Rządowy projekt ustawy o dyscyplinie wojskowej

niestosowania drogi służbowej w reagowaniu dyscyplinarnym”, umożliwiającą zachowanie
niejawności czynności podejmowanych w ramach tego reagowania.
Projektowany art. 8 określa sposób obliczania terminów stosowanych w ustawie. Dotychczas
uregulowania te były zamieszczone w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej w sprawie
szczegółowego trybu postępowania dyscyplinarnego.
Projektowany art. 9 zawiera nowe uregulowanie dotyczące zakresu stosowania przepisów
Kodeksu postępowania karnego w sprawach o przewinienia dyscyplinarne w postępowaniu
przed sądem wojskowym. Ogólne odesłanie do odpowiedniego stosowania w tym
postępowaniu przepisów Kodeksu postępowania karnego w kwestiach nieuregulowanych
w
ustawie o dyscyplinie wojskowej jest celowe ze względu na dezaktualizację
dotychczasowego uregulowania w tym przedmiocie (art. 54 ust. 1 ustawy z dnia
4 września 1997 r. o dyscyplinie wojskowej).
Jedną z najbardziej widocznych zmian w dziale II, w stosunku do obecnie obowiązującej
regulacji, jest ujednolicenie i uproszczenie przepisów dotyczących wyróżniania. Przede
wszystkim połączone zostały rodzaje wyróżnień z formami wyrażania uznania, które
występowały dotychczas w dwóch mało czytelnych katalogach. Obok wyróżniania żołnierzy
wprowadza się wyróżnianie byłych żołnierzy, w tym pośmiertnie, za dokonania podczas
pełnienia służby wojskowej. W ramach wyróżnień „zbiorowych”, obok pododdziałów
i oddziałów wojskowych wprowadza się wyróżnianie za określone osiągnięcia instytucji
wojskowych.
Istotne jest, iż w stosunku do dotychczasowych regulacji projektowana ustawa wprowadza
liczne zmiany porządkujące, które powinny zapewnić łatwiejsze posługiwanie się przepisami
dotyczącymi wyróżniania, jak również nowe rozwiązania prawne pozwalające w szerszym
zakresie stosować instytucję wyróżniania.
Krąg przełożonych dyscyplinarnych właściwych do wyróżniania (art. 14) został poszerzony
o
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, który będąc Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej nie posiadał dotychczas żadnych uprawnień w tym zakresie, oraz
o Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych.
Art. 10 ust. 1 projektu ustawy przewiduje udzielanie wyróżnienia „indywidualnego” na
podobnych warunkach, jak przepisy dotychczas obowiązujące (art. 6 ust. 1 ustawy z dnia
4 września 1997 r. o dyscyplinie wojskowej). Bardzo istotną zmianą w porównaniu
z dotychczasowym stanem prawnym jest stworzenie w art. 10 ust. 2 podstaw prawnych do
7
wyróżniania byłych żołnierzy (do tej kategorii osób zalicza się również żołnierzy zmarłych
i poległych, w tym podczas misji poza granicami państwa).
Art. 12 projektu ustawy określa warunki udzielania wyróżnienia „zbiorowego”, rozszerzając
warunki dotychczas obowiązujące (art. 12 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o dyscyplinie
wojskowej). Nowymi podstawami do udzielania tego wyróżnienia będą:
1) czyny połączone z ofiarnością i odwagą żołnierzy pododdziałów i oddziałów
wojskowych, dokonane w czasie wojny lub w strefie działań wojennych,
2) szczególne
osiągnięcia w wykonywaniu zadań służbowych w czasie użycia Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa oraz ich udziału poza granicami
państwa w akcjach humanitarnych, poszukiwawczych lub ratowniczych, w tym
regulowanych przepisami o ratownictwie na morzu, a także udziału na terytorium
państwa w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach
antyterrorystycznych, akcjach poszukiwawczych lub ratowniczych w sytuacji kryzysowej
w rozumieniu przepisów o zarządzaniu kryzysowym, jak również w razie ogłoszenia
mobilizacji lub stanów nadzwyczajnych.
Art. 11 i 13 projektu ustawy enumeratywnie określają rodzaje wyróżnień. Nowym
wyróżnieniem będzie „zatarcie ukarania przed upływem terminu określonego w ustawie”,
zastępujące w dalszych przepisach ustawy konieczność stosowania złożonej procedury
zacierania ukarania przed upływem ustawowych terminów.
Również jako nowe wyróżnienie należy potraktować możliwość nadania odznaki honorowej.
Dotychczas otrzymanie odznaki w drodze wyróżnienia wiązało się nierozerwalnie
z uzyskaniem tytułu honorowego. Odwołując się do tradycji wojskowych II Rzeczypospolitej,
zamierza się ustanowić odznaki honorowe, które odzwierciedlałyby uzyskanie przez żołnierza
najwyższych wyników przede wszystkim w strzelaniu i sprawności fizycznej (szczegółowe
regulacje zawarte będą w rozporządzeniu).
