Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

Uzupełnienie treści art. 133 § 2 k.p.k. ma znaczenie gwarancyjne, a jednocześnie praktyczne.
W zdaniu ostatnim tego przepisu w nowym brzmieniu stwierdzono bowiem expressis verbis,
że w razie dokonania czynności, o których mowa w przepisie pismo uznaje się za doręczone.
Zapis taki, który zawarty jest w obowiązujących przepisach art. 136 § 1 k.p.k. i art. 139 § 1
k.p.k. (w tym ostatnim przepisie także w nowym, projektowanym brzmieniu), nie był dotąd
obecny w art. 133 § 2 k.p.k., co mogło rodzić wątpliwości co do skuteczności takiego
doręczenia. Nowe brzmienie wątpliwości te eliminuje zarówno w odniesieniu do stron, jak
i organów procesowych.
Przewidziano także zmianę treści przepisu art. 139 § 1 k.p.k., mającą charakter porządkujący.
Jej celem, podobnie jak w przypadku przepisu art. 75 § 1 k.p.k., jest sprecyzowanie
istniejącego obowiązku informowania organów procesowych o zmianie miejsca zamieszkania
lub pobytu, w celu zapewnienia skuteczności czynności doręczenia pism procesowych
i uniemożliwienia uchylania się od skutków zaniechania realizacji tego obowiązku.
W rozdziale 16 kodeksu zmianie ulega przepis art. 144 § 1 k.p.k.. Konieczność jej
wprowadzenia związana jest z modyfikacją systemu i zasad szkolenia zawodowego
prawników, eliminacją instytucji asesora sądowego, a także istniejącymi możliwościami
korzystania z pomocy asystentów sędziów oraz referendarzy sądowych. Proponowane
rozwiązanie wychodzi zatem na przeciw zgłaszanym postulatom. Przekazuje prezesowi sądu
bezpośrednie upoważnienie do wyznaczenia innych niż pracownik sekretariatu osób,
w zakresie zgodnym z ich zatrudnieniem, do spisywania protokołu rozprawy.
Istotną zmianę proponuje się w art. 607b pkt 1 k.p.k., polegającą na ograniczeniu
dopuszczalności wydawania europejskich nakazów aresztowania w sprawach drobnych.
Zmiana polega na zastrzeżeniu, iż nie jest dopuszczalne wydanie takiego nakazu w związku
z prowadzonym przeciwko osobie ściganej postępowania karnego, jeżeli realnie grożąca kara
nie przekroczy 4 miesięcy pozbawienia wolności, choćby przestępstwo, którego dotyczy
postępowanie zagrożone było karą przekraczającą 1 rok pozbawienia wolności. Z kontekstu
wnioskować należy, że chodzi o karę orzekaną bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Zamiana ta uzasadniona jest koniecznością oparcia praktyki wydawania europejskich
nakazów aresztowania na zasadzie proporcjonalności i oparta jest na założeniu, że nie jest
opłacalne tymczasowe aresztowanie osoby ściganej, a następnie uruchamianie procedury
występowania z europejskim nakazem w sytuacji, gdy okoliczności sprawy wskazują, że
118

wymierzona zostanie kara wolnościowa, względnie bezwzględna kara nieprzekraczająca
wymiaru 4 miesięcy pozbawienia wolności (podobnie jak w przypadku nakazu aresztowania,
z którym występuje się w celu wykonania kary pozbawienia wolności). Przepisy
ograniczające stosowanie tymczasowego aresztowania, a zwłaszcza art. 259 § 3 k.p.k. nie
stanowią tu wystarczającej bariery, albowiem przepisu tego nie stosuje się, jeżeli oskarżony
ukrywa się (art. 259 § 3 k.p.k.), a z taką najczęściej sytuacją mamy do czynienia, gdy ujawnia
się potrzeba korzystania z procedury europejskiego nakazu aresztowania.
Wprowadzenie nowego art. 637a k.p.k. ma na celu uporządkowanie kwestii kosztów
postępowania kasacyjnego. Aktualnie bowiem jedynie w drodze różnorodnych interpretacji
przepisów o postępowaniu odwoławczym i jego kosztach wyciąga się wniosek
o odpowiednim orzekaniu także w przedmiocie kosztów postępowania kasacyjnego. Rzecz
w tym, że art. 518 k.p.k. nakazuje wprawdzie stosować do kasacji przepisy działu X,
normującego postępowanie odwoławcze, ale nie jak ongiś, ogólnie „przepisy o postępowaniu
odwoławczym”, a przepisy o kosztach, w tym postępowania odwoławczego, zawarte są już
w dziale XIV kodeksu, a nie w dziale X. Wśród nich są wprawdzie przepisy odnoszące się do
kosztów kasacji, ale tylko kasacji podmiotów specjalnych z art. 521 k.p.k. (art. 638 k.p.k.), są
też wyraźne przepisy o kosztach postępowania o wznowienie (art. 639 k.p.k.), brak natomiast
takiej wyraźnej normy odnośnie do kosztów postępowania kasacyjnego. W ramach przepisów
rozdziału 55 k.p.k. o kasacji znajdują się zaś tylko wycinkowe przepisy o kosztach,
a mianowicie o opłacie od tej skargi i o jej zwracaniu (art. 527 k.p.k.). Dlatego proponuje się
wprowadzenie do działu XIV kodeksu odrębnego wyraźnego przepisu o kosztach
postępowania kasacyjnego z odwołaniem się do odpowiedniego stosowania tu przepisów
o kosztach postępowania odwoławczego, z zastrzeżeniem, że nie dotyczy to wypadku, gdy
ustawa stanowi inaczej, co odnosiłoby się do kwestii, uregulowanej odrębnie, opłaty od
kasacji i jej zwrotu. Proponowany przepis sytuuje się tuż po regulacji kosztów postępowania
odwoławczego, a przed unormowaniem kwestii kosztów kasacji podmiotów specjalnych
i kosztów postępowania o wznowienie.
Projekt obejmuje również zmiany w zakresie uprawnień andarmerii Wojskowej. Aktualnie
właściwość procesowa andarmerii Wojskowej określona poprzez art. 647 k.p.k i art. 663
k.p.k jest niezgodna z właściwością W określoną w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia
2001 r. o andarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz. U. Nr 123
poz. 1353, z późn. zm).
119

