Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

przedstawienia zarzutów podejrzanemu. Powinny jednak ograniczyć ilość
przypadków, w których do ponownego przesłuchania małoletniego dochodzi nie
z powodu ujawnienia się nowych istotnych okoliczności, których wyjaśnienie
wymaga ponownego przeprowadzenia tej czynności, a jedynie z powodu
nieposiadania obrońcy przez podejrzanego w czasie pierwszego przesłuchania
małoletniego,
− w art. 185a § 3 k.p.k. proponuje się wprowadzenie obowiązku odtworzenia na
rozprawie sporządzonego zapisu przebiegu przesłuchania, który byłby skorelowany
z nowym brzmieniem art. 147 § 2a k.p.k,
− w paragrafie 4 art. 185a k.p.k. proponuje się rozszerzenie możliwości stosowania
szczególnego trybu przesłuchania na małoletnich pokrzywdzonych czynami
zabronionymi, wymienionymi w art. 185a § 1 k.p.k., którzy ukończyli 15 lat
w czasie przesłuchania. Zastosowanie szczególnego sposobu przesłuchania nie
następowałoby automatycznie. Zostało bowiem uzależnione od ustalenia, że
przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na stan
psychiczny pokrzywdzonego. Oceny zaistnienia tej przesłanki dokonywałby organ
procesowy na tle okoliczności konkretnej sprawy, przy czym zasadą powinno być
uzyskanie opinii biegłego psychologa na tę okoliczność. Jak już wspomniano,
celem tej regulacji jest również wdrożenie ww. dyrektyw unijnych, które pod
pojęciem dziecka nakazują rozumieć osobę poniżej 18 roku życia w chwili
przesłuchania.
Proponowana zmiana treści art. 185b k.p.k. ma na celu wprowadzenie
obligatoryjności stosowania specjalnego trybu przesłuchania do świadków, którzy
w czasie tej czynności nie ukończyli 15 lat. Jednocześnie proponuje się
rozszerzenie przypadków stosowania tego przepisu na sprawy dotyczące
przestępstw przeciwko rodzinie i opiece (rozdział XXVI k.k.). W takich sprawach
małoletni świadkowie składają zazwyczaj zeznania dotyczące osób im
najbliższych. Z tych względów zasadne wydaje się zapewnienie im specjalnych
warunków przesłuchania, o których mowa w art. 185a § 1 – 3 k.p.k.
Dostrzegając konieczność zapewnienia przyjaznych warunków przesłuchania małoletnich
świadków, którzy ukończyli już 15 lat w chwili przeprowadzania tej czynności, za zasadne
43

uznano zaproponowanie względnej obligatoryjności przesłuchiwania takich świadków na
odległość, w trybie przewidzianym w art. 177 § 1a k.p.k. (proponowany art. 185b § 2 k.p.k.).
Zgodnie z art. 177 § 1a zdanie pierwsze k.p.k. „Przesłuchanie świadka może nastąpić przy
użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość
z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku”. W sprawach o przestępstwa
wymienione w art. 185b § 1 k.p.k., organ procesowy będzie uprawniony przesłuchać
małoletniego świadka powyżej 15 roku życia przy wykorzystaniu urządzeń technicznych,
„jeżeli należy się obawiać, że bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu
mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka lub wywierać negatywny wpływ na
jego stan psychiczny”. Pierwsza z przesłanek zastosowania tego trybu przesłuchania jest
identyczna z przewidzianą w art. 390 § 2 k.p.k. podstawą czasowego wydalenia oskarżonego
z sali rozpraw. Stwierdzenie zaistnienia drugiej przesłanki może mieć miejsce przy udziale
biegłego psychologa, przewidzianym już obecnie w art. 192 § 2 k.p.k.
W proponowanym art. 185b § 3 k.p.k. rozszerza się wyłączenie stosowania specjalnego trybu
przesłuchania w stosunku do małoletnich świadków, których czyny zabronione pozostają
w związku z czynem, o który toczy się postępowanie.
W rezultacie projektowanych zmian normatywnych małoletnim świadkom zapewnione
zostaną różne poziomy ochrony, uzależnione od ich wieku oraz tego, czy posiadają
w postępowaniu karnym status pokrzywdzonego:
− do pokrzywdzonych, którzy nie ukończyli lat 15 w chwili przesłuchania,
zastosowanie znajdzie zasada jednorazowego prowadzenia tej czynności
w szczególnych warunkach (jak dotychczas), przy czym: 1) rozszerzeniu ulega
katalog czynów, do których ma zastosowanie ten tryb przesłuchania o wszystkie
przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej oraz
z rozdziału XXIII k.k.; 2) wprowadza się klauzulę, że należy sięgać po to źródło
dowodowe jedynie w celu ustalenia istotnych okoliczności sprawy (projektowany
art. 185a § 1 k.p.k.),
− do świadków niebędących pokrzywdzonymi, którzy w chwili przesłuchania nie
ukończyli lat 15, obligatoryjne będzie stosowanie szczególnego trybu przesłuchania
z art. 185a § 1 – 3 k.p.k., gdy ich zeznania mają istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy, zgodnie z projektowanym brzmieniem art. 185b § 1 k.p.k.
44

