Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

poziomu gwarancji, wymaganych przez orzecznictwo ETPC i przepisy prawa wtórnego UE,
dla uznania że proces nie jest procesem in absentia – który wymaga zapewnienia możliwości
powtórzenia całego procesu (por. obowiązujący art. 540b k.p.k.), koniecznym jest doręczenie
skarżącemu zapadłego wyroku. Pozostawienie zatem obowiązujących zasad doręczania
wyroków zapadłych na rozprawie, przy dopuszczalności prowadzenia rozprawy i wydania
wyroku bez obecności oskarżonego, prowadzić mogłoby do dysfunkcjonalności procesu przez
konieczność wznawiania postępowania zakończonego już prawomocnym wyrokiem, jako
postępowania prowadzonego in absentia. Zasadnym jest przy tym wprowadzenie jednolitych
zasad doręczania wyroków dla wszystkich stron postępowania, a to nie tylko z powodów
gwarancyjnych, ale także celem uniknięcia rozbieżności w sposobie liczenia terminów do
wnoszenia środków odwoławczych odrębnie dla oskarżonego i innych stron, problemów
związanych z częściową prawomocnością orzeczeń, tworzenia regulacji sprzyjających
pomyłkom i utrudniających sprawne funkcjonowanie sądów. Jednocześnie jednak
opowiadając się za uwzględnieniem uwag wskazujących na fakt, że standard minimalny
w zakresie wiedzy o zapadłym wyroku jest zapewniony jeśli strona albo jej przedstawiciel
prawny był obecny na ogłoszeniu wyroku, proponuje się ograniczyć zakres doręczeń poprzez
nadanie nowego brzmienia art. 100 § 3 k.p.k.
W zakresie problematyki dowodowej, zgłoszono także uwagi odnoszące się do zagadnienia
zwalniania osób przesłuchiwanych od obowiązku zachowania tajemnicy (proj. art. 180 § 1
i 2 k.p.k.), a także techniki przesłuchiwania osób, które nie ukończyły 15 lat, w trybach
określonych w proj. art. 185a i 185b k.p.k. Zwolnienie z tajemnicy w trybie proj. art. 180
§ 1 k.p.k. (uwagi RCL i MON wskazujące na niepełne dostosowanie projektowanej regulacji
do wymagań wynikających z orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 grudnia
2011 r., K 33/08 oraz konieczność zachowania odwołania do odrębnej regulacji zasad
zwolnienia w ustawach szczególnych). Proponując uwzględnienie w części uwagi RCL,
zachodzi szczególna potrzeba precyzyjnego określenia reguł procesowych obowiązujących
przy zwalnianiu z obowiązku zachowania tajemnicy statystycznej. Wynika ona nie tyle
z charakteru samej tajemnicy, co z zakresu objętych nią informacji, obejmujących często
dane sensytywne, odnoszące się bezpośrednio do sfery życia rodzinnego, osobistego,
intymnego czy stanu zdrowia, a zatem informacji podlegających szczególnej ochronie.
Powyższe uzasadnia objęcie tajemnicy statystycznej poziomem ochrony przewidzianym
w art. 180 § 2 k.p.k. poprzez odpowiednią korektę tego przepisu. Przesłuchanie w trybie
art. 185a i 185b k.p.k. (uwaga MON dotyczy potrzeby zniekształcenia zapisu obrazu
14 
 
i dźwięku przesłuchiwanego świadka lub pokrzywdzonego). Przesłuchanie w trybie art. 185a
i 185b k.p.k. (uwaga MON dotyczy potrzeby zniekształcenia zapisu obrazu i dźwięku
przesłuchiwanego świadka lub pokrzywdzonego). Uwaga nie zasługuje na uwzględnienie.
