Rządowy projekt ustawy o środkach ochrony roślin

Zadanie 9. Prowadzenie kampani bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w ramach
projektu TOPPS
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach prowadzi w ramach projektu TOPPS (Training the
Operators to prevent Pol ution from Point Sources) działania na rzecz ograniczenia skażeń
miejscowych i zanieczyszczenia wód środkami ochrony roślin. Naczelnym zadaniem projektu TOPPS
jest opracowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Organizacji Ochrony Roślin oraz upowszechnianie jego
zasad poprzez służby doradcze, szkolenia i demonstracje, w sposób skoordynowany w skali
europejskiej. Działania w ramach projektu TOPPS prowadzone są z udziałem Ośrodków Doradztwa
Rolniczego, z wykorzystaniem różnorodnych materiałów szkoleniowych, obejmujących broszury,
ulotki, prezentacje multimedialne, film. Obecnie prowadzony projekt TOPPS-PROWADIS rozszerza
zakres działalności szkoleniowo-demonstracyjnej także o tematykę związaną z redukcją skażeń
rozproszonych (znoszenie i spływ środków ochrony roślin z pól do wód). Działania te są
ukierunkowane na podnoszenie świadomości użytkowników środków ochrony roślin na rzecz
wdrażania zasad określonych w dyrektywie 2009/128/WE.

Działanie 2. Organizacja systemu szkoleń dla osób stosujących środki ochrony
roślin w rolnictwie i leśnictwie
Celem działania jest podnoszenie świadomości osób wykonujących zabiegi ochrony roślin
z wykorzystaniem środków ochrony roślin przy zapewnieniu bezpieczeństwa ludzi, zwierząt
i środowiska.
W oparciu o przepisy ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin zorganizowany został
system obowiązkowych szkoleń dla osób wykonujących zabiegi ochrony roślin w rolnictwie
i leśnictwie. Programy szkoleń obejmują następujące bloki tematyczne: zagadnienia prawne,
charakterystykę i stosowanie środków ochrony roślin, zagadnienia z zakresu ochrony roślin
uprawnych, technikę wykonywania zabiegów w ochronie roślin, zapobieganie negatywnemu wpływowi
środków ochrony roślin na środowisko oraz bezpieczeństwo i higienę pracy przy ich stosowaniu.
Szkolenia prowadzone są zgodnie z programami szkoleń określonymi w przepisach wykonawczych do
wskazanej wyżej ustawy, przez jednostki wpisane przez wojewódzkiego inspektora ochrony roślin
i nasiennictwa do rejestru działalności regulowanej w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności
gospodarczej. Szkolenia powinny być powtarzane w odstępach czasu nie dłuższych niż 5 lat.
Zgodnie ze stanem na dzień 31 grudnia 2010 r. do rejestrów prowadzonych przez wojewódzkich
inspektorów ochrony roślin i nasiennictwa zostało wpisanych 238 jednostek prowadzących szkolenia
w zakresie stosowania środków ochrony roślin sprzętem naziemnym, 25 podmiotów prowadzących
szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin metodą fumigacji, a także 5 podmiotów
prowadzących szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin sprzętem agrolotniczym.
W 2010 roku przeprowadzono 2 008 szkoleń w zakresie ochrony roślin, które ukończyło 55 680 osób.
27

Prowadzenie systemu obowiązkowych szkoleń pod nadzorem Państwowej Inspekcji Ochrony
Roślin i Nasiennictwa dla osób wykonujących zabiegi środkami ochrony roślin jest kluczowym
elementem ograniczania ryzyka związanego z ich stosowaniem dla zdrowia ludzi, bezpieczeństwa
żywności oraz ochrony środowiska w szczególności w odniesieniu do ochrony organizmów
niebędących celem działania i wód.

