Rządowy projekt ustawy o emeryturach pomostowych

2

Struktura ludności Polski w latach 1990 – 2050 w tys. osób
0-24
25-44
45-59/64
60/65+
39 000
34 000
29 000
24 000
19 000
14 000
9 000
4 000
0
3
6
9
2
5
8
1
4
7
0
3
6
9
2
5
8
1
4
7
0
199
199
199
199
200
200
200
201
201
201
202
202
202
202
203
203
203
204
204
204
205

Uwaga: dane dla lat 1990 – 2007 dane rzeczywiste, pozostałe wartości prognoza
Eurostatu.
ródło: obliczenia własne Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej na podstawie
danych Eurostatu.

Powyższy proces spowoduje istotne zmiany w strukturze ludności. Odsetek osób
w wieku produkcyjnym w populacji obniży się z 64 % w 2007 r. do 50,4 %
w 2050 r., co przełoży się na wzrost współczynnika obciążenia demograficznego
począwszy od 2012 r. W 2011 r. na 100 osób w wieku produkcyjnym będzie
przypadać 56 osób w wieku nieprodukcyjnym (w tym 24 osoby w wieku popro-
dukcyjnym), a w 2050 r. wskaźnik ten zwiększy się do 98 osób (w tym 67 będą
stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym). Tym samym należy spodziewać się,
że postępujące procesy starzenia się ludności będą silnie oddziaływały zarówno
na rynek pracy, jak i system zabezpieczenia społecznego oraz ogólną sytuację
w kraju.
Według prognozy ludności Eurostatu, liczba osób w tym wieku będzie zwiększa-
ła się do 2010 r., kiedy osiągnie poziom 6,9 mln osób. Zmiany te będą wynikiem
wchodzenia w wiek okołoemerytalny osób urodzonych w powojennym wyżu


3
demograficznym. Dodać należy, że zaledwie w ciągu kilku najbliższych lat li-
czebność tej grupy osób wzrośnie do prawie 8 mln, co będzie spowodowane
przede wszystkim wzrostem liczby osób w wieku 56 – 64 lat o 42 % w po-
równaniu z rokiem 2007.
W konsekwencji analogiczne zmiany zachodzą w systemie ubezpieczenia spo-
łecznego. Pogarsza się relacja liczby osób opłacających składki do liczby pobie-
rających emerytury i renty, co wpływa na pogłębianie się deficytu Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych.
Likwidacja możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę
W tej sytuacji niezbędna jest konsekwentna realizacja założeń reformy systemu
ubezpieczeń społecznych, co do stopniowej likwidacji możliwości wcześniejsze-
go przejścia na emeryturę. Likwidacja możliwości wcześniejszego przechodzenia
na emeryturę przez niektóre grupy zawodowe uzasadniona jest także faktem, że
wprowadzone w 1983 r. przepisy regulujące te kwestie (rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
– Dz. U. Nr 8, poz. 43, z późn. zm.) po upływie ponad dwudziestu pięciu lat,
wobec szybkiego rozwoju technologii, w wielu przypadkach stały się nieaktualne
i anachroniczne. Rozwój cywilizacyjny i gospodarczy w wielu dziedzinach
zmienił w sposób zasadniczy warunki pracy, powodując w konsekwencji, że
utworzone przed ponad dwudziestu pięciu laty wykazy prac w szczególnych wa-
runkach lub szczególnym charakterze w wielu przypadkach są nieadekwatne do
obecnych warunków i charakteru pracy.
Zmiany w możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej są
wprowadzane stopniowo i są uzależnione od wieku ubezpieczonego oraz stażu
pracy. Obecnie osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r. mogą przecho-
dzić na wcześniejsze emerytury według zasad obowiązujących przed dniem
1 stycznia 1999 r. określonych przepisami rozdziału 2 w dziale II ustawy o eme-
ryturach i rentach z FUS.


4
Ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia
1969 r., mogą skorzystać z prawa do wcześniejszej emerytury, jeśli do końca
2008 r. spełnią określone warunki dotyczące wieku i stażu pracy oraz nie podpi-
sali umowy z otwartym funduszem emerytalnym (OFE) lub złożyli wniosek
o przekazanie środków zgromadzonych w OFE na dochody budżetu państwa za
pośrednictwem ZUS. Po tej dacie wcześniejsze zakończenie aktywności zawo-
dowej będzie możliwe jedynie zgodnie z zasadami określonymi w art. 184 usta-
wy o emeryturach i rentach z FUS oraz w przypadku górników.
Art. 184 ww. ustawy zapewnia osobom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r.,
zatrudnionym w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, możli-
wość wcześniejszego przejścia na emeryturę, jeżeli w dniu wejścia w życie usta-
wy, czyli w dniu 1 stycznia 1999 r., osoby te spełniały wymagane warunki sta-
żowe. Natomiast górnicy – przepisami ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
ustawy – Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 167, poz. 1397) – uzyskali prawo do
górniczej emerytury generalnie po ukończeniu 55 lat, a w szczególnych przypad-
kach – po ukończeniu 50 lat lub bez względu na wiek, jeżeli pracę górniczą wy-
konywali pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez co najmniej
25 lat.
Generalnie osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., które nie skorzystają
z przepisów przejściowych ustawy o emeryturach i rentach z FUS, będą mogły
przejść na emeryturę w wieku 60 lat – kobiety albo 65 lat – mężczyźni.
Emerytury pomostowe
Osoby pracujące w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze za-
miast uprawnień do wcześniejszego przejścia na emeryturę będą uprawnione do
świadczeń wynikających z ustawy o emeryturach pomostowych. Ustawa ta sta-
nowi realizację zapowiedzi zawartej w ustawie o emeryturach i rentach z FUS
w momencie wprowadzania reformy systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce.
Przepis art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi, że:


