Rządowy projekt ustawy o środkach ochrony roślin

W 2010 roku globalna produkcja rolnicza w cenach bieżących osiągnęła wartość 85,3 mld zł i była
o 6,5% większa niż w 2009 roku. Produkcja roślinna osiągnęła poziom 45,7 mld i była wyższa o 8,5%
niż w roku poprzednim, a produkcja zwierzęca w wysokości 39,6 mld zł była wyższa o 4,2%.
Porównując dane, opublikowane przez Główny Urząd Statystyczny, dotyczące produkcji rolniczej
w Uni Europejskiej w 2010 roku, zaobserwować można duże zróżnicowanie wśród krajów do niej
należących. Przyjmując wartość poziomu produkcji roślinnej jak również zwierzęcej wszystkich krajów
UE za 100%, można dokonać porównania Polski z wybranymi krajami. Największy udział w produkcji
rolniczej UE stanowi Francja - wynosi on 19,9% dla produkcji roślinnej i 16,3%
dla produkcji zwierzęcej, najmniejszy zaś Malta, której udział w produkcji UE rolniczej nie przekracza
0,1%. Udział produkcji roślinnej Niemiec kształtuje się na poziomie 11,6%, a zwierzęcej 15,2%.
Natomiast udział polskiej produkcji roślinnej w odniesieniu do UE-27 stanowi 5,2%, a produkcji
zwierzęcej 6,4%. Z takim poziomem produkcji rolniczej Polska zajmuje 7 miejsce wśród 27 krajów
należących do Uni Europejskiej.
Porównując dane Eurostat dotyczące poniesionych nakładów w 2005 roku na nawożenie
i ochronę roślin, zauważyć można iż Polska jest jednym z nielicznych krajów należących do Uni
Europejskiej, w których nakłady te kształtują się na niskim poziomie. Przykładowo w Belgi na
nawożenie przeznaczono 156 €/ha, w Holandi 126 €/ha, we Francji 92 €/ha, a w Niemczech
i Włoszech ok. 75 €/ha. Natomiast w Polsce nakłady finansowe na nawożenie wynosiły 40 €/ha.
Największe wydatki na ochronę roślin poniosła Holandia (275 €/ha), następnie Belgia ok. 218 €/ha,
Francja i Niemcy ok. 135 €/ha, natomiast Włochy 65 €/ha. W Polsce nakłady na ochronę roślin
w 2005 roku kształtowały się na poziomie 28 €/ha.
Rozwój produkcji rolnej i gospodarki żywnościowej w Polsce począwszy od lat 50 nieodłącznie
związany jest ze stosowaniem środków ochrony roślin. Należy jednak podkreślić, że ich wykorzystanie
kształtuje się na dużo niższym poziomie niż w innych państwach Unii Europejskiej o wysoko
rozwiniętym rolnictwie. Ponadto w ostatnich dwóch dekadach podjęto szereg działań zmierzających
do ograniczania ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin w szczególności poprzez
regulacje prawne.
12

II.
KRAJOWE REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE OGRANICZANIA RYZYKA
ZWIĄZANEGO ZE STOSOWANIEM ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN,
PRZYJĘTE PRZED WEJŚCIEM W ŻYCIE PRZEPISÓW IMPLEMENTUJĄCYCH
POSTANOWIENIA DYREKTYWY 2009/128/WE

