Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

posiłkowej lub też o zobowiązanie do zwrotu przez osobę trzecią korzyści uzyskanej przez nią
z przestępstwa oskarżonego, gdyby istniały podstawy do tych odpowiedzialności (nowy § 5
art. 155 k.k.s.).


Stanowisko odnośnie uwag zgłoszonych w kwestii zmian w k.p.w.
Minister Spraw Wewnętrznych podniósł w tym zakresie sugestię dalszego podniesienia kar
porządkowych, sugerując przyjęcie tu kary do 3000 zł oraz poszerzenia podstaw do uchylenia
mandatu na nałożenie go wbrew zakazom prawa, GIODO zwrócił uwagę na wadliwe
usytuowanie ostatniej zmiany w art. 54 k.p.w. Ta ostatnia uwaga jest w pełni trafna, jako że
z dniem 1 stycznia 2012 r. w art. 54 k.p.w. dodano już nowy § 8, w wyniku nowelizacji
uchwalonej jesienią 2011 r. Stąd też w art. 16 proj. w pkt 17 lit. d należy dokonać stosownej
zmiany. Gdy zaś chodzi o kwestię kar porządkowych, które według projektu podnoszone są
z 250 i 500 zł do 500 i 1000 zł, to nie negując, iż odbiegają one od podobnych kar w k.p.k.,
należy mieć na uwadze także kary grzywny jakie grożą za wykroczenia, o których się tu
orzeka. Proponowana przez MSW wielkość 3000 zł nie przystaje do maksymalnej grzywny
z k.w. (5000 zł), a to że chodzi tylko o karę porządkową nie jest jeszcze argumentem dla
takiego obostrzania tej kary. Kwestia może stać się aktualna przy zmianach materialnego
prawa wykroczeń i podniesieniu tam kary grzywny.
Natomiast odnośnie do poszerzenia podstaw uchylenia mandatu należy mieć na uwadze, że
dzisiejsze rozwiązanie, dopuszczające takie uchylenie gdy grzywnę nałożono za czyn
niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie, zakłada, iż chodzi nie tylko o ukaranie za
czyn prawnie irrelewantny, ale także gdy ma on cechy przestępstwa, a nie wykroczenia, czyli
jednak na niekorzyść ukaranego w trybie mandatowym. Do zakazów stosowania mandatu, na
które powołuje się MSW należą zaś wypadki, gdy czyn wyczerpuje jednocześnie znamiona
wykroczenia i przestępstwa (art. 10 k.w.) oraz gdy jest to wykroczenie za które należałoby
także orzec przepadek (art. 96 § 2 k.p.w.). Gdy chodzi o pierwszą z tych sytuacji, to
stosownie do art. 10 § 1 k.w. odpowiada się wówczas odrębnie za wykroczenie i odrębnie za
przestępstwo, a jedynie następnie zalicza się kary łagodniejsze na poczet kar surowszych.
Pojawia się wprawdzie kwestia tzw. podwójnej karalności, która leży wszak w sferze prawa
materialnego a nie procesowego, ale prawomocne ukaranie mandatem za wykroczenie nie
wyłącza de lege lata pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności za przestępstwo. Wyłącza
natomiast orzeczenie przepadku, choćby było ono obowiązkowe (np. wytwarzanych lub
używanych odznak i mundurów zakazanych – art. 61 § 3 w zw. z § 2 k.w., nielegalnie
24 
 