Działanie 3. Prowadzenie systemu okresowych badań opryskiwaczy polowych
i sadowniczych
Działanie ma na celu zmniejszenie ryzyka związanego z używaniem niesprawnego opryskiwacza
do wykonywania zabiegów ochrony roślin, a co za tym idzie zmniejszenie zagrożenia nieprawidłowej
aplikacji środków ochrony roślin. Korzystanie z niesprawnego technicznie opryskiwacza może mieć
nieodwracalne, negatywne skutki zarówno dla zdrowia człowieka, zwierząt jak i stanu środowiska.
Na podstawie art. 76 pkt 5 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin, wojewódzki
inspektor właściwy ze względu na siedzibę jednostki organizacyjnej upoważnia tę jednostkę do
prowadzenia badań sprawności technicznej opryskiwaczy. Jednostka organizacyjna upoważniona
do przeprowadzania badań opryskiwaczy i potwierdzania wymaganej sprawności technicznej tych
urządzeń zapewnia przeprowadzanie badań opryskiwaczy przez osoby, które ukończyły szkolenie
w zakresie badań opryskiwaczy.
Zgodnie ze stanem na dzień 31 grudnia 2010 roku na terenie całego kraju, upoważnionych do
przeprowadzania badań opryskiwaczy było 361 jednostek. Wśród nich 223 jednostki były
upoważnione do prowadzenia badania opryskiwaczy polowych, 16 – badania opryskiwaczy
sadowniczych i 122 jednostki, które mogły wykonywać badania zarówno opryskiwaczy polowych, jak
i sadowniczych.
Ustawowy obowiązek badania sprawności technicznej opryskiwaczy wprowadzono w 1999 roku.
W ciągu jedenastu lat, do 31 grudnia 2010 roku wykonano ogółem 465 320 badań sprawności
technicznej opryskiwaczy. W tym czasie 98,6% badań sprawności technicznej zakończono wynikiem
pozytywnym, a 1,4% – wynikiem negatywnym (w trakcie badania przeprowadzana jest często
kalibracja lub modernizacja opryskiwacza). W 2010 roku przebadano ogółem 49 853 opryskiwaczy
polowych i sadowniczych, z czego pozytywnie badania przeszło 49 850 opryskiwaczy (99,99 %).
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2010 roku gospodarstwa rolne były
wyposażone w 496 tys. opryskiwaczy polowych (o 4,8% więcej niż w 2002 r.) oraz 52 tys.
opryskiwaczy sadowniczych (o 13,5% więcej niż w roku 2002).
Według danych Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa na dzień 31 grudnia 2010 r.
w eksploatacji znajdowało się 328 888 przebadanych opryskiwaczy, w tym 306 777 polowych i 22 111
sadowniczych, przy czym aktualne zaświadczenie potwierdzające właściwy stan techniczny posiadało
148 047 opryskiwaczy polowych i 9 525 opryskiwaczy sadowniczych.
28

Różnice w danych Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa i Głównego Urzędu
Statystycznego w części wynikają z wprowadzenia do eksploatacji nowych opryskiwaczy. W ich
przypadku pierwsze badanie sprawności technicznej powinno zostać przeprowadzone po 3 latach od
daty zakupu. Ponadto ogólna liczba opryskiwaczy wskazana przez GUS obejmuje także maszyny
stosowane nie tylko w ochronie roślin, ale również do nawożenia, nawadniania i innych celów
gospodarczych.

