Rządowy projekt ustawy o środkach ochrony roślin

Działanie 7. Gromadzenie i analiza danych statystycznych związanych ze
stosowaniem środków ochrony roślin
Celem działania jest gromadzenie i analiza danych niezbędnych do prawidłowej oceny ryzyka
związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin, a także kształtowania się poziomu wiedzy oraz
zachowań użytkowników tych środków.
W Polsce podstawą prawną, określającą kompetencje organów krajowych w zakresie
prowadzenia badań statystycznych dotyczących sprzedaży i zużycia środków ochrony roślin, jest
corocznie wydawane rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie programu badań statystycznych
statystyki publicznej na dany rok.
Poniżej przedstawiono zadania realizowane w ramach przedmiotowego działania, których wyniki
stanowią podstawę do zarządzania ryzykiem i planowania działań w odniesieniu do stosowania
środków ochrony roślin.

Zadanie 1. Prowadzenie badań statystycznych sprzedaży środków ochrony roślin
Badania statystyczne dotyczące sprzedaży środków ochrony roślin prowadzone są przez Główny
Urząd Statystyczny we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Instytutem Ochrony
Roślin – Państwowym Instytutem Badawczym od 2005 roku. Wyniki tych badań służą przede
wszystkim do planowania urzędowych kontroli w zakresie obrotu jak i stosowania środków ochrony
roślin. Ponadto zostały wykorzystane przy określaniu celów i działań ujętych w dalszej
części krajowego planu działania.
Dane dotyczące sprzedanych środków ochrony roślin przekazywane są obligatoryjnie przez
producentów i importerów tych preparatów do Głównego Urzędu Statystycznego w formie
elektronicznej (w przypadku podmiotów zatrudniających do 5 osób dopuszcza się formę papierową
przekazywanych danych).

Wykres 4. Sprzedaż środków ochrony roślin w latach 2005 – 2010
32

Porównując dane dotyczące sprzedaży środków ochrony roślin w latach 2005 – 2010
zaobserwować można po latach wzrostu poziomu sprzedaży tych środków, niewielki spadek
sprzedaży w 2009 r. (Wykres 4.). Najwięcej środków ochrony roślin sprzedano w 2008 r., ponad
53 tys. ton, natomiast najmniej w roku 2005 – około 41 tys. ton. W analizowanym okresie sprzedano
średnio rocznie 48 tys. ton środków ochrony roślin.
Wielkość sprzedaży środków ochrony roślin za lata 2005 – 2010 w rozbiciu na poszczególne
rodzaje środków ochrony roślin obrazuje Wykres 5.

Wykres 5. Wielkość sprzedaży środków ochrony roślin za lata 2005 – 2010 w rozbiciu na
poszczególne rodzaje środków ochrony roślin
Największy udział w sprzedaży środków ochrony roślin stanowią środki chwastobójcze, średnio
blisko 30 tys. ton, co stanowi 60% sprzedaży wszystkich środków ochrony roślin. Udział środków
grzybobójczych i zapraw nasiennych wynosi 25%, natomiast udział pozostałych środków ochrony
roślin jest niewielki i nie przekracza 10%.
Zebrane dotychczas wyniki wskazują na dużo niższy poziom sprzedaży środków ochrony roślin
w porównaniu z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej o wysoko nakładowym rolnictwie.

Zadanie 2. Prowadzenie badań statystycznych zużycia środków ochrony roślin
Celem przedmiotowego badania statystycznego jest określenie przeciętnego zużycia substancji
czynnej wyrażonej w kg/ha powierzchni dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych. Badanie
prowadzone jest z uwzględnieniem struktury upraw i wielkości produkcji oraz danych dotyczących
sprzedaży środków ochrony roślin.
Na podstawie danych z lat 2002 – 2005 średnie zużycie środków ochrony roślin w Polsce
wynosiło 1,86 kg s.cz./ha (kg substancji czynnej / ha).
33