wytwarzanych lub posiadanych pieczęci – art. 68 k.w., nielegalnie posiadanych urządzeń
pojazdów uprzywilejowanych – art. 96a § 3 k.w., czy wytrychów – art. 19 § 3 k.w.). Inną
rzeczą jest, czy w tego typu sytuacjach Policja w praktyce ogranicza się do mandatu.
Można zatem przyjąć, że kwestia poszerzenia podstaw uchylenia mandatu uaktualni się przy
nowelizacji materialnego prawa karnego sensu largo, a więc i wykroczeń. Można jednak
także zareagować już obecnie, gdyż nie jest i dziś problemem uchylanie mandatu (z urzędu)
na niekorzyść ukaranego, z tym wszak, że wtedy dotyczyłoby to także k.k.s, jako że i tam są
podobne wyłączenia trybu mandatowego. Wówczas pojawia się także kwestia uchylania
mandatu, gdy nałożono nim grzywnę powyżej ustawowych jej granic dla tego trybu, gdyż nie
ma uregulowanego ustawowo żadnego trybu dochodzenia odzyskania jej nadpłaty (pozostaje
postępowanie cywilne lub droga administracyjna). Stosowne sugestie, na wypadek decyzji
o poszerzeniu podstaw uchylenia mandatu, przedstawiono odrębnie do k.k.s. i odrębnie do
k.p.w.
Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych. Trafna jest uwaga, że przedstawiciel podmiotu
zbiorowego jest uprawniony do uczestnictwa w rozprawie, ale nie ma wzmianki o możliwości
jego udziału w czynnościach dowodowych prowadzonych poza nią w wypadkach
wskazanych w art. 396 § 1 i 2 k.p.k.
Vacatio legis.
W projekcie zaproponowano w projekcie 6-miesięczne vacatio legis. Wielu spośród
opiniujących sugeruje, że jest to czas za krótki. Nie uznano tych uwag za zasadne. Po
pierwsze, z uwagi na rozbudowany aparat intertemporalny, poszczególne zmiany będą
w rzeczywistości „wchodziły w życie” stopniowo, w tym niektóre ze znacznym
opóźnieniem, co spowoduje, że organy wymiaru sprawiedliwości będą miały jeszcze po
formalnym wejściu w życie ustawy nowelizującej czas na przygotowanie się organizacyjne
i merytoryczne. Po drugie, wieloletnie doświadczenie poucza, że wydłużone vacatio legis
wcale nie wpływa na lepsze przygotowanie kadr do nowej rzeczywistości, lecz po prostu
powoduje, że przygotowania rozpoczną się później, w praktyce kilka tygodni przed wejściem
noweli w życie.
Zauważyć należy, że po przeprowadzeniu ponownych konsultacji społecznych aktualność
zachowuje powyższe stanowisko w zakresie postulatów dotyczących przepisów Kodeksu
postępowania karnego. W stanowiskach wielu sądów i prokuratur pojawiły się zastrzeżenia,
25 
 
ale również i głosy aprobujące dla rozwiązań projektu, w zasadzie tożsame z uprzednio
zgłoszonymi uwagami.
W zakresie przepisów karno-materialnych, w szczególności zaś kontrawencjonalizacji
w przypadku przestępstwa z art. 178a § 2 k.k. to wśród uwag dało się zauważyć wyraźne dwa
– skrajne stanowiska zwolenników przyjętych w projekcie zmian (np. Sad Okręgowy
w Elblągu, Sąd Okręgowy w Gdańsku i przeciwników np. Prokuratura Okręgowa
w Warszawie, Sąd Apelacyjny w Szczecinie). Wydaje się jednak, że argumentacja
przemawiająca za zmianą poziomu penalizacji, wynikająca z danych statystycznych
dotyczących liczby skazań, kosztów finansowych i społecznych takich skazań jest
zdecydowanie bardziej przekonująca. W zakresie kontrawencjonalizacji uwzględniono uwagi
Krajowej Rady Prokuratury, co do sposobu określenia znamion czynu zabronionego z art. 87
§ 1a k.w.
Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku podniesienia kwoty progowej dzielącej
przestępstwa i wykroczenia w tzw. typach przepołowionych. Negatywne stanowisko
zaprezentował m.in. Ośrodek badania, studiów i legislacji KRRP, Sąd Okręgowy w Elblągu,
pozytywne natomiast np. Prokuratura Rejonowa Warszawa – Mokotów,
Pojawiały się również postulaty obniżenia kwoty progowej np. uwagi zgłoszone przez Sąd
Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Sąd Okręgowy w Gdańsku z generalną akceptacją
jednak samej koncepcji podwyższenia. Postulowano także rozszerzenie kategorii przestępstw
objętych tzw. przepołowieniem o przestępstwo oszustwa (Prokuratura Okręgowa
w
Radomiu). Z aprobatą w zasadzie przyjęto rozwiązanie wprowadzające możliwość
umorzenia postępowania, w sytuacji, w której oskarżony pojednał się z pokrzywdzonym,
naprawił szkodę lub zadośćuczynił krzywdzie, z tym że wiele opiniujących podmiotów
sugerowałoby przepis który nie wprowadzałby obligatoryjnego umorzenia w takim
przypadku, lecz dawał prawo do oceny zasadności takiego umorzenia. Podmioty takie jak
np. Prokuratura Okręgowa w Legnicy, Prokuratura Okręgowa w Kielcach, Prokuratura
Okręgowa w
Krakowie, Centralne Biuro Antykorupcyjne wskazywały na możliwość
nadużywania tego rodzaju instytucji, dlatego też zdecydowano się na wprowadzenie
przesłanki dobra wymiaru sprawiedliwości, jako okoliczności niezbędnej do podjęcia decyzji
o umorzeniu postępowania.
W zakresie zmian dotyczących udziału radców prawnych w wykonywaniu obowiązków
obrońcy, zdecydowanie negatywne stanowisko zajęła Naczelna Rada Adwokacka, a także
26 
 
przedstawiciele tego zawodu. Krytycznie natomiast do ograniczenia zakresu obrony tylko do
radców prawnych niepozostających w stosunku pracy wypowiedziała się Krajowa Rada
Radców Prawnych, uznając je za nieuzasadnione, z uwagi na to, iż radcy prawni mogą już
w chwili obecnej pełnić funkcje obrońców w sprawach o wykroczenia i wykroczenia karno-
skarbowe. Poglądu tego nie podzielono z uwagi na wątpliwości co do zgodności takiego
rozwiązania z orzecznictwem ETS.


