Rządowy projekt ustawy o środkach ochrony roślin

to, także w Polsce, wycofanie wielu środków ochrony roślin zawierających substancje czynne
niedopuszczone do użycia w tych preparatach. Ponadto dla wielu preparatów nałożone zostały
ograniczenia dotyczące zakresu oraz warunków stosowania, zgodnie z kryteriami ich zatwierdzenia.
Efektem tych działań było wycofanie od 2004 r. ponad 460 środków ochrony roślin stwarzających
zagrożenia dla zdrowia ludzi, zwierząt i środowiska lub też z powodu ograniczenia zakresu
chronionych gatunków roślin oraz zwalczanych agrofagów, bądź też braku wznowienia rejestracji.
Należy przy tym wskazać, że wycofanie z obrotu tak dużej liczby preparatów w krótkim okresie czasu
(2004 – 2010), spowodowało negatywnie skutki dla zapewnienia skutecznej ochrony wielu gatunków
roślin uprawnych, w tym w szczególności upraw małoobszarowych.
Poniższy wykres przedstawia jak w latach 2004 – 2010 kształtowała się liczba środków ochrony
roślin wprowadzonych i wycofanych z obrotu.
250
199
200
175
150
oleń
117
100
87
Liczba zezw
76
71
66
59
61
60
62
47
46
50
34
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Lata
Zezwolenia wycofane
Zezwolenia wydane

Wykres 3. Liczba wydanych i wycofanych zezwoleń na wprowadzenie do obrotu środków ochrony
roślin w latach 2004 – 2010
Stosowanie w procesie zatwierdzania substancji czynnych i dopuszczania środków ochrony roślin
do obrotu, zharmonizowanych zasad i kryteriów jest najskuteczniejszym mechanizmem wpływającym
na ograniczanie ryzyka, które może wzrastać w związku ze stosowaniem tych preparatów.
Obowiązujące od 14 czerwca 2011 r. w tym zakresie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego
i Rady 1107/2009 (WE) z dnia 21 października 2009 r. dotyczące wprowadzania do obrotu środków
ochrony roślin i uchylające dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG (Dz. Urz. UE L 309
z 24.11.2009, str. 1) wprowadza nowe mechanizmy i kryteria w znaczącym stopniu oddziałujące na
obszar związany z obrotem i stosowaniem środków ochrony roślin, w tym z realizacją ogólnych zasad
integrowanej ochrony roślin.
17

Działanie 2. Prowadzenie systemu badań skuteczności środków ochrony roślin
Celem działania jest objęcie nadzorem jednostek prowadzących badania skuteczności działania
środków ochrony roślin i zgodności ich działalności z zasadami dobrej praktyki doświadczalnej tak,
aby zagwarantować odpowiednią ich jakość oraz bezpieczeństwo związane z uwalnianiem badanych
preparatów do środowiska.
W badaniach skuteczności działania środka ochrony roślin prowadzonych przez upoważnione
jednostki uwzględniane są w szczególności elementy decydujące o ustaleniu warunków bezpiecznego
stosowania tych preparatów, tj.:
1) skuteczność działania środka ochrony roślin w zwalczaniu lub zapobieganiu występowania
organizmu szkodliwego lub we wpływaniu na procesy życiowe roślin uprawnych w inny sposób,
niż jako składnik pokarmowy;
2) fitotoksyczność danego środka, z uwzględnieniem różnych odmian rośliny;
3) wpływ tego środka ochrony roślin na jakość i wysokość plonu roślin lub produktów roślinnych
w badaniach fitotoksyczności, jeżeli takie badania zostały przeprowadzone, lub w badaniach
sprawdzających skuteczność jego działania;
4) możliwość pojawienia się odporności organizmów szkodliwych na ten środek;
5) możliwość wystąpienia niepożądanego lub nieprzewidzianego działania ubocznego środka
ochrony roślin na organizmy pożyteczne lub inne organizmy niepodlegające zwalczaniu na rośliny
uprawiane następczo i sąsiadujące oraz wpływ na rośliny przeznaczone do produkcji materiału
siewnego.
Pozwolenie na przeprowadzenie badań związanych z uwalnianiem środków ochrony roślin
do środowiska wydawane jest przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Nadzór nad jednostkami
upoważnionymi i prowadzonymi badaniami, zgodnie z art. 80 pkt 6 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o
ochronie roślin, sprawuje Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Zgodnie ze stanem na
dzień 31 grudnia 2010 r. w rejestrze znajdowało się 37 upoważnionych podmiotów.