Zauważyć należy, że proponowane wprowadzenie możliwości zniekształcenia zapisu obrazu
i dźwięku przesłuchiwanego świadka lub pokrzywdzonego poniżej 15 roku życia, stanowi
próbę powielenia istniejącej już instytucji świadka incognito, określonej w przepisach
art. 184 k.p.k. Przepisy te przewidują postulowaną możliwość, nie wprowadzając przy tym
ograniczeń podmiotowych, wykluczających podmioty czynności z art. 185a i 185b k.p.k.
z zakresu osób, które mogą być objęte anonimizacją. Istota regulacji art. 185a i art. 185b
k.p.k. nie sprowadza się jednak do ochrony tajemnicy tożsamości pokrzywdzonego i świadka
przed oskarżonym lecz ochrony tych osób przed bezpośrednim kontaktem z oskarżonym
i koniecznością zeznawania w toku jawnej rozprawy, w tym w obecności oskarżonego. Jeśli
spełnione będą przesłanki określone w art. 184 § 1 k.p.k. brak jest przeszkód do zastosowania
anonimizacji, także i na podstawie obowiązujących przepisów.
Gdy chodzi o uwagi zgłoszone w kwestii zmian dotyczących postępowania
przygotowawczego, nie podzielono wszystkich tych z nich, które jedynie kontestują owe
zmiany, wskazując na poszerzenie obowiązków prokuratora poprzez zwiększony nadzór nad
dochodzeniem na skutek przyjęcia powiadamiania go o każdym wszczęciu w tej formie
postępowania przygotowawczego, czy na obniżenie poziomu czynności wobec niektórych
osób na skutek przeniesienia tzw. śledztwa podmiotowego do dochodzenia prokuratorskiego
lub sugerujących głębsze zmiany w zakresie tego stadium procesu bądź doprecyzowania
niektórych kwestii, choć są one wskazane w innych przepisach kodeksu lub przepisach
pozakodeksowych (tak np. co do precyzyjnego podawania danych dotyczących oskarżonego
w akcie oskarżenia, w uwadze GIODO – vide art. 213 i 214 k.p.k. oraz rozporządzenie
wykonawcze MS do ustawy o prokuraturze – tzw. regulamin prokuratorski). Rzecz bowiem
w tym, że w przyjętych w 2010 r., po szerokich dyskusjach ze środowiskiem prawniczym,
założeniach tych zmian, było – w omawianym zakresie – jedynie usprawnienie
przygotowawczego stadium procesu z uwzględnieniem większej kontradyktoryjności
postępowania sądowego. Dlatego też uwzględniono tu wprawdzie szereg uwag, ale tylko te,
które zmierzały do dalszego usprawnienia postępowania przygotowawczego lub do
koniecznego doprecyzowania niektórych przepisów z uwagi na gwarancje jego stron. I tak,
należy zgodzić się z uwagami Ministra Spraw Wewnętrznych, co do potrzeby ograniczenia
w śledztwie zakresu przekazania go przez prokuratora Policji, gdy dotyczy ono osób,
15 
 
odnośnie których prokurator prowadzić ma dochodzenie własne oraz potrzeby
zmodyfikowania art. 304 § 3 k.p.k., tak aby objął on także dochodzenie własne prokuratora.
W efekcie, Komisja proponuje uzupełnienie projektowanego § 2 art. 311 k.p.k. o dodatkowe
zdanie, którym ograniczono takie przekazanie podobnie jak w dochodzeniu, dokonując także
stosownej zmiany w § 3 art. 304 k.p.k. Komisja jest natomiast przeciwna uwzględnieniu
sugestii MSW co do potrzeby uzupełnienia przepisów o dochodzeniu o zastrzeżenie, że przy
powierzeniu czynności dochodzenia, Policja może dokonać także innych niż zlecone
czynności, jeżeli zaistnieje taka potrzeba, gdyż wynika to obecnie wyraźnie z niezmienianego
§ 4 art. 311 k.p.k., który poprzez art. 325a § 2 k.p.k. ma też zastosowanie w dochodzeniu
powierzonym Policji.
Proponuje się też uwzględnienie sugestii NRA oraz Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady
Ministrów, co do potrzeby zweryfikowania zmiany sugerowanej odnośnie pkt 5 § 1
art. 297 k.p.k. w kwestii zadań postępowania przygotowawczego, choć jednak nie w pełni
w wersji zaproponowanej przez tę Radę. Mając bowiem na uwadze większe zaakcentowanie
w tym projekcie kontradyktoryjności sądowego etapu procesu, ale też akceptowanie zasady
prawdy przyjęto, iż zbieranie, zabezpieczanie i w niezbędnym zakresie utrwalanie dowodów
powinno następować z uwagi na potrzeby samego postępowania przygotowawczego, a więc
dla weryfikacji zaistnienia przestępstwa i sprawstwa określonej osoby, z uwzględnieniem
jednak wymogów płynących z art. 2 § 2 k.p.k., a więc wspomnianej zasady prawdy, oraz
w celu przedstawienia następnie sądowi wniosku o dopuszczenie i przeprowadzenie ich
w sądowym stadium procesu.