Wyróżnienie nagrodą pieniężną oraz szczegółowe warunki i tryb jej przyznawania
żołnierzom, wysokość funduszu na nagrody pieniężne oraz nagrody rzeczowe, a także na
pozostałe rodzaje wyróżnień i wszelkie inne kwestie z tym związane, mają być określone
wyłącznie w nowej ustawie o dyscyplinie wojskowej, a nie jak to miało miejsce dotychczas
w trzech ustawach – dyscyplinarnej, ustawie o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych oraz
w ustawie o uposażeniu żołnierzy niezawodowych. Uporządkowanie systemu wyróżnień,
w tym zwłaszcza w odniesieniu do nagrody pieniężnej przez nadanie jej w pełni charakteru
8
wyróżnieniowego, jest istotnym czynnikiem motywacyjnym, mającym wpływ na proces
profesjonalizacji sił zbrojnych.
Dział III rozdział 1 będzie normował zasady ogólne odpowiedzialności dyscyplinarnej,
kształtując określony w dalszych przepisach ustawy system orzekania dyscyplinarnego,
a w szczególności wymierzania kar dyscyplinarnych i stosowania środków dyscyplinarnych.
Projektowany art. 16 za podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej żołnierza uznaje zasady:
zawinionego popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, domniemania niewinności
obwinionego i rozstrzygania na korzyść obwinionego niedających się usunąć wątpliwości.
Przewiduje ponadto, że jeżeli okoliczności sprawy nie budzą wątpliwości możliwe będzie
uznanie, iż wystarczającą reakcją w stosunku do sprawcy przewinienia dyscyplinarnego jest
zwrócenie mu uwagi albo przeprowadzenie z nim rozmowy ostrzegawczej.
Jednym z najistotniejszych uregulowań w tym rozdziale będzie wprowadzenie niezależności
odpowiedzialności dyscyplinarnej od jakiejkolwiek innej, w tym karnej, w związku z tym
samym czynem zabronionym (art. 17 ust. 1). Aktualnie nie ma bowiem w ustawie z dnia
4 września 1997 r. o dyscyplinie wojskowej, w przeciwieństwie do unormowań
odpowiedzialności dyscyplinarnej innych służb mundurowych, możliwości łączenia
odpowiedzialności dyscyplinarnej żołnierza z innymi rodzajami odpowiedzialności za
popełnienie czynu zabronionego. Zasadne jest, aby takie rozwiązanie prawne było
wprowadzone, wzorem rozwiązań stosowanych od wielu lat w „cywilnych” służbach
mundurowych.
Zakres kumulatywnej odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej byłby zawężony wyłącznie
do czynów zabronionych, mających związek ze służbą wojskową. Kumulowanie tej
odpowiedzialności byłoby obligatoryjne. Takie uregulowanie umożliwi rozpatrywanie
dyscyplinarne żołnierzy za zachowania będące przewinieniami dyscyplinarnymi, jeżeli miały
związek ze służbą wojskową, nie czekając na rozpatrzenie danej sprawy na podstawie innych
ustaw i odrębnych kwalifikacji prawnych. Proponowane rozwiązanie ograniczy dość częste
przypadki braku reakcji na czyny zabronione przez przełożonych, bądź zwlekanie reakcją, do
czasu rozpatrzenia sprawy w innym trybie, co wielokrotnie kończyło się uniknięciem
odpowiedzialności przez żołnierzy za naruszenia prawa związane ze służbą wojskową,
w sprawach nie przejętych przez organy ścigania.
Przepisy art. 18 i 19 określą zasady ponoszenia odpowiedzialności dyscyplinarnej przez
żołnierzy będących jednocześnie: sędziami, prokuratorami, studentami, doktorantami albo
9
nauczycielami akademickimi. Przedstawiciele organów ochrony porządku prawnego byliby
wyłączeni z ponoszenia odpowiedzialności na podstawie ustawy o dyscyplinie wojskowej.
Natomiast pozostali żołnierze ponosiliby odpowiedzialność dyscyplinarną za przewinienia,
niezależnie od tego, czy za popełnione czyny będą odpowiadać na podstawie odrębnych
przepisów. Z odpowiedzialności dyscyplinarnej wyłączeni byliby również żołnierze, którzy
dopuścili się naruszenia wyłącznie zasad etyki, honoru lub godności żołnierza,
odpowiedzialność w tej mierze ponoszą np. żołnierze zawodowi na podstawie Kodeksu
honorowego żołnierza zawodowego.
Dział III rozdział 2 zawiera zasady wymierzania kar dyscyplinarnych i stosowania środków
dyscyplinarnych, a także odstąpienia od ukarania, jako dwóch szczególnych form
wojskowych orzeczeń dyscyplinarnych.
Przepisy tego rozdziału uzależnią wymiar ukarania dyscyplinarnego żołnierza od stopnia
winy, szkodliwości społecznej popełnionego czynu oraz od celów zapobiegawczych
i wychowawczych, jakie ma spełniać ukaranie.
