Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny

wprowadziła do polskiego sytemu prawnego trzeci – obok służebności gruntowych
i służebności osobistych – rodzaj służebności, tj. służebność przesyłu (art. 3051 – 3054
k.c.). Na to, że jest to trzeci rodzaj służebności wskazuje nie tylko brzmienie art. 3054
k.c. (zgodnie z którym do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy
o służebnościach gruntowych), ale także układ przestrzenny ustawy – dział III Księgi
drugiej k.c., który został podzielony na trzy rozdziały: rozdział I. Służebności gruntowe;
rozdział II. Służebności osobiste; rozdział III. Służebność przesyłu. Nie ulega zatem
wątpliwości, że służebność przesyłu nie jest ani służebnością gruntową, ani
służebnością osobistą, lecz stanowi odrębny od nich rodzaj służebności.
Praktyka sygnalizuje potrzebę uzupełnienia przepisów dotyczących służebności
przesyłu. W szczególności wskazuje się na następujące kwestie:
– określenie celu ustanowienia służebności przesyłu,
– sprecyzowanie kryteriów, jakie sąd powinien mieć na uwadze przy
ustanawianiu służebności przesyłu,
– określenie kryteriów ustalenia wysokości wynagrodzenia za ustanowienie
służebności przesyłu,
– rozstrzygnięcie zagadnienia zaliczalności dotychczasowego posiadania
służebności do okresu wymaganego przy nabyciu służebności przesyłu
w drodze zasiedzenia.
Postulaty te należy uznać za uzasadnione. W celu ich zrealizowania proponuje
się wprowadzić następujące uregulowania:
– w art. 285 § 2 k.c. ustawodawca – regulując służebność gruntową
– wyraźnie wskazał, że jedynym celem ustanowienia tej służebności jest zwiększenie
użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części. Takie określenie celu
służebności przesyłu nie jest możliwe, gdyż nie występuje tu nieruchomość władnąca.
Służebność przesyłu ustanawia się na rzecz przedsiębiorcy (art. 3051 k.c.). Uzasadnione
jest więc przyjęcie, że jedynym celem ustanowienia służebności przesyłu jest
zwiększenie użyteczności przedsiębiorstwa lub jego części (art. 3051 § 2 k.c.),
– ustawodawca, regulując sądowe ustanowienie służebności drogi koniecznej,
wskazał kryteria, jakie muszą być uwzględniane przy wytyczaniu drogi koniecznej
(art. 145 § 2 k.c.). Wskazane jest, aby podobne kryteria uregulować w odniesieniu do
11
przymusowego ustanawiania służebności przesyłu. Taką propozycję zawiera art. 3052
§
3 k.c. Wskazano w
nim, że ustanowienie służebności przesyłu nastąpi
z uwzględnieniem interesu społeczno-gospodarczego i uzasadnionego interesu
właściciela nieruchomości, tak aby stanowiła jak najmniejsze obciążenie gruntów, na
których urządzenia są lub mają być posadowione. Należy wskazać, że ustanowienie
służebności przesyłu może dotyczyć zarówno takich stanów faktycznych, gdy
urządzenia przesyłowe już istnieją, jak również, gdy przedsiębiorca urządzenia te
zamierza dopiero wybudować w przyszłości,
– przedsiębiorcy przesyłowi zgłaszają postulat, aby kodeksowa regulacja
służebności przesyłu zawierała jednolite zasady obliczania wynagrodzenia za
ustanowienie tej służebności. Pełne uwzględnienie tego postulatu nie jest możliwe.
Z
jednej strony przy umownym ustanowieniu służebności przesyłu określenie
wysokości wynagrodzenia musi być pozostawione woli stron, z drugiej – Kodeks
cywilny w kilku przepisach operuje określeniem „wynagrodzenia” lub „stosownego
wynagrodzenia”, nie wskazuje jednak kryteriów jego obliczania (por. np. art. 145 § 1,
224, 151, 231 k.c. i inne). Uzasadnione wydaje się natomiast wskazanie takich
kryteriów sądowi, który ustanawia służebność przesyłu. Taką propozycję zawiera
art. 3052 § 4 k.c. Odwołanie się do cen występujących w obrocie stanowi także
podstawowe kryterium (wykształtowane w praktyce orzeczniczej) ustalania
wynagrodzenia za ustanowienie drogi koniecznej. Natomiast kryteria szczególne, takie
jak zwiększenie wartości nieruchomości władnącej, obniżenie wartości nieruchomości
służebnej, straty poniesione przez właściciela nieruchomości obciążonej wchodzą
w rachubę dopiero jako kryteria pomocnicze,
– w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r. III CZP 89/08
(dotychczas niepublikowanej) wyjaśniono, że „przed ustawowym uregulowaniem
służebności przesyłu (art. 3051 – 3054) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia
służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa”.
To stanowisko daje podstawę do przyjęcia, że okres posiadania służebności, o treści
odpowiadającej służebności przesyłu (art. 352 k.c.), jaki upłynął przed dniem 3 sierpnia
2008 r., zalicza się do okresu prowadzącego do nabycia służebności przesyłu przez
zasiedzenie. Ponieważ nabycie służebności w drodze zasiedzenia następuje
nieodpłatnie, możliwości doliczenia do czasu zasiedzenia służebności przesyłu całego
okresu posiadania służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu przed dniem
12
3 sierpnia 2008 r. mogłoby godzić w konstytucyjną ochronę własności. Dlatego na wzór
art. 10 ustawy z 28 maja 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55,
poz. 321) zaproponowano, aby możliwe było doliczenie okresu posiadania takiej
służebności nieprzekraczającego połowy czasu posiadania, potrzebnego do nabycia
służebności w drodze zasiedzenia, a więc w zależności od dobrej lub złej wiary
posiadacza służebności byłby to maksymalnie okres 10 lub 15 lat. Tym samym