Znaczna część obowiązków nakładanych na Polskę postanowieniami dyrektywy 2009/128/WE
z dnia 21 października 2009 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania na rzecz
zrównoważonego stosowania pestycydów (Dz. Urz. UE L 309 z 24.11.2009, str. 71), jest realizowana
poprzez działania wynikające z rozwiązań prawnych legislacyjnych ujętych początkowo w ustawie
z 1995 r. o ochronie roślin uprawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1398, z późn. zm.2)) a następnie
w ustawie z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849, z późn.
zm.2)). Powyższe akty prawne umożliwiły:
1) utworzenie systemu obligatoryjnych, okresowych badań sprawności technicznej opryskiwaczy
ciągnikowych i samobieżnych polowych i sadowniczych;
2) utworzenie systemu obligatoryjnych, okresowych szkoleń dla osób stosujących środki ochrony
roślin w rolnictwie i w leśnictwie;
3) utworzenie systemu obligatoryjnych, okresowych szkoleń dla osób mających kontakt ze środkami
ochrony roślin, w ramach wykonywania obowiązków związanych z obrotem lub
konfekcjonowaniem tych środków;
4) nałożenie na posiadaczy gruntów lub obiektów magazynowych, w których prowadzone są zabiegi
środkami ochrony roślin obowiązku prowadzenia ewidencji zabiegów ochrony roślin;
5) określenie minimalnych odległości od określonych miejsc lub obiektów, w których można
stosować środki ochrony roślin (w tym od powierzchni nieprzepuszczalnych, stref ochronnych ujęć
wody, wód powierzchniowych, pasiek, rezerwatów przyrody);
6) określenie warunków atmosferycznych, w jakich można wykonywać zabiegi środkami ochrony
roślin, z uwzględnieniem zabiegów wykonywanych przy użyciu agrolotniczego sprzętu do
stosowania środków ochrony roślin;
7) wprowadzenie obowiązku uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej przez
przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie obrotu lub konfekcjonowania środków
ochrony roślin;
8) określenie zasad stosowania środków ochrony roślin sprzętem agrolotniczym, w tym
wprowadzenie zakazu stosowania takim sprzętem środków chwastobójczych, desykantów
i środków ochrony roślin szczególnie szkodliwych dla zdrowia;
9) utworzenie systemu kontroli obrotu i stosowania środków ochrony roślin, obejmującego
m.in. badanie pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych oraz jakości tych środków
znajdujących się w obrocie;
10) utworzenie systemu monitorowania zużycia środków ochrony roślin.
13

Rozwiązania prawne, ograniczające ryzyko związane ze stosowaniem środków ochrony roślin,
zostały zawarte także w innych aktach prawych z zakresu ochrony środowiska oraz zdrowia ludzi
i zwierząt.
Przepisy ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019,
z późn. zm.3)):
1) umożliwiają wprowadzenie zakazu lub ograniczanie stosowania na terenach ochrony pośredniej
ujęć wody nawozów i środków ochrony roślin, które mogą zmniejszyć przydatność ujmowanej
wody lub wydajność ujęcia wody;
2) nakazują:
a) określenie przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej w porozumieniu
z ministrem właściwym do spraw środowiska, wykazu substancji priorytetowych (substancji
stanowiących szczególnie zagrożenie dla środowiska wodnego, których eliminacja powinna
być priorytetem w polityce ochrony wód), uwzględniając przepisy prawa Uni Europejskiej
dotyczące substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej,
b) oczyszczanie ścieków wprowadzanych do wód lub ziemi w takim stopniu, aby nie zawierały:
dwuchloro-dwufenylo-trójchloroetanu (DDT), polichlorowanych bifenyli (PCB),
polichlorowanych trifenyli (PCT), aldryny, dieldryny, endryny, izodryny,
heksachlorocykloheksanu (HCH);
3) zakazują:
a) na terenach ochrony bezpośredniej ujęć wód podziemnych i powierzchniowych, użytkowania
gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęcia wody,
b) pobierania z wód powierzchniowych wody bezpośrednio do opryskiwaczy rolniczych oraz
mycia ich w tych wodach.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn.
zm.4)) zabrania stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin oraz nawozów
na terenach parków narodowych oraz rezerwatów przyrody.
Przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach
ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz. U. Nr 167, poz. 1399, z późn. zm.5))
zabraniają prowadzenia działalności rolniczej, w tym stosowania środków ochrony roślin w celach
rolniczych, w strefie "A" ochrony uzdrowiskowej.
Ponadto, wydane na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeksu Pracy
(Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.6)) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 24 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu
i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno-mineralnych (Dz.
U. z Nr 99, poz. 896, z późn. zm.7)) określa zasady bezpiecznego stosowania oraz magazynowania
środków ochrony roślin, w tym:
1) wymagania jakie powinni spełniać pracownicy podejmujący prace związane ze stosowaniem
i magazynowaniem środków ochrony roślin;
14