Działanie 3. Organizacja systemu szkoleń dla sprzedawców środków ochrony roślin
W celu ograniczenia ryzyka wynikającego z obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin,
w szczególności dla osób bezpośrednio wykonujących czynności wymagające kontaktu z tymi
środkami, a także nabywców tych środków, wprowadzono, w oparciu o przepisy ustawy z dnia
18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin, obowiązkowe szkolenia dla osób zatrudnionych przez podmioty
zajmujące się obrotem lub konfekcjonowaniem środków ochrony roślin. Należy jednocześnie
podkreślić, że obowiązek odbycia szkoleń przez osoby wykonujące wymienioną wyżej działalność
został wprowadzony do prawa polskiego już przepisami ustawy z dnia 12 lipca 1995 r. o ochronie
roślin uprawnych. Szkolenia prowadzone są przez jednostki wpisane do rejestru działalności
regulowanej w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, przez właściwego
18

wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa, zgodnie z programami szkoleń określonymi
w przepisach wykonawczych do wskazanej wyżej ustawy.
Zgodnie ze stanem na dzień 31 grudnia 2010 r. do rejestrów prowadzonych przez wojewódzkich
inspektorów ochrony roślin i nasiennictwa zostało wpisanych 168 jednostek prowadzących szkolenia
w omawianym zakresie. W 2010 roku pod nadzorem Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin
i Nasiennictwa przeprowadzone zostały łącznie 192 szkolenia, które ukończyło 3085 osób.
Wprowadzenie systemu obowiązkowych szkoleń dla osób zatrudnionych przy sprzedaży lub
konfekcjonowaniu środków ochrony roślin jest istotne z uwagi na ochronę zdrowia tych pracowników,
a także przekazywanie informacji o bezpiecznym stosowaniu tych preparatów przy sprzedaży.
Zaświadczenie o ukończeniu szkolenia wydawane jest na okres 5 lat. Po upływie terminu ważności
szkolenia osoby zajmujące się sprzedażą lub konfekcjonowaniem środków ochrony roślin
zobowiązane są do ponownego odbycia szkolenia w tym zakresie.

Działanie 4. Prowadzenie kontroli obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin
Celem działania realizowanego przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa jest
prowadzenie nadzoru nad obrotem i konfekcjonowaniem środków ochrony roślin w odniesieniu do
wypełniania przepisów prawa w tym zakresie. Są to zadania, które w zasadniczy sposób wpływają na
ograniczenie ryzyka związanego z obrotem, a w dalszej kolejności stosowaniem środków ochrony
roślin, a dotyczą w szczególności:
− kontroli obrotu środkami ochrony roślin (zapobiegania wprowadzaniu i eliminowania
z obrotu środków niezarejestrowanych i podrobionych, stanowiących nieznane zagrożenie
dla ludzi, zwierząt i środowiska),
− badania jakości środków ochrony roślin znajdujących się w obrocie,
− kontroli warunków sprzedaży środków ochrony roślin.
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa przeprowadziła w 2010 roku 8 014 kontroli
w punktach obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin oraz 279 kontrole sprawdzające
wykonanie wydanych wcześniej zaleceń pokontrolnych. Najwięcej kontroli oraz re-kontroli
przeprowadzono w punktach sprzedaży detalicznej środków ochrony roślin.
W wyniku przeprowadzonych w 2010 r. kontroli pracownicy Inspekcji stwierdzili 1 168 różnych
nieprawidłowości (należy przy tym podkreślić, że dane dotyczą całkowitej liczby nieprawidłowości
stwierdzonych w trakcie kontroli, a nie liczby kontroli w trakcie których zostały stwierdzone
te nieprawidłowości, co powoduje, że dane te obejmują przypadki stwierdzania więcej niż jednej
nieprawidłowości podczas kontroli). Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły przede wszystkim: braku
aktualizacji etykiet środków ochrony roślin (51% wszystkich nieprawidłowości) oraz obecności
w obrocie
przeterminowanych środków ochrony roślin (10% wszystkich stwierdzonych
nieprawidłowości).
Najmniej
stwierdzonych
nieprawidłowości
dotyczyło
sprzedaży
19

niezarejestrowanych środków ochrony roślin oraz braku ewidencji nabywców bardzo toksycznych
i toksycznych środków ochrony roślin.
Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, iż obrót i konfekcjonowanie środków
ochrony roślin w Polsce odbywa się w większości przypadków zgodnie z przepisami prawa. Jednakże
wykryte podczas kontroli nieprawidłowości wskazują obszary, w których należy zintensyfikować
nadzór w celu zminimalizowania ryzyka związanego z bezpieczeństwem ludzi, zwierząt i środowiska.