zostało ono przewidziane w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem
przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwa z rozdziału XXV i XXVI
Kodeksu karnego (w stosunku do stanu obecnego katalog przestępstw został
uzupełniony o te z rozdziału XXVI k.k.),
− wobec małoletnich pokrzywdzonych, którzy ukończyli 15 lat w chwili
przesłuchania przewidziano możliwość zastosowania zasady jednorazowego
przesłuchania w szczególny sposób, określony w art. 185a § 1 – 3 k.p.k.,
zarezerwowaną dla spraw o przestępstwa wymienione w art. 185a § 1 k.p.k.
i uzależnioną od zaistnienia okoliczności wskazanych w art. 185a § 4 k.p.k,
− wobec małoletnich świadków, którzy ukończyli 15 lat w chwili przesłuchania
w sprawach o przestępstwa wymienione w art. 185b § 1 k.p.k. przewidziano
względnie obligatoryjne przesłuchanie przy użyciu urządzeń technicznych,
umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość, bez konieczności
bezpośredniego kontaktu z oskarżonym (art. 185b § 2 k.p.k.).
Dla wszystkich pozostałych świadków, bez względu na ich wiek art. 177 § 1a k.p.k.
już obecnie przewiduje możliwość przesłuchania ich na odległość, bez
konieczności osobistego zetknięcia się z oskarżonym. Ten sposób przesłuchania
może znaleźć zastosowanie w szczególności w razie konieczności przesłuchania
małoletnich świadków w sprawach o przestępstwa nieobjęte katalogiem
przewidzianym w art. 185a i 185b k.p.k.
Zmiany w treści art. 202 § 5 k.p.k. pozostają w ścisłym związku z tymi, które wprowadzone
zostały w art. 79 § 1 i § 4 k.p.k. Stwierdzenie przesłanek określonych w art. 79 § 1 pkt 4
k.p.k., służących do oceny możliwości realizacji przez oskarżonego przysługującego mu
prawa do obrony, wymaga niejednokrotnie wiadomości specjalnych. Dlatego też w przepisie
art. 202 § 5 k.p.k. doprecyzowano dotychczasowy zapis dotyczący treści, jakie powinna
zawierać opinia biegłych lekarzy-psychiatrów, o wymóg zamieszczania przez biegłych w
treści opinii wskazań, czy aktualny (to jest relacjonowany do czasu toczącego się
postępowania) stan psychiczny oskarżonego pozwala mu na udział w postępowaniu i
prowadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny. Pozostałe wymogi co do tego, jakie
treści powinna zawierać opinia składana przez biegłych lekarzy psychiatrów, nie uległy
zmianom w porównaniu z brzmieniem przepisu przed nowelizacją.
45

Zmiana art. 203 § 2 k.p.k. polega na uzupełnieniu jego zdania trzeciego o odesłanie do
odpowiedniego stosowania art. 156 § 5a k.p.k. Ponieważ nie ulega wątpliwości, że
umieszczenie oskarżonego w zamkniętym zakładzie leczniczym stanowi ingerencję
w
konstytucyjne prawo do wolności osobistej, brak jest – zdaniem projektodawców
– uzasadnienia dla funkcjonowania niższego standardu procedowania w przedmiocie takiego
umieszczenia niż w przypadku orzekania o pozbawieniu oskarżonego wolności poprzez jego
tymczasowe aresztowanie. Ponieważ obecnie, zarządzenie obserwacji psychiatrycznej może
nastąpić tylko w przypadku ustalenia, że zachodzi duże prawdopodobieństwo, że oskarżony
popełnił zarzucane mu przestępstwo, proponuje się aby podejrzany, wobec którego ma być
zarządzona detencja uzyskał dostęp do akt postępowania przygotowawczego w takim samym
zakresie jak podejrzany, wobec którego rozważana jest kwestia jego tymczasowego
aresztowania. Z uwagi na nieograniczony dostęp stron do akt na etapie postępowania przed
sądem, podobna gwarancja nie jest już niezbędna po wniesieniu aktu oskarżenia.
Zmiana przepisu art. 209 § 4 k.p.k. ma na celu podkreślenie że otwarcia zwłok winien
dokonywać w miarę możności, a więc przede wszystkim, biegły będący lekarzem z zakresu
medycyny sądowej. Jedynie w wypadku trudności w tym zakresie, może ich dokonać jako
biegły inny lekarz. W dotychczasowym stanie prawnym przyjmuje się ogólnie, że otwarcia
zwłok dokonuje biegły lekarz bez żadnego dookreślenia specjalności tego lekarza, co nie
zmusza organów ścigania do poszukiwania w miarę szybko biegłego z zakresu medycyny
sądowej, a w konsekwencji nierzadko czynności tej dokonuje inny lekarz, co może i prowadzi
niekiedy do błędnych ustaleń faktycznych. Rozwiązanie obecne jest tym bardziej
nieprawidłowe, że w przypadku zwykłych oględzin zwłok przyjmuje się, iż dokonuje się ich
z udziałem w miarę możności lekarza z zakresu medycyny sądowej. Tym bardziej zatem
wymóg taki powinien być wyraźnie zapisany przy otwarciu zwłok, czyli sekcji.