Działanie 4. Prowadzenie kontroli stosowania środków ochrony roślin
Celem tego działania jest kontrolowanie prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. Dzięki
uzyskanym wynikom możliwe jest określenie, czy osoba wykonująca zabieg ochrony roślin wykonała
go poprawnie (zgodnie z zasadami bezpiecznego stosowania), a także czy przy uprawie roślin
przestrzegano okresów prewencji a zbiór płodów rolnych nastąpił z uwzględnieniem okresu karencji.
Urzędowe kontrole stosowania środków ochrony roślin są prowadzone przez Państwową
Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa od roku 1996. Podstawą prawną dla prowadzenia kontroli
jest art. 80 pkt 3 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin. Inspekcja przeprowadza kontrole
w gospodarstwach rolnych m.in. w zakresie ewentualnego użycia środków ochrony roślin
niedopuszczonych do obrotu oraz niezgodnie z etykietą, jak również sprawdza warunki bezpiecznego
przechowywania i stosowania tych środków. Kontrolą objęta jest także osoba wykonująca zabieg –
sprawdzane jest czy posiada ona zaświadczenie o ukończeniu szkolenia, jak również kontrolowane
jest posiadanie przez posiadacza gruntów lub powierzchni magazynowych, w których stosowane są
środki ochrony roślin, ewidencji wykonywanych zabiegów.
W ramach nadzoru sprawowanego nad prawidłowością stosowania środków ochrony roślin
w 2010 roku inspektorzy Inspekcji przeprowadzili 19 719 kontroli, w tym 936 re-kontroli. Kontrole
stosowania środków ochrony roślin przeprowadzano w gospodarstwach konwencjonalnych
z produkcją roślinną oraz w gospodarstwach uczestniczących w systemie integrowanej produkcji,
w miejscach zaprawiania materiału siewnego, wykonywania zabiegów metodą fumigacji,
w magazynach płodów rolnych, w miejscach gdzie stosowanie środków ochrony roślin może podlegać
ograniczeniom lub być zabronione, a także w innych miejscach stosowania środków ochrony roślin.
W wyniku przeprowadzonych kontroli w 2010 roku stwierdzono 4 239 nieprawidłowości. Wykryte
nieprawidłowości dotyczyły przede wszystkim uchylania się od obowiązku poddawania sprzętu do
stosowania środków ochrony roślin badaniom stanu technicznego (na 16 926 kontroli, stwierdzono
1 887 nieprawidłowości, co stanowi 11%), uchylania się od obowiązku ukończenia szkolenia
w zakresie stosowania środków ochrony roślin (na 17 240 kontroli, stwierdzono 1 155
nieprawidłowości, co stanowi 7%) oraz braku lub niepoprawnego prowadzenia ewidencji zabiegów
wykonywanych środkami ochrony roślin (na 16 997 kontroli, stwierdzono 871 nieprawidłowości,
co stanowi 5%). Natomiast stosowanie środków ochrony roślin niedopuszczonych do obrotu lub
niezgodnie z etykietą stanowi niewielki procent stwierdzanych nieprawidłowości – odpowiednio 1%
i 0,4% wszystkich nieprawidłowości (zastosowanie środka ochrony roślin niedopuszczonego do obrotu
29

stwierdzono w 57 przypadkach na 15 630 kontroli, co stanowi 0,4%, natomiast zastosowanie środka
ochrony roślin niezgodnie z etykietą w 184 przypadkach na 16 035 kontroli, co stanowi 1%).
W ramach urzędowych kontroli stosowania środków ochrony roślin wykonuje się również
w uzasadnionych przypadkach badanie pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych. Próby
do badań na obecność pozostałości środków ochrony roślin pobierane są w ramach kontroli
planowych, monitoringowych oraz kontroli interwencyjnych, w przypadku podejrzenia niewłaściwego
zastosowania środka ochrony roślin. Plany kontroli sporządza Główny Inspektor Ochrony Roślin
i Nasiennictwa. W ramach kontroli rocznie pobieranych jest około 2 500 prób.
Analizując dane z urzędowej kontroli stosowania środków ochrony roślin prowadzonej przez
Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a w szczególności badania pozostałości
środków ochrony roślin w produktach roślinnych należy zauważyć, że w 2010 roku udział próbek
z przekroczeniami najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości środków ochrony roślin
(NDP) jest niewielki (1,4%). Ponadto udział próbek zawierających pozostałości środków ochrony
roślin, bez przekroczeń NDP kształtuje się na poziomie 32%.
Przyczyny występowania przypadków użycia środków ochrony roślin niedopuszczonych w danej
uprawie wynikają najczęściej:
1) ze stosowania środków ochrony roślin wycofanych z obrotu, których zasoby znajdują się jeszcze
w posiadaniu producentów rolnych;
2) z braku dostępności środków ochrony roślin zarejestrowanych do ochrony w danych uprawach,
co prowadzi do stosowania przez producentów rolnych środków niedopuszczonych w tej uprawie
(problem ten dotyczy w szczególności upraw małoobszarowych).
W wyniku kontroli stosowania środków ochrony roślin przeprowadzonych przez Państwową
Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2010 r. stwierdzić można, że w Polsce liczba
stwierdzonych nieprawidłowości dotyczących ww. naruszeń ulega systematycznemu zmniejszeniu
w odniesieniu do lat poprzednich. Większość stwierdzanych naruszeń prawa nie stwarza
bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia człowieka, zwierząt lub dla środowiska.

