Rządowy projekt ustawy o dyscyplinie wojskowej

5) mało czytelnej struktury tekstu i budowy redakcyjnej dotychczasowej ustawy
o dyscyplinie wojskowej;
6) potrzeby harmonizacji przepisów ustawy o dyscyplinie wojskowej z innymi przepisami
prawa, związanymi z dyscypliną wojskową, zawartymi w innych ustawach.
Najważniejszym celem reformy wojskowego prawa dyscyplinarnego jest przywrócenie
sprawności reagowania dyscyplinarnego, co ma istotne znaczenie dla prawidłowego
funkcjonowania systemu dowodzenia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
z zachowaniem konstytucyjnych uprawnień żołnierza jako człowieka i obywatela. Stąd
jakiekolwiek ograniczanie uprawnień żołnierza jako człowieka i obywatela musi wynikać
z przepisów rangi ustawowej (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP).
Odpowiedzialność dyscyplinarna żołnierzy charakteryzuje się znaczną surowością sankcji,
m. in. przez możliwość orzekania kar dotyczących prawa wykonywania zawodu (odwołanie
z
zajmowanego stanowiska służbowego, usunięcie ze służby wojskowej) oraz kary
ograniczającej wolność (areszt izolacyjny wobec żołnierzy zasadniczej służby wojskowej
w przypadku odwieszenia obowiązku jej pełnienia). Z tego względu zbliżona jest ona do
odpowiedzialności określonej przepisami prawa karnego. Zatem postępowanie dyscyplinarne
w wojsku musi być rozpatrywane według reguł podobnych do obowiązujących w prawie
karnym. W konsekwencji więc istnieje konieczność podporządkowania reguł postępowania
dyscyplinarnego w stosunku do żołnierzy ogólnym standardom dotyczącym praw człowieka
oraz udziałowi (nadzorowi) w tym procesie profesjonalnych instytucji ochrony porządku
prawnego (w szczególności sądu wojskowego i prokuratury wojskowej).
W związku z powyższym, projekt nowej ustawy o dyscyplinie wojskowej:
1) zapewnia zgodność wojskowych przepisów dyscyplinarnych z wymogami określonymi
w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, innych ustawach oraz ratyfikowanych umowach
międzynarodowych;
2) dostosowuje wojskowe przepisy dyscyplinarne do:
a) nowych struktur organizacyjnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
b) potrzeb wynikających z profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
c) zwiększonej współpracy międzynarodowej, a w szczególności udziału Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej w strukturach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego,
2
w misjach koalicyjnych organizacji międzynarodowych i wojskowych, pełnionych
poza granicami państwa,
d) funkcjonowania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w czasie wojny, stanów
nadzwyczajnych oraz w strefie działań wojennych, jak również w przypadku
odwieszenia obowiązku pełnienia zasadniczej służby wojskowej;
3) zwiększa motywacyjny charakter wyróżnień stosowanych przez przełożonych;
4) umożliwia przełożonym różnych szczebli dowodzenia (kierowania) bardziej sprawne
podejmowanie działań o charakterze dyscyplinującym np. przez:
a) uproszczenie trybu rozpatrywania spraw dyscyplinarnych,
b) wprowadzenie nowych mechanizmów prawnych mających na celu poprawę
bezpieczeństwa pełnionej służby z jednoczesnym wzrostem poziomu
zdyscyplinowania żołnierzy,
c) rozszerzenie kręgu przełożonych uprawnionych do reagowania dyscyplinarnego oraz
zwiększenie uprawnień dotychczasowych przełożonych,
d) ustawowe uregulowanie kwestii dotyczących reagowania na zachowania związane
używaniem narkotyków i alkoholu przez żołnierzy;
5) upraszcza strukturę ustawy oraz używany w niej język, tak aby posługiwanie się nią nie
stwarzało takich wątpliwości, jak obecnie;
6) doprecyzowuje powinności przełożonych związane z kształtowaniem zdyscyplinowanych
postaw żołnierzy, w tym reagowanie na naruszenia prawa przez żołnierzy;
7) zapewnia spójność uregulowań z przepisami innych ustaw, które mają wpływ na
kształtowanie zdyscyplinowania żołnierzy.
