Dziedziczenie zagranicznego spadku - Polska i Austria

Przeczytaj także: Nabycie spadku: a co z długami?

Sytuacja komplikuje się nieco bardziej, gdy zmarły spadkodawca pozostawił majątek w postaci nieruchomości znajdujących się w różnych krajach. Prześledźmy bliżej kroki prawne niezbędne do legalizacji dziedziczenia po osobie, która była właścicielem nieruchomości w Polsce i Austrii.

Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia spraw spadkowych pomiędzy Polską i Austrią jest Umowa między Polską Rzeczpospolitą Ludową a Republiką Austrii o wzajemnych stosunkach w sprawach z zakresu prawa cywilnego oraz o dokumentach z dnia 11 grudnia 1963 r. (Dz.U. 1974 Nr 6, poz. 33). Umowa ta obowiązuję nadal pomimo, iż zmienił się ustrój w naszym państwie oraz jego oficjalna nazwa. W rozdziale szóstym tejże umowy (art. 36 i kolejne) uregulowane zostały wyczerpująco sprawy spadkowe dotyczące obywateli obydwu państw.

Fundamentalnym zagadnieniem, z którym będą się musieli zmierzyć spadkobiercy jest kwestia w jakim kraju należy przeprowadzić postępowanie spadkowe tj. w Austrii czy w Polsce. Zasadą przewidzianą w art. 40 tejże Umowy jest prowadzenie postępowania tylko w jednym państwie, a mianowicie w państwie którego obywatelem był spadkodawca w chwili śmierci. Z racji tego, iż może to być niepraktyczne ze względu na położenie majątku spadkowego lub nie zamieszkiwanie spadkobierców w kraju, którego obywatelstwo posiadał zmarły, przewidziane zostały wyjątki od tej zasady. Postępowanie spadkowe można prowadzić w kraju, w którym spadkodawca posiadał ostatnio miejsce zamieszkania, jeżeli żaden ze spadkobierców, osób uprawnionych do zachowku lub zapisobierców nie sprzeciwi się temu w ciągu sześciu miesięcy od zawiadomienia go o tym fakcie przez notariusza lub sąd kraju ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego.

W szczególny sposób uregulowana została właściwość miejscowa prowadzenia postępowania spadkowego w sytuacji, gdy w skład spadku wchodzą nieruchomości. Jeżeli zmarły był właścicielem lub współwłaścicielem nieruchomości położonej w którymś z obu państw, to obowiązuje wtedy zasada wyłącznej właściwości sądów państwa na terytorium, którego te nieruchomości są położone. Jeżeli więc zmarły był na przykład właścicielem działki rolnej w Polsce, to zaistnieje konieczność przeprowadzenia postępowania spadkowego w naszym kraju, nawet jeśli zmarły był wyłącznie obywatelem Austrii.

W sytuacji odwrotnej tzn. gdy będziemy np. mieli do czynienia ze zmarłym obywatelem Polski będącym właścicielem mieszkania w Wiedniu, w odniesieniu do tej nieruchomości nieodzowne stanie się przeprowadzenie postępowania spadkowego w Austrii. Gdyby natomiast zmarły był właścicielem nieruchomości położonych zarówno w Polsce jak i w Austrii, koniecznym będzie przeprowadzenie dwóch postępowań spadkowych przed właściwymi sądami lub notariuszami w każdym z państw. Sytuacja taka wynika z tego, iż każde z państw poprzez osoby piastujące zawody zaufania publicznego, takie jak sędzia czy notariusz, chce mieć swobodę oceniania w ramach obowiązujących przepisów prawa kto będzie spadkobiercą oraz w konsekwencji właścicielem nieruchomości leżących na jego terytorium.

W momencie, gdy konieczne będzie przeprowadzenie dwóch równoległych postępowań spadkowych dojść może do kłopotliwych okoliczności ze względu na wymogi proceduralne związane z testamentami. Nie trudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, z którą mieliśmy bezpośrednio do czynienia w praktyce kancelarii e|n|w|c, kiedy to dysponujemy tylko jednym egzemplarzem własnoręcznego testamentu, który złożony został do właściwego sądu w Austrii, a jednocześnie sąd Polski wzywa nas do złożenia tego dokumentu. Niestety nie ma tutaj możliwości posłużenia się uwierzytelnioną kopią, gdyż testament jako dokument o fundamentalnym znaczeniu dla dziedziczenia po zmarłej osobie musi zostać zbadany i oceniony przez sąd w oryginale.

Przepisy w tym zakresie są jednakowe w Polsce i Austrii. Mamy więc do czynienia z przypadkiem pozornie bez wyjścia, gdyż sądy w obu krajach będą od nas żądały tego samego dokumentu, który możemy przecież mieć do dyspozycji tylko w jednym egzemplarzu. Rozwiązaniem będzie tu złożenie testamentu w jednym z sądów w oryginale i zawiadomienie drugiego sądu o tym fakcie oraz o wymogach prawnych w tym zakresie w drugim państwie. Zawiadamiając sąd, który nie otrzymał od nas oryginału dokumentu warto także zwrócić się do sądu z wnioskiem o bezpośrednie wystąpienie przez polski sąd do właściwego sądu austriackiego o udostępnienie oryginału testamentu lub dokonanie jego oceny i odczytania w drodze tzw. pomocy prawnej. Pomoc ta polega na tym, że jeden sąd prosi drugi o dokonanie konkretnych czynności proceduralnych w jego zastępstwie niejako „na odległość”.

Po zakończonym postępowaniu spadkowym, gdy już uzyskamy prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, być może będziemy musieli posłużyć się takim dokumentem urzędowym w drugim z państw. Dobrze jest wtedy pamiętać o następującej kwestii: w razie konieczności posłużenia się urzędowymi dokumentami austriackimi w Polsce lub polskimi w Austrii, miejmy na uwadze, że zgodnie z art. 56 wspomnianej wyżej umowy z dnia 11 grudnia 1963 r. nie ma konieczności uzyskiwania klauzuli Apostille na tych dokumentach. Będą one honorowane pomimo braku uwierzytelnienia, choć niekiedy warto samemu zwrócić uwagę sędziego lub urzędnika na okoliczność zwolnienia od tego wymogu z powołaniem się na ww. podstawę prawną. Jeśli jednak zaopatrzymy dokumenty w klauzulę Apostille, to nie będzie to błędem utrudniającym posłużenie się nimi w drugim kraju. Apostille nie jest tu jednak konieczna, co pozwala zaoszczędzić czas i pieniądze na opłaty za jej udzielenie oraz pisemne tłumaczenie przysięgłe.