Począwszy od 2007 roku zadanie jest realizowane w ramach badań statystycznych zgodnie
z metodologią określoną w przepisach rozporządzenia (WE) Nr 1185/2009 z dnia 25 listopada 2009 r.
w sprawie statystyk dotyczących pestycydów (Dz. Urz. UE L 324 z 10.12.2010, str. 1), przez
Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa
i Rozwoju Wsi, Głównym Urzędem Statystycznym oraz Instytutem Ochrony Roślin – Państwowym
Instytutem Badawczym.
Dane dotyczące zużycia środków ochrony roślin są zbierane przez inspektorów Państwowej
Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w trakcie wizyt bezpośrednich w gospodarstwach rolnych,
a ich pozyskiwanie bazuje na prowadzonej przez rolnika ewidencji wykonywanych zabiegów ochrony
roślin. Badania te prowadzone są w cyklach 5-letnich.
W roku 2010 rozpoczęto nowy 5 letni cykl badania zużycia środków ochrony roślin. Zgodnie
z opracowanym harmonogramem
w
2010 r., badaniem objęto następujące uprawy:
cebula 4,33 kg s.cz./ha, grusza – 4,48 kg s.cz./ha, kapusta pekińska – 0,64 kg s.cz./ha, kukurydza –
1,18 kg s.cz./ha i pszenżyto 0,74 kg s.cz./ha. W kolejnych latach badaniem objęte zostaną gatunki
roślin uprawnych o największym udziale powierzchni w strukturze upraw.
Zebrane dotychczas wyniki wskazują na duże zróżnicowanie zużycia środków ochrony roślin dla
poszczególnych gatunków, gdzie najwyższe zużycie notowane jest w uprawach sadowniczych
i warzywnych. Nie mniej jednak na podstawie prowadzonych badań można stwierdzić, że średnie
zużycie środków ochrony roślin w Polsce jest dużo niższe niż w innymi państwach członkowskich Unii
Europejskiej o wysoko nakładowym rolnictwie.

Działanie 8. Gromadzenie i analiza wyników kontroli i monitoringów związanych ze
stosowaniem środków ochrony roślin
Celem działania jest gromadzenie i analiza danych niezbędnych do prawidłowej oceny ryzyka
związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin, a także kształtowania się poziomu wiedzy oraz
zachowań użytkowników tych środków.
W Polsce działania kontrolne są prowadzone przez wyznaczone organy urzędowe w oparciu
o obowiązujące przepisy prawa. Realizowane są także badania monitoringowe, które odnoszą się do
zjawisk związanych ze środkami ochrony roślin, w szczególności z ich stosowaniem. Możemy tu
wyróżnić obszary bezpieczeństwa ludzi (w tym bezpieczeństwa żywności), zwierząt i środowiska.
Najczęściej są to badania poziomu pozostałości środków ochrony roślin lub ich metabolitów
i niejednokrotnie są jednymi z wielu wykonywanych na pobranej próbie badanego materiału.
Poniżej przedstawiono zadania realizowane w ramach przedmiotowego działania, których wyniki
stanowią podstawę do zarządzania ryzykiem i planowania działań w odniesieniu do stosowania
środków ochrony roślin. Należy podkreślić, iż pomimo że Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin
i Nasiennictwa jest organem, który sprawuje nadzór nad prawidłowością stosowania środków ochrony
roślin, to badania monitoringowe i kontrolne dotyczące zagrożeń stwarzanych przez środki ochrony
34

roślin są wykonywane także przez inne jednostki, szczególnie w odniesieniu do badania pozostałości
środków ochrony roślin.

Zadanie 1. Kontrola skażenia żywności pochodzenia roślinnego środkami ochrony roślin
Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzą urzędowe kontrole żywności pochodzenia
niezwierzęcego produkowanej i wprowadzanej do obrotu – zgodnie z kompetencjami określonymi
w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz w ustawie z dnia
14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Kontrole przeprowadzane są w ramach zintegrowanego wieloletniego krajowego planu kontroli,
który został opracowany przez Głównego Inspektora Sanitarnego, zgodnie z art. 41 – 43
rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r.
w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem
paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt
(Dz. Urz. UE L 191, z 30.24.2004 r., str. 1, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz.
3, t. 45, str. 200, z późn. zm.).
W realizacji kontroli bierze udział 16 wojewódzkich stacji sanitarno – epidemiologicznych. Próbki
pobierane są zgodnie z zasadami opisanymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia
17 października 2007 r. w sprawie pobierania próbek żywności w celu oznaczania pozostałości
pestycydów (Dz. U. Nr 207, poz. 1502).
W Polsce w ramach badań monitorowanych i urzędowej kontroli żywności pochodzenia roślinnego
pod kątem pozostałości pestycydów, pobiera i bada się około 1800 prób rocznie, głównie z miejsc
obrotu żywnością pochodzenia roślinnego. Spośród wszystkich przebadanych próbek najliczniejszą
grupę (ok. 70%) stanowią owoce i warzywa. Ponadto pobierane są do badań próby zbóż, żywności
przetworzonej oraz żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci.
W wyniku badań przeprowadzonych w 2009 roku stwierdzono, że udział próbek żywności
pochodzenia roślinnego ze stwierdzonymi pozostałościami pestycydów wynosił 19%, natomiast udział
próbek, w których wykryto przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości
środków ochrony roślin nie przekraczał 0,5%.
Na podstawie prowadzonych badań można stwierdzić, że przekroczenia pozostałości pestycydów
występują sporadycznie w żywności pochodzenia roślinnego i nie stanowią zagrożenia dla zdrowia
ludzi i zwierząt.