W pracach nad ustawą wielokrotnie wzorowano się na sprawdzonych i podtrzymanych
wykładnią Trybunału Konstytucyjnego rozwiązaniach prawnych, obowiązujących
w „cywilnych służbach mundurowych”. Nie było jednak możliwe osiągnięcie tak znacznego,
jak przepisach dotyczących tych służb, uproszczenia i zmniejszenia objętości tekstu ustawy,
ze względu na różnice:
1) w strukturach organizacyjnych, szczególnie co do liczby szczebli dowodzenia;
2) w liczbie, zakresie i rodzajach zadań wykonywanych przez struktury resortu obrony
narodowej oraz służby mundurowe innych resortów;
3
3) w różnorodności form służby pełnionej lub odbywanej przez żołnierzy w stosunku do
form służby funkcjonariuszy innych służb mundurowych (służba zawodowa, służba
kandydacka, służba przygotowawcza, służba w ramach Narodowych Sił Rezerwowych,
w tym w formie służby okresowej lub ćwiczenia wojskowego, przeszkolenie wojskowe
studentów i absolwentów szkół wyższych w przypadku odwieszenia obowiązku pełnienia
tych form służby, zasadnicza służba wojskowa żołnierzy zasadniczej służby wojskowej
w przypadku odwieszenia obowiązku jej pełnienia);
4) znacznej liczby żołnierzy odbywających służbę w warunkach skoszarowania (co
występuje w znacznie mniejszym stopniu w pozostałych służbach mundurowych).
Wobec tak znacznych różnic w pełnieniu służby wojskowej w porównaniu z innymi służbami
mundurowymi, zastosowanie wszystkich obowiązujących w tych służbach rozwiązań
prawnych w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej nie było możliwe. Każda
z wymienionych powyżej różnic generuje konieczność uwzględnienia licznych wyjątków
wynikających ze specyfiki służby wojskowej.
Ponieważ ustawa jest kierowana do powszechnego stosowania przez osoby w większości
nieposiadające wykształcenia prawniczego, projektowane przepisy są objętościowo mniejsze
oraz czytelniejsze pod względem struktury i języka, w stosunku do dotychczasowych. Starano
się unikać wprowadzania zbyt skomplikowanych regulacji, które w konsekwencji
prowadziłyby do świadomego unikania procedur dyscyplinarnych przez uprawnionych
przełożonych albo prowadziły do nieświadomego ich naruszania, a także nie stwarzałyby
sprzyjających warunków do korzystania z zawartych w nich instrumentów do obrony
obwinionych żołnierzy. Redakcja nowych przepisów stwarza także możliwość szybszego ich
przyswojenia przez żołnierzy, co potwierdziły wyniki badań ankietowych przeprowadzonych
w trakcie konsultacji wewnątrzresortowych z dowódcami pododdziałów wybranych jednostek
wojskowych.
Projektowane przepisy zmierzają do rozszerzenia i uspójnienia zasad ponoszenia
odpowiedzialności dyscyplinarnej, przy zachowaniu podmiotowości żołnierza. Powinny one
podnieść skuteczność i
sprawność reagowania dyscyplinarnego, z uwzględnieniem
stosowania sankcji odpowiednio do wagi i okoliczności popełnianego czynu, a także
szczególnych warunków pełnienia służby wojskowej (stany nadzwyczajne, wojna, działania
wojenne).
4
Jednocześnie projektowane przepisy wzmacniają instrumenty o charakterze motywacyjnym –
ogólna liczba 16 wyróżnień będzie większa od liczby sankcji w postaci kar i środków
dyscyplinarnych – 12. Skuteczność reagowania dyscyplinarnego zamierza się osiągnąć przez
poszerzenie zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej oraz zamiast zwiększenia liczby kar –
ich dostosowanie do zawodowego charakteru sił zbrojnych, w tym poszerzenie zakresu
władzy dyscyplinarnej, która zostanie nadana m. in. dowódcom drużyn. Nowe przepisy będą
umożliwiać bezzwłoczne orzekanie w sprawach prostych, niebudzących wątpliwości.
W dziale I, obejmującym przepisy wspólne dla całej ustawy, przez usunięcie w art. 1
ograniczenia stosowania ustawy wyłącznie na czas pokoju, rozszerzono jej zakres
obowiązywania na czas po ogłoszeniu mobilizacji i wojny oraz stanów nadzwyczajnych,
z uwzględnieniem sytuacji odwieszenia obowiązku pełnienia zasadniczej służby wojskowej.
W art. 3 uproszczono i doprecyzowano definicje ustawowe budzące wątpliwości
w dotychczas obowiązujących wojskowych przepisach dyscyplinarnych, np.: „żołnierze”
i
„obwiniony” oraz dodano nowe, np.: „jednostka wojskowa”, „dowódca jednostki
wojskowej”, „instytucja wojskowa”, „instytucja cywilna”, „kierownik instytucji cywilnej”,
„reagowanie dyscyplinarne” i „raport dyscyplinarny”. Zmiany w powyższym zakresie
wynikają przede wszystkim z potrzeby dostosowania określeń użytych w ustawie do
terminologii używanej w innych ustawach oraz ujednolicenia terminologii przepisów
projektowanej ustawy o dyscyplinie wojskowej.