Brzmienie art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o andarmerii Wojskowej
i wojskowych organach porządkowych daje andarmerii Wojskowej szersze uprawnienia
w zakresie właściwości podmiotowo-przedmiotowej niż Kodeks postępowania karnego
w powołanych przepisach.
Zmiana brzmienia art. 312 i uchylenie art. 663 spowoduje, że właściwość andarmerii
Wojskowej będzie określona w identyczny sposób, jak innych służb posiadających oddzielne,
szczegółowe uregulowania prawne takich jak: Straż Graniczna, Agencja Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Służba Celna, Centralne Biuro Antykorupcyjne. Proponowana zmiana
doprowadzi do uporządkowania, ujednolicenia i usystematyzowania prawa w zakresie
właściwości andarmerii Wojskowej.
Ponadto w przypadku czynu popełnionego przez żołnierza lub pracownika wojska w związku
z wykonywaną pracą, właściwym procesowo organem do ścigania takich czynów będzie
andarmeria Wojskowa, umożliwi to pełną realizację zadań, jakie ciążą na andarmerii
Wojskowej w zakresie zapewniania przestrzegania dyscypliny wojskowej oraz lepsze
wykorzystanie andarmerii Wojskowej jako organu postępowania przygotowawczego.
Prowadzone postępowania karne poza właściwością sądów wojskowych nadzorowane będą
przez prokuraturę powszechną i sąd powszechny, a więc proponowana zmiana nie naruszy
postanowień Konstytucji RP i nie zachwieje zasady równości obywateli wobec prawa.
Proponowane uregulowanie pozwoli na pełniejsze wykorzystanie potencjału andarmerii
Wojskowej i odciąży policję od prowadzenia spraw, które ze względu na podmiot
przestępstwa mają swoją odrębną specyfikę.

Proponowana zmiana koresponduje z wnioskami raportu Najwyższej Izby Kontroli
z 2011 roku w sprawie funkcjonowania andarmerii Wojskowej. Wspomniany raport za
największe zagrożenie w Siłach Zbrojnych uznał zjawisko korupcji. Potwierdzają to
przypadki ujawnione i udokumentowane przez andarmerię Wojskową. Dlatego też za jeden
z głównych celów andarmeria Wojskowa stawia sobie wyeliminowanie tego zjawiska
z szeregów Wojska Polskiego. Instrumentem, który ułatwiłby realizację tego celu jest postulat
NIK o wzmocnieniu pionu dochodzeniowo-śledczego. Należy przy tym podnieść, że
andarmeria Wojskowa jest jedyną służbą w wojsku polskim posiadającą uprawnienia
dochodzeniowo-śledcze oraz operacyjno-rozpoznawcze.
Ponadto NIK zwraca uwagę na celowość wzmocnienia współdziałania
andarmerii
Wojskowej z innymi organami powołanymi do utrzymania porządku i zwalczania
120

