Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny

UZASADNIENIE

1.
Ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) dokonano m.in. zmiany art. 49
ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn.
zm.), zwanej dalej „k.c.”, który reguluje status prawny tzw. urządzeń przesyłowych.
Zasadniczym celem tej zmiany było stworzenie podstawy prawnej umożliwiającej
uzyskanie przez przedsiębiorcę przesyłowego tytułu prawnego do korzystania
z urządzeń, których koszty budowy poniosła inna osoba. Cel ten zrealizowano przez
dodanie § 2 do art. 49 k.c. W przepisie tym przyjęto, że podstawowym instrumentem,
który pozwala określić tytuł prawny do korzystania przez przedsiębiorcę z urządzeń
sfinansowanych przez inną osobę – jest umowa zawarta między przedsiębiorcą
a podmiotem, który poniósł koszty budowy urządzeń i ubiega się o przyłączenie do
sieci. Strony umowy decydują o tytule prawnym, na podstawie którego przedsiębiorca
będzie korzystał z takich urządzeń. Chodzi przede wszystkim o przeniesienie własności
na warunkach uzgodnionych w umowie (odpłatnie lub nieodpłatnie); możliwe jest też
ustanowienie innego tytułu prawnorzeczowego (użytkowanie) bądź obligacyjnego
(najem, leasing). Przeniesienie własności urządzeń, które w świetle art. 49 k.c. należy
uznać za rzeczy ruchome, lub określenie innego tytułu prawnego do korzystania z nich
następuje na rzecz przedsiębiorcy zdefiniowanego w art. 431 k.c., z tym że z chwilą
zawarcia umowy prawa do tych urządzeń stają się składnikiem przedsiębiorstwa
w
rozumieniu art. 551 k.c. W razie odmowy zawarcia takiej umowy przez
przedsiębiorcę, osobie, która poniosła koszty budowy urządzeń i jest ich właścicielem,
przysługuje roszczenie o nabycie własności tych urządzeń przez przedsiębiorcę za
odpowiednim wynagrodzeniem. Odpowiednio takie roszczenie przysługuje
przedsiębiorcy, jeżeli zawarcia umowy odmawia osoba, która poniosła koszty budowy
urządzeń.

2.
Pierwsze
doświadczenia wynikające ze stosowania tego przepisu wskazują na
konieczność jego uszczegółowienia. W praktyce występują bowiem bardzo
zróżnicowane i złożone stany faktyczne, co do których zastosowanie art. 49 k.c.
wywołuje wątpliwości.

W pierwszej kolejności należy rozważyć potrzebę rozszerzenia zakresu
stosowania art.
49 § 1 k.c. w odniesieniu do urządzeń infrastruktury
telekomunikacyjnej, urządzeń przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego,
urządzeń tras tramwajowych i linii trolejbusowych. Zagadnienie to ma bardzo ważne
znaczenie praktyczne z punktu widzenia np. statusu prawnego różnych urządzeń
infrastruktury miast i wsi w sensie podstawowych urządzeń nieodzownych do
prawidłowego funkcjonowania gospodarki komunalnej i terenów zabudowanych,
w szczególności uzbrojenia terenów, komunikacji i transportu. Urządzenia te służą
celom publicznym i są lokalizowane na nieruchomościach z reguły niebędących
przedmiotem własności lub innego prawa rzeczowego eksploatującego je
przedsiębiorstwa lub zakładu. Przykładem mogą być urządzenia służące do nadawania,
odbioru lub transmisji sygnałów telekomunikacyjnych, tory i urządzenia trakcji
tramwajowej lub trolejbusowej.
W
obowiązującym stanie prawnym brak jest przepisu określającego prawo do
tego rodzaju urządzeń, wobec czego pytanie o dopuszczalność odpowiednio szerokiego
rozumienia hipotezy art. 49 k.c. nabiera szczególnej wagi. Trudno bowiem byłoby
uznać za prawidłową wykładnię, w wyniku której wchodzące np. w skład
przedsiębiorstwa kanalizacyjnego studzienki kanalizacyjne i rury odprowadzające ścieki
nie należą do części składowej gruntu, a urządzenia trakcji tramwajowej wchodzące
w skład zakładu budżetowego miasta, mogłyby stanowić część składową gruntu (art. 48
k.c.). Wniosek taki prowadziłby do wyników niemożliwych do zaakceptowania
z punktu widzenia prawidłowej wykładni. Problemu nie rozwiązuje użycie w treści
art. 49 § 1 sformułowania „inne urządzenia podobne”, gdyż chodzi o podobieństwo do
urządzeń przesyłowych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zastosowano to określenie
jedynie przy kwalifikowaniu urządzeń sieci telewizji kablowej jako urządzeń,
o których stanowi art. 49 § 1 k.c. (por. wyroki SN z dnia 3 grudnia 1998 r. II CKN
216/98, Lex nr 82290 i z dnia 3 grudnia 2004 r. IV CK 347/04, dotychczas
niepublikowany).
Zastosowanie art. 49 § 1 k.c. także do urządzeń infrastruktury
telekomunikacyjnej, urządzeń przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego,
urządzeń transportu linowego i linii trolejbusowych jest w pełni uzasadnione, skoro
urządzenia służące do tego transportu z reguły nie są posadowione na gruntach
stanowiących własność przedsiębiorców świadczących te usługi. Jednocześnie
2
proponuje się utrzymać sformułowanie „inne urządzenia podobne”, co umożliwia
niezbędną elastyczność przy wykładni tego przepisu.