Zadanie 2. Kontrola skażenia pasz środkami ochrony roślin
Inspekcja Weterynaryjna w ramach realizacji Planu Urzędowej Kontroli Pasz prowadzi monitoring
pasz w zakresie obecności pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosfoorganicznych. System
nadzoru nad paszami, kompetencje i odpowiedzialność właściwych organów określa ustawa
35

z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach. Organem kontrolnym sprawującym nadzór nad całym sektorem
paszowym jest powiatowy lekarz weterynarii z wyłączeniem wytwarzania i obrotu paszami
leczniczymi, gdzie nadzór sprawuje wojewódzki lekarz weterynarii. Próbki pobierane są z materiału
paszowego pochodzenia roślinnego oraz mieszanek paszowych dla zwierząt. Weterynaryjna kontrola
graniczna produktów pochodzenia roślinnego stosowanych w żywieniu zwierząt jest przeprowadzana
przez granicznego lekarza weterynarii.
W ramach ww. kontroli pasz, średnio do analiz pobiera się ok. 450 próbek rocznie. W roku 2010
stwierdzono przekroczenie wartości limitowanych pozostałości pestycydów w materiałach paszowych
pochodzenia roślinnego oraz mieszankach paszowych dla zwierząt w 1 próbce, co stanowi 0,2%
wszystkich badanych próbek w tym roku.
Na podstawie prowadzonego programu monitoringu można stwierdzić, że przekroczenia
pozostałości pestycydów nie stanowią poważnego problemu i występują sporadycznie w paszach
przeznaczanych dla zwierząt.

Zadanie 3. Kontrola skażenia żywności pochodzenia zwierzęcego środkami ochrony roślin
W Polsce zadanie z zakresu kontroli pozostałości środków ochrony roślin w żywności
pochodzenia zwierzęcego, w tym pestycydów chloroorganicznych i polichlorowanych bifenyli oraz
pestycydów fosforoorganicznych, leży w kompetencjach Inspekcji Weterynaryjnej. Podstawą prawną
kontroli jest rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lipca 2006 r. w sprawie
postępowania z substancjami niedozwolonymi, pozostałościami chemicznymi, biologicznymi,
produktami leczniczymi i skażeniami promieniotwórczymi u zwierząt i w produktach pochodzenia
zwierzęcego (Dz. U. Nr 147, poz. 1067 i Nr 155, poz. 1067), zgodne z Dyrektywą Rady 96/23/WE
z dnia 29 kwietnia 1996 r. w sprawie środków monitorowania niektórych substancji i ich pozostałości
u żywych zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego oraz uchylającą dyrektywy 85/358/EWG
i 86/469/EWG oraz decyzje 89/187/EWG i 91/664/EWG (Dz. Urz. WE L 125 z 23. 05. 1996, str. 10,
z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne; rozdz. 3, t. 4 , str. 71, z późn. zm.). Za realizację
programu badań pozostałości odpowiada Inspekcja Weterynaryjna. Założenia programu badań
pozostałości, jego plan, jak i wyniki tych badań, opracowywane są przez Państwowy Instytut
Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, zatwierdzane do realizacji przez
Głównego Lekarza Weterynari , a następnie akceptowane przez Komisję Europejską.
W ramach krajowego programu badań kontrolnych w kierunku pozostałości pestycydów
od 2004 roku, corocznie badanych jest ok. 1500 próbek. Próbki pobierane są od świń, bydła, koni,
owiec, drobiu (kury, kurczęta, indyki, kaczki, gęsi), ryb, królików, zwierząt łownych oraz mleka
krowiego, jaj i miodu.
Ocena wyników badań dotycząca zanieczyszczeń środowiskowych w latach 2006 – 2010, w tym
m.in. pestycydów i polichlorowanych bifenyli (PCB), wskazuje na występowanie niskich stężeń tych
związków, często na poziomie wykrywalności stosowanych metod analitycznych. Mimo
powszechnego stwierdzania obecności pestycydów chloroorganicznych (> 70%) i PCB (> 50%) ich
36