Przepisy tego działu określają również obowiązki przełożonego i żołnierzy starszych
stopniem wojskowym w zakresie kształtowania dyscypliny wojskowej oraz reagowania na
zachowania naruszające tę dyscyplinę (art. 2 ust. 3 i 4). Nową powinnością określoną
w ustawie jest nałożenie na każdego żołnierza obowiązku reagowania na zachowania
naruszające dyscyplinę wojskową przez innego żołnierza poprzez powiadamianie o tym
zachowaniu przełożonego tego żołnierza lub żołnierza starszego stopniem wojskowym (art. 2
ust. 5). W ustawie określono zasadniczy krąg podmiotów posiadających uprawnienia
dyscyplinarne. Art. 4 przewiduje nadanie uprawnienia przełożonego dyscyplinarnego
przełożonemu zajmującemu stanowisko służbowe odpowiadające stanowisku dowódcy
drużyny i wyższe, a także kierownikom instytucji cywilnych, to jest ministrom, kierownikom
urzędów i instytucji, w których pełnią służbę żołnierze oraz żołnierzom, będącym szefami
jednostek i komórek organizacyjnych w tych instytucjach. Jest to jedno z nowych rozwiązań,
wprowadzanych w przepisach projektu ustawy. Wskutek tej zmiany grono przełożonych
dyscyplinarnych ulegnie znacznemu rozszerzeniu, a w konsekwencji powinna ulec poprawie
5
efektywność i sprawność bezpośredniego reagowania dyscyplinarnego w stosunku do
żołnierzy.
Szczególne znaczenie ma nadanie dowódcom drużyn statusu przełożonych dyscyplinarnych.
Zmiana ta wynika przede wszystkim z faktu, iż wśród zgłaszanych przez dowódców propozycji
zmian w dotychczasowej ustawie o dyscyplinie wojskowej, jedną z najczęstszych było „nadanie
uprawnień do bezpośredniego reagowania dyscyplinarnego dowódcom drużyn”. Przyjęcie tego
postulatu będzie de facto, przywróceniem uprawnień utraconych przez nich kilkanaście lat
temu, a jest podyktowane zarówno potrzebą niezwłocznego reagowania na naruszenia
dyscypliny wojskowej i to przez pierwszego w
hierarchii służbowej przełożonego, jak
i najlepszą znajomością żołnierzy przez tych dowódców. Nie bez znaczenia jest również
argument, iż zmiana ta będzie służyła zwiększeniu autorytetu dowódców drużyn wśród
podporządkowanych im żołnierzy.
Przepisy działu I przewidują także określenie zasad i trybu wyznaczania i odwoływania
rzeczników dyscyplinarnych oraz grupy żołnierzy (ze względu na posiadany stopień
wojskowy), w stosunku do których rzecznik dyscyplinarny jest właściwy do prowadzenia
czynności na podstawie niniejszej ustawy (art. 5). Ze względu na uelastycznienie zasad
odwoływania rzecznika dyscyplinarnego z pełnionej funkcji oraz różne formy pełnienia
zawodowej służby wojskowej, konieczne jest zrezygnowanie z kadencyjności sprawowania
tej funkcji. W porównaniu z dotychczasowymi przepisami rozszerzone zostały warunki
odwołania rzecznika dyscyplinarnego, poprzez dodanie nowych, o
charakterze
obligatoryjnym: prawomocne skazanie przez sąd za przestępstwo lub wykroczenie, w tym
skarbowe. Jednocześnie konieczne jest wprowadzenie zasady, iż rzecznika dyscyplinarnego
nie odwołuje się z funkcji obligatoryjnie z powodu zmiany przez niego zajmowanego
stanowiska służbowego albo wyznaczenia na inne stanowisko, o ile nadal pozostaje
w podległości służbowej tego przełożonego dyscyplinarnego, który go wyznaczył. Przesłanką
fakultatywną odwołania rzecznika dyscyplinarnego będzie zrzeczenie się przez tego rzecznika
funkcji.
Art. 6 przewiduje nowe, kompleksowe uregulowanie określające właściwość i skład
orzekający sądów wojskowych w sprawach dyscyplinarnych.
W projektowanych przepisach (art. 7) sformułowano dwie fundamentalne zasady, do których
przestrzegania obowiązani są uczestnicy postępowania dyscyplinarnego: „zasadę niejawności
postępowania dyscyplinarnego”, służącą zachowaniu domniemania niewinności oraz „zasadę
6