3. W projektowanym art. 49 § 1 k.c. wymieniono urządzenia infrastruktury
telekomunikacyjnej. Zgodnie z art. 2 ust. 8 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo
telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800, z późn. zm.), infrastruktura
telekomunikacyjna to urządzenia telekomunikacyjne, oprócz telekomunikacyjnych
urządzeń końcowych, oraz w szczególności linie, kanalizacje kablowe, słupy, wieże,
maszty, kable, przewody oraz osprzęt, wykorzystywane do zapewnienia
telekomunikacji.
Telekomunikacja w ujęciu ogólnym jest jedną z najszybciej rozwijających się
dziedzin, co przekłada się na dynamiczny rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej.
Rozszerzenie wskazanego w ustawie katalogu o urządzenia infrastruktury
telekomunikacyjnej jest zatem uzasadnione z uwagi na prawidłowy rozwój rynku
telekomunikacyjnego. Urządzenia telekomunikacyjne są lokalizowane na
nieruchomościach z reguły niebędących przedmiotem własności lub innego prawa
rzeczowego dostawcy usług telekomunikacyjnych. Przykładem mogą być np. linie,
kanalizacje kablowe/słupy, wieże maszty czy też kable. Wskazanie w art. 49 § 1 k.c.
urządzeń infrastruktury telekomunikacyjnej niewątpliwie zapobiegnie występującym
problemom interpretacyjnym.