Działanie 5. Organizowanie i wykorzystanie badań naukowych na rzecz
integrowanej ochrony roślin oraz ograniczania ryzyka związanego ze
stosowaniem środków ochrony roślin
Celem działania jest stymulowanie i wspieranie kierunków badań naukowych służących
praktycznemu wykorzystaniu ich wyników dla realizacji wszystkich wskazanych powyżej działań
związanych z obszarem środków ochrony roślin. Nie sposób scharakteryzować w sposób ogólny
zakresu prowadzonych prac przez instytuty badawcze oraz jednostki akademickie. Nie mniej jednak
szczególnie cenne w związku z opracowaniem i realizacją krajowego planu działania były wykonane
dotychczas i wdrożone do praktyki badania dotyczące metod ekologicznej i integrowanej produkcji
30

i innych alternatywnych technik ochrony roślin charakteryzujących się niskim zużyciem chemicznych
środków ochrony roślin oraz ograniczania ryzyka związanego z ich stosowaniem.
Prace badawcze realizowane są w znacznym stopniu w ramach działalności statutowej jednostek,
i finansowane w dużej mierze ze środków publicznych, w tym m.in. następujących tematycznych
programów wieloletnich:
1) Ochrona roślin uprawnych z uwzględnieniem bezpieczeństwa żywności oraz ograniczenia
strat w plonach i zagrożeń dla zdrowia ludzi, zwierząt domowych i środowiska,
realizowanego przez Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu;
2) Rozwój zrównoważonych metod produkcji ogrodniczej w celu zapewnienia wysokiej
jakości biologicznej i odżywczej produktów ogrodniczych oraz zachowania
bioróżnorodności środowiska i ochrony jego zasobów, realizowanego przez Instytut
Ogrodnictwa;
3) Wspieranie
działań w zakresie kształtowania środowiska rolniczego oraz
zrównoważonego rozwoju produkcji rolniczej w Polsce, realizowanego przez Instytut
Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy.

Działanie 6. Zapewnienie ochrony uprawom małoobszarowym
W roku 2011 Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu rozpoczął
realizację zadania: „Analiza możliwości kompleksowej ochrony wybranych upraw małoobszarowych”,
w ramach programu wieloletniego pod nazwą „Ochrona roślin uprawnych z uwzględnieniem
bezpieczeństwa żywności oraz ograniczenia strat w plonach i zagrożeń dla zdrowia ludzi, zwierząt
domowych i środowiska”.
Celem zadania jest stworzenie kompleksowych programów ochrony wybranych rolniczych upraw
małoobszarowych, w tym roślin energetycznych, dla których brak jest obecnie w Polsce skutecznych
metod ochrony. Opracowanie takich programów ograniczy ryzyko stosowania środków ochrony roślin
w uprawach roślin małoobszarowych, niezgodnie z etykietą lub niedopuszczonych do stosowania
w tych uprawach.
Ponadto w prace badawcze związane z zapewnieniem ochrony uprawom małoobszarowym
zaangażowane są instytuty badawcze, jednostki akademickie oraz producenci środków ochrony roślin.
Jednocześnie z wnioskami o rozszerzenie zakresu stosowania środków ochrony roślin o uprawy
małoobszarowe występują instytuty badawcze, branżowe organizacje i grupy producentów oraz
producenci środków ochrony roślin.



31