przestępczości. W szczególności pozyskiwanie i gromadzenie informacji o przestępstwach
i wykroczeniach popełnianych przez żołnierzy, gdy postępowania takie prowadzone są przez
Policję i prokuratury powszechne, może wpływać pozytywnie na skuteczność działań tej
formacji. Brak takiego uprawnienia sprawił, że skala przestępstw z udziałem żołnierzy Sił
Zbrojnych RP była trudna do oszacowania, w szczególności z uwagi na ograniczoną
komunikację jednostek andarmerii Wojskowej z jednostkami wojskowymi spoza struktur
andarmerii Wojskowej, Policją, prokuratorami i sądami. W opinii NIK, może to wpływać na
błędną ocenę ryzyka, zakresu, charakteru oraz eskalacji przestępstw, a zatem na
nieprawidłowe planowanie działań profilaktycznych. Zatem ujednolicenie materii
właściwości andarmerii Wojskowej w zakresie czynności operacyjno-rozpoznawczych oraz
dochodzeniowo-śledczych, nie naruszając konstytucyjnych praw obywateli do równości
wobec prawa, spowoduje też szerszą ochronę interesu Sił Zbrojnych. Służba wojskowa to nie
jest praca w konkretnych godzinach, życie poza jednostką ma wpływ na służbę żołnierzy,
którzy mają chronić państwo przed najpoważniejszymi zagrożeniami, a andarmeria
Wojskowa jest powołana do tego, aby żołnierze przestrzegali prawa. Ten system sprawdzał
się przed 2009 r., kiedy doszło do wejścia w życie art. 647 k.p.k ograniczającego właściwość
sądów wojskowych do przestępstw związanych jedynie ze służbą wojskową. Ograniczenie
właściwości sądów wojskowych poprzez brzmienie art. 663 k.p.k ograniczyło działalność
dochodzeniowo-śledczą
andarmerii Wojskowej, co nie wynika z brzmienia ustawy
o andarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych. andarmeria Wojskowa
jako formacja wchodząca w skład Sił Zbrojnych i znająca realia służby wojskowej w sposób
najbardziej efektywny jest w stanie zapobiegać i wykrywać przestępstwa popełniane przez
żołnierzy, co służy poprawie bezpieczeństwa w społeczeństwie.
16. Zgodność projektowanych rozwiązań ze standardami strasburskimi
W odniesieniu do przepisów regulujących stosowanie tymczasowego aresztowania
projektowane zmiany mają na celu m.in. przystosowanie polskiej procedury karnej do
wymogów wynikających z bogatego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka,
ogłoszonego w sprawach polskich.
Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: Trybunał lub ETPCz) kilkakrotnie stwierdzał,
uwzględniając skargi przeciwko Polsce, że uniemożliwienie oskarżonemu i jego obrońcy
dostępu do akt postępowania przygotowawczego narusza zasadę równości broni, stanowiącą
istotny element rzetelności procedury przewidzianej w art. 5 ust. 4 Konwencji o ochronie
121

praw człowieka i podstawowych wolności (Migoń przeciwko Polsce, wyrok z dnia
25 czerwca 2002 r., Chruściński przeciwko Polsce, wyrok z dnia 6 listopada 2007 r.,
Łaszkiewicz przeciwko Polsce, wyrok z dnia 15 stycznia 2008 r.). Trybunał nie opowiada się
za pełnym dostępem podejrzanego do akt postępowania przygotowawczego. Uznaje jednak,
że nie jest możliwe skuteczne realizowanie prawa do obrony i kwestionowanie zasadności
stosowania czy przedłużania tymczasowego aresztowania wówczas, gdy oskarżony i jego
obrońca są pozbawieni dostępu do akt sprawy. W punkcie 84 wyroku w sprawie Łaszkiewicz
stwierdza się: „Trybunał uznaje konieczność skutecznego prowadzenia postępowań karnych,
co może oznaczać, że pewna część informacji zebranych w ich trakcie powinna być utajniona
w celu uniemożliwienia podejrzanym zacierania dowodów i podważania biegu wymiaru
sprawiedliwości. Jednakże ten zasadny cel nie może być realizowany kosztem znacznego
ograniczenia prawa do obrony. Dlatego też informacje kluczowe dla oceny legalności
tymczasowego aresztowania, takie jak powody, które zdaniem prokuratury uzasadniają
przedłużenie okresu pozbawienia wolności – powinny być w odpowiednim trybie
udostępnione adwokatowi podejrzanego [...]”.
Projekt nowelizacji k.p.k. wprowadza dwutorowe zaznajomienie podejrzanego i jego obrońcy
z tą częścią akt postępowania przygotowawczego, która stanowi podstawę orzekania
w
przedmiocie tymczasowego aresztowania. W projektowanym art. 156 § 5a k.p.k.
przewiduje się obowiązek udostępnienia akt sprawy w części zawierającej treść dowodów
wskazanych we wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania.
Ponadto w projektowanym art. 249a k.p.k. został nałożony na sądy obowiązek orzekania
w przedmiocie stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego wyłącznie na podstawie
dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy. W związku z tym sąd, uwzględniając
z urzędu także okoliczności korzystne dla oskarżonego, których prokurator nie ujawnił, musi
je najpierw ujawnić na posiedzeniu. Oba przepisy tworzą ramy prawne orzekania
w przedmiocie tymczasowego aresztowania w warunkach zgodnych z art. 5 ust. 4 Konwencji
przez zagwarantowanie oskarżonemu możliwości efektywnego podważania zasadności
stosowania lub przedłużania tymczasowego aresztowania.
– Z art. 5 ust. 4 Konwencji wynika również wymóg zapewnienia podejrzanemu sądowej
kontroli zasadności przedłużania stosowania tymczasowego aresztowania. Europejski
Trybunał Praw Człowieka podkreśla, że w przypadku pozbawienia wolności oskarżonego
w związku z zarzutem popełnienia czynu zabronionego (czyli pozbawienia wolności, które
znajduje swe uzasadnienie w art. 5 ust. 1 lit. c Konwencji) procedura kontroli pozbawienia
122