Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

wszystkim sądów okręgowych jako sądów pierwszej I instancji, w przypadku sądów
rejonowych odnotowano wzrost zaległości w ostatnich dwóch latach w zakresie spraw
o wykroczenia.
Jednocześnie wzrasta również czas rozpoznania spraw w postępowaniu przed sądem,
na co dobitnie mogą wskazywać dane obrazujące okres rozpoznania w sprawach
o najpoważniejsze przestępstwa tzn. z art. 148 k.k. i art. 280 § 2 k.k. w latach 2007 – 2011.
redni łączny czas trwania postępowania I instancyjnego w sprawach o przestępstwa
z art. 148 k.k. wzrósł z 18 miesięcy w 2007 r. do 20,6 miesiąca w 2011 r., a więc o około
30%. Przy założeniu, że przeciętne śledztwo w sprawach z art. 148 k.k., trwałoby około
10 miesięcy, łączny czas trwania postępowania karnego w sprawach z takiej kategorii
kształtuje się obecnie na około 30 miesięcy. W sprawach o przestępstwa z art. 280 § 2 k.k.
przeciętny łączny czas trwania postępowania sądowego utrzymuje się na zbliżonym poziomie
i wynosi około 13, 5 miesiąca w latach 2007 – 2011. Jeżeli przyjąć, że przeciętny czas trwania
śledztwa w tego rodzaju sprawach wynosi około 6 miesięcy, to postępowania karne
w sprawach o tego rodzaju przestępstwa przeciętnie trwają około 19 miesięcy, czyli ponad
półtora roku. O przewlekłości postępowań świadczy także stale wzrastająca liczba skarg na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez uzasadnionej
zwłoki (szczegóły przedstawione zostały w tabeli nr 5), w szczególności rozpoznawanych
przez sądy okręgowe.
Liczba pozostałości oraz czas prowadzenia postępowań przed sądami wskazuje, że
podejmowane próby zmian instytucjonalnych w latach 2006 – 2010 w zakresie sądownictwa
karnego, np. likwidacja wydziałów grodzkich nie doprowadziło do pożądanych efektów w ich
zmniejszeniu, co może oznaczać, iż w sposób widoczny nie został skrócony czas orzekania.
29 
 
Średni czas trwania postępowania w sądach apelacyjnych i
okręgowych łącznie w latach 2007-2011 (w miesiącach)
22 i 
Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być model procedury karnej, która w tym
okresie nie była w sposób zasadniczy zmieniana. Długi czas orzekania w sprawach karnych
przekłada się na zwiększone koszty społeczne, np. obniżony poziom zaufania co do
skutecznego osądzenia sprawcy przestępstwa. Zatem z perspektywy kilkunastu lat
obowiązywania obecnego modelu postępowania karnego można już stwierdzić, że zachodzi
potrzeba wprowadzenia w nim zmian, które doprowadzą do skrócenia czasu trwania
przeciętnego postępowania karnego, w zakresie każdego z jego etapów. W szczególności
dotyczy to zwłaszcza etapu postępowania przed sądem, którego obecna zauważalna
długotrwałość podważa zaufanie obywateli do państwa, a przede wszystkim do tego segmentu
władzy, jaką sprawują sądy.
30 
 
 

Projektowana regulacja zakłada szereg rozwiązań, które przy łącznym zastosowaniu
mają doprowadzić do skrócenia czasu oczekiwania obywateli na rozstrzygnięcia sądu. Jedynie
przykładowo wymienić można jako najbardziej istotne – rozszerzenie stosowania trybów
konsensualnych na wszystkie rodzaje przestępstw w postępowaniu sądowym, co przy
tendencji do coraz szerszego stosowania tej instytucji może wydatnie przyczynić się do
skrócenia etapu postępowania sądowego. (2004 r. – na 415 058 spraw przesłanych do sądu
z aktem oskarżenia – skierowano wniosek w trybie art. 335 § 1 k.p.k. w 117 573 sprawach,
2005 r. – na 433 962 spraw przesłanych do sądu z aktem oskarżenia – skierowano wniosek
w trybie art. 335 § 1 k.p.k. w 212 361 sprawach, 2006 r. – na 428 625 spraw przesłanych do
sądu z aktem oskarżenia – skierowano wniosek w trybie art. 335 § 1 k.p.k. w 219 975
sprawach, 2007 r. – na 358 541 spraw przesłanych do sądu z aktem oskarżenia – skierowano
wniosek w trybie art. 335 § 1 k.p.k. w 175 591 sprawach, 2008 r. na 369 589 spraw
przesłanych do sądu z aktem oskarżenia – skierowano wniosek w trybie art. 335 § 1 k.p.k.
w 200 444 sprawach, 2009 r. – na 385 010 spraw przesłanych do sądu z aktem oskarżenia –
skierowano wniosek w trybie art. 335 § 1 k.p.k. w 212 351 sprawach, 2010 r. – na 375 839
spraw przesłanych do sądu z aktem oskarżenia – skierowano wniosek w trybie art. 335
§ 1 k.p.k. w 207 169 sprawach). Przy czym należy zauważyć, że od 2007 roku wzrosła liczba
31 
 
rozpoznanych wniosków skierowanych do sądu na podstawie art. 335 k.p.k. ze 184 705 do
224 683 w 2011 roku, co daje około 20% wzrostu. Od roku 2008 systematycznie rośnie
również liczba wniosków o wydanie wyroku skazującego składanych przez oskarżonych
podczas rozprawy z 37 602 w 2008 r. do 41 060 w 2011 roku, co daje wzrost około 10%.
 