2) wymagania techniczne magazynów, w których środki te są przechowywane;
3) sposób postępowania z niezużytymi środkami ochrony roślin i nawozami, cieczami roboczymi
oraz z pustymi opakowaniami;
4) sposób mycia oraz czyszczenia pojazdów i sprzętu po zakończonej pracy.
W przepisach krajowych, a mianowicie w:
1) ustawie z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin,
2) ustawie z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2012 r. Nr 212,
poz. 1263, z późn. zm.8)),
3) ustawie z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu
ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858, z późn. zm.9)),
4) ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150,
z późn. zm.10)),
5) ustawie z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 1045, z późn. zm.11)),
6) ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2010 r. Nr 136,
poz. 914, z późn. zm.12)),
7) ustawie z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287,
z późn. zm.13))
wskazane zostały także jednostki odpowiedzialne za nadzór nad obrotem i stosowaniem środków
ochrony roślin, bezpieczeństwo żywności w odniesieniu do pozostałości środków ochrony roślin oraz
ocenę stanu środowiska pod kątem zanieczyszczenia tymi preparatami w wyniku ich stosowania.
W Polsce przyjęte zostały także przepisy pozwalające na gromadzenie danych obejmujących
sprzedaż oraz zużycie środków ochrony roślin. Podstawą prawną, określającą kompetencje organów
krajowych w zakresie prowadzenia badań sprzedaży i zużycia środków ochrony roślin, jest corocznie
wydawane rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie programu badań statystycznych statystyki
publicznej na dany rok, na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie z dnia 29 czerwca 1995 r.
o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439, z późn. zm.14)). Przepisy te są zbieżne z regulacjami
wynikającymi z przyjętego w dniu 25 listopada 2009 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego
i Rady nr 1185/2009 w sprawie statystyk dotyczących pestycydów (Dz. Urz. UE L 324 z 10.12.2009,
str. 1), regulujących na poziomie Unii Europejskiej zasady prowadzenia i zakres badań statystycznych
dotyczących środków ochrony roślin.
15

III.
DZIAŁANIA NA RZECZ OGRANICZANIA RYZYKA ZWIĄZANEGO
ZE STOSOWANIEM ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN I ZMNIEJSZANIA
ZALEŻNOŚCI OD CHEMICZNEJ OCHRONY, PODJĘTE PRZED WEJŚCIEM
W
ŻYCIE
PRZEPISÓW IMPLEMENTUJĄCYCH
POSTANOWIENIA
DYREKTYWY 2009/128/WE

Przed wejściem w życie przepisów implementujących postanowienia dyrektywy 2009/128/WE
działania na rzecz ograniczania ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin, a także
zmniejszania zależności od chemicznej ochrony, realizowane były w oparciu o regulacje prawne
wskazane w rozdziale II. Działania te odnoszą się zasadniczo do dwóch głównych obszarów:
1) obrotu środkami ochrony roślin;
2) stosowania środków ochrony roślin.
Poniżej przedstawiono zakres działań wynikających z uregulowań prawnych jak i działań
pozalegislacyjnych, których wspólnym celem było ograniczanie ryzyka związanego ze stosowaniem
środków ochrony roślin oraz zależności w produkcji rolnej od ich stosowania z uwzględnieniem
równowagi pomiędzy społecznymi, ekonomicznymi i środowiskowymi potrzebami.

1. DZIAŁANIA REALIZOWANE W OBSZARZE OBROTU ŚRODKAMI OCHRONY
ROŚLIN
Działanie 1. Wprowadzenie zmian w systemie dopuszczania środków ochrony roślin
do obrotu
Zarządzanie ryzykiem związanym ze stosowaniem środków ochrony roślin odbywa się na etapie
dopuszczania ich do obrotu – tzw. „procedur rejestracyjnych”. Celem tych działań jest ustalenie
warunków bezpiecznego ich stosowania, których przestrzeganie gwarantuje bezpieczeństwo ludzi,
zwierząt i środowiska. Zadania w tym obszarze realizowane są w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju
Wsi.
Zasadniczy wpływ na rynek środków ochrony roślin w Polsce w związku z przystąpieniem do Unii
Europejskiej, miało wdrożenie przepisów dyrektywy Rady 91/414/EWG z dnia 15 lipca 1991 r.
dotyczącej wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin (Dz. Urz. UE L 230 z 19.08.1991, str. 1,
z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 3, t. 11, str. 332,

z późn. zm.), a co za tym idzie dokonanie przeglądu wszystkich dopuszczonych do obrotu przed
2003 r. środków ochrony roślin z uwzględnieniem kryteriów zatwierdzania substancji czynnych. Należy
podkreślić, że spośród ponad 1200 substancji czynnych, które podlegały weryfikacji począwszy od
1991 r., dopuszczonych do stosowania w środkach ochrony roślin zostało ponad 400. Spowodowało
16