Mając zaś na uwadze potrzebę usprawnienia postępowania i uwzględniając zwiększone
obowiązki prokuratorów, Komisja proponuje zniesienie wyłączeń prowadzenia dochodzenia,
przewidzianych w art. 325c k.p.k., sugerując skreślenie tego przepisu, a jednocześnie
poszerzenie dochodzenia nieprokuratorskiego przez podniesienie ze 100 000 do

200 000 zł wartości przedmiotu przestępstwa lub szkody przy czynach przeciwko mieniu,
jako górnego limitu, od którego uzależniona jest dopuszczalność tej postaci postępowania
przygotowawczego. Uznano bowiem, że sam fakt pozbawienia podejrzanego wolności czy
jego głuchota, niemota lub ślepota albo nawet stwierdzenie przez biegłych jego
niepoczytalności czy poczytalności ograniczonej, nie musi od razu eliminować
dopuszczalności prowadzenia nadal dochodzenia, byle zapewnione w nim były gwarancje
tego podmiotu procesu, co daje mu m.in. konieczność powołania tłumacza czy obrońcy
16 
 
niezbędnego. Proponuje się też rezygnację z konieczności przedłużania dochodzenia
prokuratorskiego po upływie 6 miesięcy przez prokuratora bezpośrednio przełożonego, ale
z uwagi na występujące w praktyce wydłużanie się dochodzeń sugeruje się przyjęcie,
w zmodyfikowanym art. 325i § 1 k.p.k., że przedłużenia tego postępowania na okres ponad
roku może i to tylko w wyjątkowych szczególnie uzasadnionych wypadkach, dokonać już
tylko prokurator bezpośrednio przełożony, bez względu na to, czy jest to dochodzenie
prokuratorskie, czy nieprokuratorskie. Zaproponowano wreszcie zmodyfikowanie w całości
instytucji końcowego zapoznania z materiałami sprawy (art. 321 k.p.k.) przez przyjęcie: a) że
odnosić się będzie ona, na tych samych zasadach, do obu stron postępowania
przygotowawczego, a więc podejrzanego i pokrzywdzonego oraz ich procesowych
przedstawicieli, a przy tym b) że nie będzie polegać, jak dotąd, na końcowym zaznajamianiu
ich przez organ ścigania z tym materiałem, a następnie udostępnianiu akt sprawy do
przejrzenia, lecz na umożliwieniu im samym zaznajomienia się z tym materiałem, przez
powiadomienie ich – o ile złożyli uprzednio wniosek o takie zapoznanie – o prawie, co do
którego poucza się strony stosownie do art. 300 k.p.k., a więc o możliwości zapoznania się
z tym materiałem i ze wskazaniem terminu na takie zapoznanie się i udostępnieniu im, gdy
się stawią, akt sprawy do wglądu. Ze względów gwarancyjnych, proponuje się też
uzupełnienie pouczenia podejrzanego, przewidzianego w projektowanym art. 300 § 1 k.p.k.,
o informację o prawie wystąpienia z wnioskiem o powołanie obrońcy z urzędu w warunkach
wskazanych w art. 78 k.p.k., a podzielając wskazywaną potrzebę uzupełnienia braku
w kodeksie przepisu o wymogach wniosku prokuratora o umorzenie przez sąd postępowania
z uwagi na niepoczytalność sprawcy i zastosowanie wobec niego środka zabezpieczającego,
zakłada się wprowadzenie nowego § 1a w art. 324 k.p.k., w którym wskazano, jako
stosowane wówczas odpowiednio, niektóre przepisy dotyczące aktu oskarżenia.