Skutki finansowe i społeczno-gospodarcze

Dokonując oceny skutków finansowych i społeczno-gospodarczych, związanych
z wejściem w życie projektowanej regulacji, należy przede wszystkim podkreślić, że
proponowane zmiany, określając granice dopuszczalnej ingerencji władzy jako reakcji na
naruszenie prawa, dotykają bezpośrednio szczególnie wrażliwej sfery praw i wolności
obywatelskich. Z drugiej zaś strony, nie można zapomnieć, że właśnie na organach władzy
spoczywa obowiązek stworzenia skutecznych i sprawnych mechanizmów, które pozwoliłyby
na efektywną ochronę przed zachowaniami zabronionymi pod groźbą kary. Niezmiernie
istotną rolę wśród owych mechanizmów odgrywają również normy określające sposób
postępowania w przypadku naruszeń prawa o charakterze kryminalnym. Przepisy te winny
być tak skonstruowane, by stwarzały możliwość szybkiej i skutecznej reakcji organów
postępowania karnego (sądów, prokuratorów itd.), przy jednoczesnym zagwarantowaniu
każdemu obywatelowi poszanowania jego konstytucyjnych praw, takich jak prawo do obrony,
prawo do rozpoznania sprawy przez sąd, czy prawo do rozpoznania sprawy w tzw. rozsądnym
terminie.

W latach 2005 – 2011 ogólna liczba spraw wpływających do sądów wszelkich szczebli
systematycznie wzrasta (z 9 581 581 spraw w 2005 r. do 13 584 064 w roku 2011). W 2011 r.
liczba wszystkich spraw karnych na wszystkich szczeblach wyniosła ok 2 mln 600 tyś spraw,
z czego blisko 500 tyś to nowe sprawy karne podlegające rozpoznaniu w procesie.
Na zbliżonym poziomie od 2007 r. utrzymuje się liczba aktów oskarżenia
wpływających z prokuratur do sądów (od 358 585 w 2007 r. do 382 160 w 2011 r.) wzrasta
jednocześnie liczba wniosków prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania – od
9 437 w 2007 r. do 13 929 w 2011 r. – co daje wzrost tej kategorii załatwienia sprawy
o przeszło 30%. Dane te obrazuje szczegółowo tablica nr 3 załączona do niniejszej oceny,
27 
 
wskazująca jednocześnie, że na przestrzeni ostatnich 5 lat stale poprawia się wskaźnik
skuteczności ścigania rozumiany jako iloraz sumy aktów oskarżenia, wniosków o warunkowe
umorzenie postępowania, umorzenie na podstawie art. 324 k.p.k. wniosków o rozpoznanie
sprawy w postępowaniu przyśpieszonym, podzielony przez liczbę ogółem zakończonych
postępowań przygotowawczych (co do osób).
Liczba postępowań przygotowawczych w latach 2005-2011
w prokuraturach apelacyjnych, okręgowych i rejonowych
przesłanych sądowi z wnioskiem o warunkowe umorzenie
2005      2006      2007      2008      2009      2010      2011
Z kolei w tabeli 1a, stanowiącej załącznik do niniejszej oceny, przedstawiono
szczegółowe dane obrazujące ogólny wpływ spraw oraz wpływ spraw odrębnie dla sądów
szczebla apelacyjnego, okręgowego i rejonowego wraz ze wskazaniem kategorii spraw
(o przestępstwa, o przestępstwa skarbowe, o wykroczenia skarbowe) i etapów ich rozpoznania
(postępowanie I instancyjne i odwoławcze). Jak wynika z przedstawionych danych, istnieje
tendencja wzrostowa w zakresie spraw wpływających do sądów okręgowych jako sądów
I instancji, nie maleje również liczba spraw w sprawach o wykroczenia. Istotnie wzrasta
również liczba spraw związanych z nadzorem sądu nad postępowaniem przygotowawczym
oraz spraw z zakresu wykonania orzeczeń w sprawach karnych.
W latach 2005 – 2011 rośnie pozostałość spraw w sądach wszystkich szczebli. Jeśli
zaś idzie o etap postępowania sądowego, problem wzrastającej zaległości dotyczy przede
28