właściciel nieruchomości, na której znajdują się urządzenia, o których mowa w art. 49
§ 1 k.c. ma czas na wystąpienie przeciwko przedsiębiorcy posiadającemu służebność
o treści odpowiadającej służebności przesyłu z roszczeniem o ustanowienie służebności
przesyłu (art. 3052 § 2 k.c.). Zapobiega to uzyskaniu służebności przesyłu wskutek
zasiedzenia już z chwilą wejścia w życie projektowanej ustawy w sytuacji, gdy przed
dniem 3 sierpnia 2008 r. przedsiębiorca przesyłowy posiadał służebność odpowiadającą
treści służebności przesyłu przez co najmniej 17 lat.
12. Zagadnienia prawne związane z koniecznością korzystania przez
przedsiębiorców przesyłowych z urządzeń
służących do doprowadzenia
i odprowadzenia wody, pary gazów, energii elektrycznej itp. są bardzo złożone,
a jednocześnie mają charakter quasi-publiczny, z drugiej zaś strony urządzenia te
z reguły znajdują się na nieruchomościach, które nie są własnością przedsiębiorców
przesyłowych.
W poprzednich warunkach ustrojowych nie przywiązywano wagi do tego, że
przedsiębiorcy przesyłowi korzystają z cudzych nieruchomości. W konsekwencji
przedsiębiorcy przesyłowi w znikomym zakresie dysponują tytułem prawnym do
korzystania z nieruchomości stanowiących własność innych podmiotów. Na tym tle
powstaje obecnie wiele sporów, które coraz liczniej trafiają do sądów. Dotyczy to
również statusu prawnego samych urządzeń, których koszty budowy niejednokrotnie
ponieśli sami odbiorcy dóbr czy usług. Z tego względu ustawą z dnia 30 maja 2008 r.
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116,
poz. 731), która obowiązuje od 3 sierpnia 2008 r. wprowadzono rozwiązania prawne,
które w sposób racjonalny i zgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej godzą
interesy przedsiębiorców przesyłowych i właścicieli nieruchomości oraz osób, które
poniosły koszty budowy urządzeń. Rozwiązania zawarte w tej ustawie, jako ustawie
nowelizującej Kodeks cywilny, z natury swojej miały charakter regulacji ogólnych.
Doświadczenia związane ze stosowaniem tych przepisów wskazują jednak, że na tle
13
bardzo złożonych stanów faktycznych i prawnych niezbędne jest sięgnięcie do regulacji
bardziej szczegółowych, które będą stanowić podstawę normatywną do rozstrzygnięcia
pojawiających się wątpliwości i rozbieżnych interpretacji. Doniosłość społeczna
i gospodarcza tych zagadnień uzasadnia więc potrzebę nowelizacji przepisów, mimo że
okres ich obowiązywania nie jest zbyt długi. Przedkładany projekt nie zmienia
podstawowych założeń ustawy z dnia 30 maja 2008 r. lecz uszczegóławia obowiązujące
rozwiązania tak, aby ich stosowanie nie nastręczało w praktyce trudności.
Materia objęta przedmiotowym projektem nie jest objęta prawem Unii
Europejskiej.
Projektowana regulacja nie podlega notyfikacji zgodnie z trybem
przewidzianym w przepisach dotyczących sposobu funkcjonowania krajowego systemu
notyfikacji norm i aktów prawnych.
Zgodnie z wymogami ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej
w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) projekt ustawy
został zamieszczony na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.
Zainteresowanie pracami nad projektem zgłosiły dwa podmioty: Polskie Towarzystwo
Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej w Poznaniu – w dniu 5 lutego 2010 r. oraz
Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ–SYSTEM S.A. w Warszawie – w dniu
17 marca 2010 r.
14
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Cel wprowadzenia ustawy
Projektowana nowelizacja nie zmienia podstawowych założeń ustawy z dnia
30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 116, poz. 731), lecz uszczegóławia obowiązujące rozwiązania.
Celem projektowanej nowelizacji jest wprowadzenie regulacji, które będą
stanowić podstawę normatywną rozstrzygania zagadnień prawnych, powstających na tle
złożonych stanów faktycznych, związanych z koniecznością korzystania przez
przedsiębiorców przesyłowych z urządzeń przesyłowych, służących do doprowadzenia
i odprowadzenia wody, pary gazów, energii elektrycznej, urządzeń infrastruktury
telekomunikacyjnej, urządzeń przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego,
urządzenia tras tramwajowych, transportu linowego, linii trolejbusowych oraz innych
urządzeń podobnych – w celu usunięcia występujących w praktyce wątpliwości
interpretacyjnych.

2. Wskazanie podmiotów, na które oddziałuje ustawa
Projekt dotyczy przedsiębiorców wykonujących działalność związaną
z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych, właścicieli nieruchomości, na których
urządzenia takie są posadowione oraz osób, które poniosły koszty budowy urządzeń
przesyłowych.

3. Konsultacje
W ramach konsultacji społecznych projekt ustawy został przedłożony do
zaopiniowania Sądowi Najwyższemu, Krajowej Radzie Sądownictwa, Naczelnej Radzie
Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Krajowej Radzie Notarialnej oraz
Stowarzyszeniu Sędziów Polskich „Iustitia”.
Projekt został również przedstawiony następującym organizacjom przed-
siębiorców: Izbie Gospodarczej „Wodociągi Polskie”, Izbie Gospodarczej
„Ciepłownictwo Polskie”, Izbie Gospodarczej Energetyki i Ochrony rodowiska, Izbie
Gospodarczej Gazownictwa, Polskiej Izbie Paliw Płynnych, Izbie Gospodarczej
15