Działanie 5. Prowadzenie systemu odbioru opakowań po środkach ochrony roślin
Celem działania jest zmniejszenie zagrożenia dla środowiska oraz wypełnienie obowiązków
wynikających z przepisów prawa. Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin, ustawa z dnia
27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.15)), ustawa
z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638, z późn.
zm.16)), oraz ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U.
Nr 63, poz. 322), nakładają na sprzedawców, importerów i producentów środków ochrony roślin
obowiązek odbioru i unieszkodliwiania jednostkowych opakowań po środkach ochrony roślin.
Znaczące wsparcie w realizacji wymogów prawnych w tym zakresie stanowi System Odbioru
i Unieszkodliwiania Opakowań po Środkach Ochrony Roślin zorganizowany przez Polskie
Stowarzyszenie Ochrony Roślin oraz System zbiórki opakowań kaucjonowanych SZOK
zorganizowany przez Zakłady Chemiczne Organika-Azot S.A. Zgodnie z zaleceniem zawartym
w etykiecie środka ochrony roślin, rolnik ma obowiązek zwrotu opakowań po wskazanych środkach
ochrony roślin, które muszą być wypłukane i opróżnione. Sprzedawca nakłada kaucję za opakowanie
przy sprzedaży środka ochrony roślin, odbiera opakowanie i zwraca kaucję. Operator, w imieniu
producentów i importerów środków ochrony roślin, odbiera i unieszkodliwia opakowania. Zbierane są
opakowania wszystkich producentów środków ochrony roślin. Szacuje się, że w 2010 r. w ramach
systemu zebranych i unieszkodliwionych zostało 64% opakowań.
Utylizacja opakowań po środkach ochrony roślin zapobiega przedostawaniu się pozostałości tych
preparatów do środowiska i tym samym ogranicza się ich negatywny wpływ na środowisko, jak
również na zdrowie ludzi i zwierząt.

20

2. DZIAŁANIA REALIZOWANE W OBSZARZE STOSOWANIA ŚRODKÓW
OCHRONY ROŚLIN

Działanie 1. Upowszechnianie wiedzy z zakresu integrowanej ochrony roślin oraz
bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin
Nieprawidłowe, nadmierne stosowanie chemicznych środków ochrony roślin niesie za sobą liczne
niebezpieczeństwa m.in. wywiera presję na środowisko naturalne, ogranicza bioróżnorodność
agrocenoz, powoduje pojawianie się organizmów szkodliwych dla roślin odpornych na działanie
środków ochrony roślin oraz obecność pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych
w ilościach zagrażających zdrowiu konsumentów.
W celu zapewnienia prawidłowej ochrony upraw przed organizmami szkodliwymi dla roślin przy
jednoczesnym ograniczaniu negatywnych skutków stosowania chemicznych środków ochrony roślin
oraz zachowaniu bezpieczeństwa zarówno środowiska jak i zdrowia konsumenta opracowano
podstawy integrowanej ochrony roślin.
Integrowana ochrona roślin jest sposobem ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi,
polegającym na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod ochrony roślin, w szczególności metod
niechemicznych, w sposób minimalizujący zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska.
Integrowana ochrona roślin wykorzystuje w pełni wiedzę o organizmach szkodliwych dla roślin
(w szczególności o ich biologi i szkodliwości) w celu określenia optymalnych terminów dla
podejmowania działań zwalczających te organizmy, a także wykorzystuje naturalne występowanie
organizmów pożytecznych, w tym drapieżców i pasożytów organizmów szkodliwych dla roślin, a także
posługuje się ich introdukcją. Tym samym integrowana ochrona roślin pozwala ograniczyć stosowanie
chemicznych środków ochrony roślin do niezbędnego minimum i w ten sposób ograniczyć presję na
środowisko naturalne oraz chroni bioróżnorodność środowiska rolniczego.
Pomimo, iż profesjonalni użytkownicy środków ochrony roślin mają obowiązek od dnia 1 stycznia
2014 r. stosowania ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin (jak wynika z postanowień
art. 14 dyrektywy 2009/128/WE oraz art. 55 rozporządzenia nr 1107/2009), zasady te są stale
upowszechnianie i wdrażane. Poniżej przedstawione zostały zadania, które są prowadzone w celu
upowszechniania wiedzy z zakresu integrowanej ochrony roślin oraz bezpiecznego stosowania
środków ochrony roślin.

Zadanie 1. Upowszechnianie wiedzy z zakresu integrowanej ochrony roślin
Instytuty badawcze, jednostki akademickie, służby doradcze, samorząd rolniczy, branżowe
organizacje i grupy producentów, prasa branżowa oraz producenci i dystrybutorzy środków ochrony
roślin upowszechniają wiedzę z zakresu integrowanej ochrony roślin na szkoleniach, konferencjach,
warsztatach oraz w formie materiałów informacyjnych. Jest to zadanie wpisane w działalność
21