W sprawach, w których taki wniosek został zgłoszony, termin posiedzenia do jego
rozpoznania wyznaczany jest bezzwłocznie, co daje realną możliwość zakończenia spraw
wyrokiem także w takim terminie. Projekt poszerza również możliwość złożenia wniosku
o wydanie wyroku skazującego jeszcze przed rozpoczęciem rozprawy, a już po skierowaniu
aktu oskarżenia, co otwiera kolejne możliwości skrócenia etapu sądowego. Istotne z punktu
widzenia ekonomiki procesowej jest również wprowadzenie możliwości wydania wyroku
w trybie konsensualnym także w sprawach o najcięższym ciężarze gatunkowym, co również
prowadzić będzie do sprawnego rozstrzygnięcia. Podkreślić należy również, że walorem
stosowania trybów konsensualnych jest niewątpliwie ograniczenie prowadzenia
najkosztowniejszego etapu procesu karnego, jakim jest rozprawa sądowa. Projektowane
rozwiązania w zakresie trybów konsensualnym powinny, zgodnie z założeniami oraz biorąc
pod uwagę tendencje dotychczasowe, zwiększyć możliwość zakończenia w ten sposób
32 
 
postępowania karnego w 10% spraw, z tym jednak zastrzeżeniem, że będzie to spodziewany
wzrost procentowy liczby spraw załatwianych w ten sposób w stosunku do spraw
załatwionych po przeprowadzeniu rozprawy. W liczbach realnych z uwagi na przeniesienie
pewnej kategorii spraw do prowadzenia w oparciu o przepisy postępowania w sprawach
o wykroczenia (np. kierowanie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka
odurzającego pojazdem innym niż mechaniczny) wyniki mogą wskazywać pewien spadek
liczby spraw załatwianych w trybie konsensualnym.
Założeniem projektu jest skrócenie czasu postępowania sądowego o jedną trzecią,
w szczególności zaś dotyczy to analizowanych powyżej spraw należących do właściwości
sądów okręgowych o najpoważniejszym ciężarze gatunkowym. ciśle powiązanym
z problemem długotrwałości postepowań karnych jest wielokrotnie sygnalizowany problem
polskiego wymiaru sprawiedliwości w postaci długotrwałości stosowania środka
zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, pociągającego za sobą nie tylko
duże koszty społeczne związane z izolacją, ale również istotne z punktu widzenia budżetu
Państwa koszty stosowania tymczasowego aresztowania (koszt miesięcznego stosowania
tymczasowego aresztowania wobec jednej osoby – 2500 zł). Mimo zmniejszającej się stale
liczby zastosowanych tymczasowych aresztowań (z 34, 5 tys. w 2006 r. do 23 tys. w 2010 r.)
oraz stale redukującej się liczby aresztów długoterminowych (z 855 tymczasowych
aresztowań trwających powyżej 6 miesięcy do 12 miesięcy w 2006 r. do 396 w 2010 r.) nadal
są to liczby znaczące. Zatem z tej perspektywy, rozwiązania projektu które nie tylko
ograniczają katalog spraw, w których dopuszczalne jest stosowanie tymczasowego
aresztowania, ale również odmiennie kształtują przesłanki jego stosowania, pozwolą na
zredukowanie dotychczasowo ponoszonych kosztów, zarówno w wymiarze społecznym, jak
i finansowym dla Skarbu Państwa. Wydaje się, że może to doprowadzić również do
efektywniejszego korzystania z katalogu innych –nieizolacyjnych środków zapobiegawczych.
Trzeba bowiem zwrócić uwagę, że tymczasowe aresztowanie stanowi znaczący procent wśród
ogółu środków zapobiegawczych stosowanych na etapie postępowania przygotowawczego.
W roku 2011 r. zastosowano tymczasowe aresztowanie co do 16 407 osób (z wyłączeniem
listów gończych), co przekroczyło liczbę poręczeń majątkowych, których zastosowano w tym
samym roku wobec 14 358 osób. Podobne tendencje utrzymywały się w latach
wcześniejszych – w 2010 roku zastosowano 16 778 tymczasowych aresztowań w stosunku do
poręczeń majątkowych, które zastosowano wobec 13 940 osób. W 2009 r. zastosowano
18 248 tymczasowych aresztowań w stosunku do 15 867 osób, wobec których orzeczono
33