W związku z podejmowaniem przez obwinionych w toku postępowania dyscyplinarnego prób
mających na celu przedawnienie ukarania, a także wobec faktu, iż o wielu przewinieniach
dyscyplinarnych przełożeni uzyskują informację ze znacznym opóźnieniem, w tym po
przedawnieniu ukarania, wydłużono dotychczas obowiązujący okres tego przedawnienia do
jednego roku od dnia popełnienia przewinienia dyscyplinarnego oraz wprowadzono dwa
wyjątki wydłużające ten okres (art. 22). Pierwszy wyjątek dotyczy wydłużenia okresu
przedawnienia karalności w trybie dyscyplinarnym tych czynów, które są np. przestępstwami
lub wykroczeniami, do ich okresu przedawnienia karalności określonego w odrębnych
ustawach. Natomiast drugi wyjątek uzależnia rozpoczęcie biegu przedawnienia karalności
dyscyplinarnej (niezależnie od długości tego okresu) od wystąpienia skutku czynu
zabronionego rozpatrywanego w trybie dyscyplinarnym. Uregulowania te znacznie ograniczą
przypadki umarzania postępowań dyscyplinarnych wynikające z przedawnienia karalności
z powodu usprawiedliwionej nieobecności obwinionego, co prowadziło do unikania przez
sprawców odpowiedzialności za popełnione przewinienia dyscyplinarne, jak również mogło
uniemożliwić ukaranie dyscyplinarne na wniosek prokuratora, sądu wojskowego, po upływie
terminu przedawnienia ukarania dyscyplinarnego.
Katalog kar dyscyplinarnych zmniejszył się z 9 do 7. Zrezygnowano z kary „zakazu
opuszczania wyznaczonego miejsca przebywania” oraz kary „aresztu koszarowego”
10
i praktycznie kary „aresztu izolacyjnego”, pozostawiając możliwość jej orzekania jedynie
w przypadku odwieszenia obowiązku pełnienia zasadniczej służby wojskowej. Natomiast
dodano karę dyscyplinarną „ostrzeżenia o niepełnej przydatności na zajmowanym stanowisku
służbowym”, która w zasadzie ma poprzedzać ukaranie żołnierza zawodowego karą
„odwołania z zajmowanego stanowiska służbowego”. Nie stanowi ona jednak obligatoryjnego
warunku, jeżeli zaistniały inne, wymienione w ustawie przyczyny ukarania tą karą.
Projektowany art. 25 enumeratywnie określi przełożonych dyscyplinarnych uprawnionych do
orzekania poszczególnych rodzajów kar dyscyplinarnych, przy czym dowódcy drużyn
spośród kar mogliby orzekać co prawda tylko kary „upomnienia” i „nagany”, ale posiadaliby
dodatkowo także prawo do orzekania wybranych środków dyscyplinarnych, z których część
ma większą wagę niż wskazane kary dyscyplinarne. Ponadto przepisy art. 26 – 32 określą
zasady wymierzania i charakter poszczególnych kar dyscyplinarnych.
Projektowana ustawa zwiększy górny wymiar kary pieniężnej z 5 do 10 stawek dziennych
i jednocześnie umożliwi jej potrącanie w miesięcznych ratach, a w przypadku kary wykonywanej
w ostatnim miesiącu czynnej służby wojskowej potrącenie w całości, niezależnie od jej
wysokości (art. 28). Na podstawie dotychczasowej praktyki należy stwierdzić, iż obecna górna
granica zagrożenia karą pieniężną w przypadku większości żołnierzy niezawodowych nie spełniła
swojej funkcji prewencyjno-resocjalizacyjnej.
Projektowane regulacje wprowadzą zasadę, że stosowanie wobec określonych żołnierzy
najsurowszych kar dyscyplinarnych, tj. kary „odwołania z zajmowanego stanowiska
służbowego” i kary „usunięcia ze służby kandydackiej, ze służby przygotowawczej albo
z zawodowej służby wojskowej”, będzie musiało być poprzedzone jednym z poniższych
warunków, odpowiednio:
1) uprzednim ukaraniem karami ostrzeżenia „o niepełnej przydatności na zajmowanym
stanowisku służbowym” oraz „o niepełnej przydatności do służby kandydackiej, do
służby przygotowawczej albo do zawodowej służby wojskowej” lub
2) popełnieniem czynu będącego np. przestępstwem, wykroczeniem itp.
Katalog środków dyscyplinarnych (określony w projektowanym art. 33), w porównaniu
z dotychczas obowiązującym, zmieni się tylko w części dotyczącej środka dyscyplinarnego
„pozbawienia prawa do noszenia odznaki honorowej lub odznaki tytułu honorowego”
o dodanie możliwości „pozbawienia prawa do udziału w uroczystościach wojskowych
i państwowych z
udziałem wojska”. Art. 34 określi enumeratywnie przełożonych
11