9.
rodki przymusu i odszkodowanie za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie
środków przymusu procesowego
Zmiany w zakresie środków przymusu, które to środki wkraczają w sferę konstytucyjnie
chronionych praw i wolności osobistych, mają na celu uściślenie wymogów stosowania
tzw.
zatrzymania prokuratorskiego, wzmocnienie pozycji oskarżonego, ograniczenie
stosowania najsurowszego z tych środków, czyli tymczasowego aresztowania,
46

doprecyzowanie wymogów wniosku o zastosowanie tego środka, jak i uzasadnienia jego
stosowania, a także doprecyzowanie warunków stosowania zabezpieczenia majątkowego,
które w istotny sposób wkracza w sferę chronionego konstytucyjnie prawa własności,
a praktyka dostarcza dowodów na nie zawsze właściwe stosowanie takiego zabezpieczenia.
Ze zmianami tymi korespondują później zmiany dotyczące przepisów rozdziału 58 k.p.k.
o odszkodowaniu za niesłuszne stosowanie takich środków. Prawa osoby zatrzymanej (art.
245 k.p.k.). Zmiana przepisu § 2 art. 245 k.p.k. związana jest z koniecznością dostosowania
obowiązującej regulacji do wymogów wynikających z art. 41 pkt 2 Konstytucji, poprzez
zapewnienie zatrzymanemu możliwości zawiadomienia o zatrzymaniu także wskazanej przez
niego osoby innej niż osoba najbliższa. Obowiązujące w tym zakresie przepisy, poprzez
odwołanie wyłącznie do art. 261 § 1 i 3 k.p.k., wyłączają taką możliwość, albowiem
o dokonanym zatrzymaniu należy zawiadomić, na żądanie zatrzymanego jedynie osobę
najbliższą. Zatrzymanemu w ramach tego uprawnienia przysługuje wybór, kogo spośród osób
najbliższych chce o swoim zatrzymaniu powiadomić. Art. 245 § 2 k.p.k. nie odsyła natomiast
do § 2 art. 261 k.p.k., który daje możliwość powiadomienia także innej osoby, spoza kręgu
osób najbliższych określonego w art. 115 § 11 k.k. Tymczasem, zgodnie z powołanym
przepisem Konstytucji, każdemu pozbawionemu wolności nie na podstawie wyroku
sądowego przysługuje prawo wyboru, czy chce aby o dokonanym zatrzymaniu została
powiadomiona rodzina, czy inna wskazana osoba. Proponowana zmiana powoduje, że
możliwe będzie zawiadomienie więcej niż jednej osoby, obok osoby najbliższej dotyczyć
może bowiem także innej wskazanej osoby. Oznacza to wprowadzenie jednolitego
rozwiązania w zakresie kręgu osób podlegających zawiadomieniu zarówno w przypadku
tymczasowego aresztowania, jak i zatrzymania.
Zatrzymanie prokuratorskie ( art. 247 k.p.k.). Zmiany w tym zakresie otwiera modyfikacja
art. 247 k.p.k. dotycząca tzw. zatrzymania prokuratorskiego. Niezbędna jest modyfikacja
całego obecnego art. 247 k.p.k. i przyjęcie, że zatrzymanie i doprowadzenie na zarządzenie
prokuratora będzie mogło nastąpić zarówno wobec osoby podejrzanej, jak i podejrzanego, co
do tego pierwszego podmiotu – z uwagi na potrzebę przedstawienia zarzutów, co do tego
drugiego – dla konieczności dokonania zmiany zarzutów, a nadto co do każdej z tych osób –
dla przeprowadzenia badań lub innych czynności wskazanych odpowiednio w art. 74 § 2 lub
3 k.p.k., i to niezależnie od zakładanej w nowym proj. § 3a art. 74 k.p.k. możliwości takiego
zatrzymania i doprowadzenia przy odmowie poddania się przez nich tym badaniom
47