4. Proponuje się objęcie zakresem stosowania art. 49 § 1 k.c. urządzeń
przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego. W art. 4 pkt 2 ustawy z dnia
28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. Nr 86, poz. 789, z późn. zm.)
zawarta jest ustawowa definicja „linii kolejowej”. Zgodnie z tym przepisem przez linię
kolejową należy rozumieć tory kolejowe wraz z zajętymi pod nie gruntami oraz
przyległy pas gruntu, a także budynki, budowle i urządzenia przeznaczone do
prowadzenia ruchu kolejowego, wraz z zajętymi pod nie gruntami. W ustawie tej
zdefiniowano także „pas gruntu pod linię kolejową” – jako powierzchnię gruntu
wykorzystywaną do budowy lub przebudowy linii kolejowej określoną w decyzji
o ustaleniu lokalizacji linii kolejowych; „przyległy pas gruntu” – jako grunty wzdłuż
linii kolejowych, usytuowane po obu ich stronach, przeznaczone do bezpośredniego
3
prowadzenia szlaku kolejowego. W ustawie tej zdefiniowano także pojęcie
„infrastruktury kolejowej” – jako linie kolejowe oraz inne budowle, budynki
i urządzenia wraz z zajętymi pod nie gruntami, usytuowane na obszarze kolejowym,
przeznaczone do zarządzania, obsługi przewozu osób i rzeczy, a także niezbędnego
w tym celu majątku zarządcy infrastruktury.
Ze
względu na to, że ustawowa definicja linii kolejowej zawarta w ustawie
o transporcie kolejowym obejmuje nie tylko tory kolejowe, lecz również zajęty pod nie
grunt oraz przyległy pas gruntu, nie jest możliwe odwołanie się w art. 49 § 1 k.c. do
określenia „linii kolejowej”. Grunt zajęty pod torami nie może być uznany za
„urządzenie”. W
projektowanym przepisie posłużono się zatem określeniem
„urządzenia przeznaczone do prowadzenia ruchu kolejowego”, co odpowiada przyjętej
w art. 49 § 1 k.c. konwencji urządzenia rozumianego jako rodzaj mechanizmów lub
zespół elementów służących do wykonywania określonych czynności. Przez urządzenia
te należy więc rozumieć tory (szyny), sygnalizatory, sieć trakcyjną, zwrotnice,
sygnałowe trasy kablowe, sieć światłowodów, kabli teletechnicznych, jak również
infrastrukturę punktową, np. maszty antenowe czy kontenery różnorodnych urządzeń
przytorowych itp., a nie grunty zajęte pod torami. Dotyczy to także metra, do którego
stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o transporcie kolejowym.
Należy wskazać, że w wyniku uwłaszczenia PKP (obecnie PKP S.A.) grunty
zajęte pod torami stały się przedmiotem użytkowania wieczystego tego podmiotu,
a budynki i inne urządzenia znajdujące się na tych gruntach stały się z mocy prawa jego
własnością (por. art. 34, 35, 37a ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji,
restrukturyzacji i
prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje
Państwowe” (Dz. U. Nr 84, poz. 948, z późn. zm.). W tej sytuacji, zgodnie z art. 235 § 2
k.c., przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na
użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym. Zatem
w tych przypadkach własność urządzeń linii kolejowych jest prawem związanym
z użytkowaniem wieczystym gruntów, a więc urządzenia te nie stanowią części
składowej gruntu, a co za tym idzie art. 49 § 1 k.c. nie znajdzie zastosowania.
5. Ustawa o transporcie kolejowym nie obejmuje urządzeń tras tramwajowych
oraz urządzeń transportu linowego (art. 3); nie dotyczy też – co oczywiste – urządzeń
4
linii trolejbusowych. Z tego względu w projektowanym art. 49 § 1 k.c. wymieniono
także te urządzenia.
Nie posłużono się pojęciem „urządzenia linii tramwajowych”, albowiem pojęcie
„urządzenia tras tramwajowych” pełniej definiuje infrastrukturę tramwajową,
pozwalając na uwzględnienie jej wszystkich elementów, takich jak szyny, podkłady,
kable.
Jeżeli chodzi o urządzenia transportu linowego, należy wskazać, że w § 4 pkt 1
rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie
zasadniczych wymagań dla kolei linowych przeznaczonych do przewozu osób (Dz. U.
z 2004 r. Nr 15, poz. 130), wydanym na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia
30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. Nr 166, poz. 1360, z późn. zm.),
przez koleje linowe rozumie się zespół urządzeń przeznaczonych do przewozu osób
przy użyciu pojazdów lub urządzeń wyciągowych, w których przemieszczanie odbywa
się za pomocą lin usytuowanych wzdłuż toru jazdy. Kolejami linowymi są: koleje
linowo-terenowe, w których pojazd osadzony jest na kołach lub na innych urządzeniach
podtrzymujących, a do przemieszczania go na całej trasie lub części trasy służy jedna
lub więcej lin; urządzeniami tymi są również urządzenia holowane w górę za pomocą
lin, które przy przemieszczaniu w dół mogą poruszać się samodzielnie po własnym
torze; koleje napowietrzne, w których kabiny na całej trasie lub na części trasy są
przemieszczane za pomocą jednej lub więcej lin nośnych, w tym również koleje
gondolowe i koleje krzesełkowe; wyciągi, w których użytkownicy są przemieszczani za
pomocą liny lub innego nośnika. W rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki
Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 151, poz. 987) wydanym
na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, w § 3 pkt 4 definicją
kolei niekonwencjonalnych objęto te wszystkie koleje, w których ruch pojazdu
kolejowego jest niekonwencjonalny, a w szczególności koleje: linowe, linowo-
-terenowe, magnetyczne. Rozdział 2 tego rozporządzenia poświęcony został kolejom
linowym. Zgodnie z § 133 kolej linowa stanowi zespół powiązanych technicznie
i technologicznie obiektów budowlanych i urządzeń służących do przewozu osób
w pojazdach przemieszczających się po torze linowym przebiegającym ponad terenem.
Koleje linowe dzielą się na: wahadłowe i okrężne, tj. gondolowe (kabinowe)
i krzesełkowe; linowo-terenowe. Przepis § 136 ww. rozporządzenia stanowi, że kolej
5