5
„1. Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytu-
ra po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla
kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a
i 50e i 184.
2. Dla ubezpieczonych, urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, z wyjątkiem ubez-
pieczonych mających prawo do emerytury na warunkach określonych
w art. 32, 33, 39, 40, 46, 50, 50a i 50e, 184 oraz w art. 88 ustawy, o której
mowa w art. 150, zostaną ustanowione emerytury pomostowe.
2a. Ubezpieczonym spełniającym warunki określone w art. 50a lub 50e przysłu-
guje emerytura po osiągnięciu wieku i okresów pracy lub okresu pracy, okre-
ślonych w tych przepisach.
3. Zasady, warunki i tryb ustanawiania emerytur, o których mowa w ust. 2,
określi odrębna ustawa.”.
Należy podkreślić, że nie wszystkie osoby korzystające w starym systemie eme-
rytalnym z obniżonego wieku emerytalnego będą mogły skorzystać
z projektowanych świadczeń. Przy konstruowaniu nowego systemu przyjęto za-
łożenie, że zmiana charakteru i rodzaju wykonywanej pracy ze względu na wiek
pracownika jest czymś naturalnym. Pracownicy zatrudnieni w szczególnych wa-
runkach lub szczególnym charakterze, którzy nie mogą już kontynuować ze
względów zdrowotnych pracy na dotychczasowych stanowiskach, powinni szu-
kać innej pracy i to o wiele wcześniej, niż na pięć lat przed osiągnięciem wieku
emerytalnego. Najbardziej racjonalnym rozwiązaniem byłoby stworzenie mecha-
nizmów ułatwiających proces przekwalifikowania się i poszukiwania innej pracy.
Byłoby to działanie profilaktyczne zapobiegające powstawaniu sytuacji, w której
wymagania, jakie stawia praca, przekraczają możliwości pracownika albo sytu-
acji, gdy działania pracownika mogą komukolwiek lub czemukolwiek zagrażać.


6
Rozwiązania zawarte w projektowanej ustawie będą dotyczyły osób objętych
pracowniczym systemem ubezpieczeń społecznych, będą miały charakter przej-
ściowy i obejmą zamkniętą liczbę określonych podmiotów.
Projektowane rozwiązania mają zasadniczo charakter wygasający i stanowią
formę wywiązania się państwa ze zobowiązań podjętych wobec pewnych grup
zawodowych. Równocześnie od kilku lat są kształtowane rozwiązania prawne
(a kolejne przyniesie niniejsza ustawa) uwzględniające współczesne standardy
międzynarodowe. Zgodnie ze stanowiskiem Międzynarodowej Organizacji Pracy
niedopuszczalne jest bowiem stosowanie obniżenia wieku emerytalnego zamiast
profilaktyki zmierzającej do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy.
W raporcie Rady i Komisji Europejskiej „W kierunku zwiększenia partycypacji
w rynku pracy i promocji aktywnego starzenia się” (marzec, 2001 r.) zalecono,
aby kraje członkowskie Unii Europejskiej promowały politykę mającą na celu:
– zniesienie programów wcześniejszego przechodzenia na emeryturę,
– ustalania bardziej elastycznych godzin pracy,
– zwiększenia dostępu do szkolenia ustawicznego.
Powyższe uregulowania w sposób oczywisty powinny być brane pod uwagę przy
kreowaniu krajowej polityki dotyczącej osób pracujących w szczególnych wa-
runkach lub szczególnym charakterze oraz definiowaniu takich prac.
Zaproponowane w projekcie definicje prac w szczególnych warunkach i o szcze-
gólnym charakterze zostały zaproponowane po szczegółowej dyskusji z partne-
rami społecznymi w trakcie prac połączonych zespołów problemowych Trój-
stronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, które toczyły się w okre-
sie od 2 czerwca do 24 września 2008 r.
W ramach prac połączonych zespołów Komisji Trójstronnej zaproponowano
określenie czynników ryzyka występujących w przypadku prac w szczególnych
warunkach. Ostatecznie uzgodniono czynniki wymienione w art. 3 ust. 2 projek-
towanej ustawy. W konsekwencji oznacza to, w stosunku do pierwotnej propo-