W zakresie zmian zaproponowanych w projekcie, a dotyczących Działów IX i XI Kodeksu
postępowania karnego, w uwagach RCL oraz w uwagach poszczególnych resortów nie
zgłoszono innych zastrzeżeń poza tymi, które dotyczyły rzekomej niespójności pomiędzy
projektowanym art. 452 § 2 k.p.k. a projektowanym art. 167 k.p.k. i które omówione zostały
w pkt 2. niniejszego opracowania, przy omawianiu zagadnień kontradyktoryjności
postępowania sądowego i modelu dowodzenia przed sądem. W tym miejscu dodać wypada,
że zawarte w uwagach zastrzeżenie, iż projektowane zmiany w art. 427 k.p.k. (z kontekstu
należy rozumieć, że w § 4) oraz w art. 447 k.p.k. (z kontekstu należy rozumieć, że w § 5)
wprowadzają do postępowania karnego „pewną formę prekluzji dowodowej”, nie jest
17 
 
zasadne. Zmiany te nie mają nic wspólnego z prekluzją dowodową. Służą one jedynie temu,
aby zmiana modelu postępowania karnego, zaprojektowana w art. 167 k.p.k. w nowym
brzmieniu, nie stawała się całkowitą fikcją na etapie postępowania odwoławczego. Co do
zgłoszonej wątpliwości, czy zmiany w tych dwóch przepisach zawartych w Dziale IX k.p.k.
nie naruszają zasady prawdy materialnej, raz jeszcze odesłać należy do szerokich uwag
poświęconych tej zasadzie i jej realizacji, zawartych w uzasadnieniu projektu, ale także i do
uwag zawartych w pkt 2. niniejszego stanowiska Komisji. Także uwagi zgłaszane przez
niektóre podmioty, które wzięły udział w konsultacjach projektu, pod adresem zmian
proponowanych w art. 427, art. 434 i art. 447 k.p.k. (np. Sąd Rejonowy w Lubartowie,
Prokuratura Okręgowa w Jeleniej Górze, Prokuratura Apelacyjna w Białymstoku, Prokuratura
Apelacyjna w Szczecinie), ignorują jedną z dwóch przewodnich idei noweli, a ich
uwzględnienie musiałoby prowadzić do rezygnacji ze zmian o charakterze modelowym.
W opinii Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów (str. 16 tego dokumentu) pojawia
się, w odniesieniu do tego kompleksu przepisów, jedna jedyna uwaga, iż „projektowana
nowelizacja (...) stanowi powód, by rozważyć zniesienie ograniczenia dopuszczalności
kasacji, zawartego w przepisie art. 523 § 2 k.p.k.”. Nie można podzielić tego zapatrywania.
Po pierwsze, żadne z proponowanych rozwiązań nowelizacyjnych nawet nie sugerowało
potrzeby zmian w zakresie art. 523 k.p.k. Po drugie, żadna z proponowanych zmian w żaden,
choćby nawet luźny, sposób nie wiąże się z potrzebą ingerencji w treść art. 523 k.p.k. Po
trzecie wreszcie, wszystkie argumenty, które przedstawiono w opinii Rady Legislacyjnej
brane były pod uwagę przy wprowadzaniu do Kodeksu postępowania karnego zmian w tzw.
noweli lipcowej z 2000 r. (którą to nowelą ukształtowano właśnie obecną treść przepisu
art. 523 k.p.k.) i musiały one ustąpić przed argumentami, iż zniesienie tzw. wyłączeń
w art. 523 k.p.k. (do czego proponuje powrócić Rada Legislacyjna) nieuchronnie musiałoby
prowadzić do całkowitej dysfunkcjonalności instytucji kasacji w sprawach karnych i do
powstania w krótkim czasie w Izbie Karnej Sądu Najwyższego wieloletnich zaległości,
uniemożliwiających realizację w tym Sądzie dyrektywy rozpoznawania spraw w rozsądnym
terminie. Przypomnieć wypada, że przepis ten podlegał kontroli Trybunału Konstytucyjnego
z punktu widzenia jego zgodności z wzorcami z art. 32 ust. 1 i z art. 45 ust. 1 w związku
z art. 2 Konstytucji oraz z art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, a w wyniku tej
kontroli Trybunał uznał, iż przepis o ograniczeniach drogi do kontroli kasacyjnej, ponieważ
nie ma charakteru bezwzględnego, pozostaje w zgodności z przepisami ustawy zasadniczej
(wyrok TK z dnia 17 maja 2004 r., SK 32/03, OTK-A 2004, Nr 5, poz. 44). Także Trybunał
18