Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz ustawy o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym

– 10 –
W art. 1 pkt 2 projektu ustawy proponuje się uzupełnienie katalogu danych gromadzonych w
Elektronicznym Krajowym Systemie Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności o dane
dotyczące legitymacji dokumentującej niepełnosprawność lub stopień niepełnosprawności.

W art. 1 pkt 3 projektu ustawy proponuje się uzupełnienie art. 11 ustawy o rehabilitacji
o przepis, zgodnie z którym Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
zwany dalej „Funduszem” będzie zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenie
zdrowotne za osoby niepełnosprawne zarejestrowane w powiatowych urzędach pracy jako
poszukujące pracy niepozostające w zatrudnieniu, jeżeli nie będą one podlegały temu
ubezpieczeniu z innego tytułu.
Obowiązujące przepisy ustawy zmienianej, przez brak przedmiotowej regulacji,
doprowadzają do sytuacji, w której osoby niepełnosprawne zarejestrowane jako bezrobotne
albo poszukujące pracy niepozostające w zatrudnieniu, pomimo tożsamej sytuacji traktowane
są w różny sposób.
Za bezrobotne osoby niepełnosprawne, korzystające z usług rynku pracy, składki na
ubezpieczenie zdrowotne opłaca powiatowy urząd pracy (jeżeli nie są one odprowadzane z
innego tytułu), natomiast za osoby niepełnosprawne zrejestrowane jako poszukujące pracy
niepozostające w zatrudnieniu, które w okresie odbywania stażu, szkolenia czy
przygotowania zawodowego, otrzymują stypendium, składka na wskazane ubezpieczenie nie
jest odprowadzana. Takie zróżnicowanie prowadzi do sytuacji, w której osoby
niepełnosprawne poszukujące pracy niepozostające w zatrudnieniu pozostają bez
ubezpieczenia zdrowotnego, co mając na uwadze ich szczególnie trudną na rynku pracy
sytuację, powoduje dodatkowo dyskryminację w zakresie statusu osoby zarejestrowanej w
powiatowym urzędzie pracy. Powyższa zmian podyktowana jest więc koniecznością
wyrównania szans i umożliwienia osobom niepełnosprawnym skutecznej aktywizacji
zawodowej.

W art. 1 w pkt 4 lit. a proponuje się dokonanie zmiany w art. 21 ust. 2b ustawy
o rehabilitacji. Ustawą z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie
wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1198) wprowadzono zmianę art. 21 ust.
2b ustawy o rehabilitacji polegającą na wyłączeniu z kręgu podmiotów uprawnionych do
rozliczania się z wpłat na Fundusz – wyższych szkół zawodowych oraz zakładów kształcenia
nauczycieli.
Przepis art. 21 ust. 2b ustawy o rehabilitacji dotyczył jednak okresu od 2000 roku, zatem
zmiana samego kręgu podmiotowego jego adresatów skutkuje również koniecznością
wstecznego przekwalifikowania podstawy rozliczenia tych podmiotów z wpłat na Fundusz
na mniej korzystną, przewidzianą w art. 21 ust. 2 lub 2a ustawy. Byłby to niezamierzony i
niepożądany efekt nowelizacji. W związku z tym konieczne jest dokonanie zmiany art. 21 ust.
2b w taki sposób, by nie odnosił się on już do okresów wcześniejszych, a od października
2016 r. rozliczenia na podstawie tego przepisu dokonywały wyłącznie dotychczas
wymienione w nim podmioty z wyłączeniem podmiotów usuniętych nowelizacją z 2014 r.
Konieczne jest zsynchronizowanie dat wejścia w życie proponowanej zmiany i zmiany
– 11 –
wprowadzonej w 2014 r. W związku z tym proponuje się, by zmiana weszła w życie z dniem
1 października 2016 r.

W art. 1 pkt 4 lit. b proponuje się rozszerzenie grupy podmiotów zwolnionych z wpłat
na Fundusz o zakłady opiekuńczo-lecznicze. Osoby przebywające w zakładach opiekuńczo-
leczniczych, nie zawsze posiadają orzeczenia potwierdzające niepełnosprawność pomimo, że
ich sytuacja zdrowotna w sposób oczywisty wskazuje na taki stan. Wobec powyższego
podmioty te powinny być traktowane na równi z innymi podmiotami zwolnionymi z wpłat,
takimi jak np. domy pomocy społecznej czy hospicja.
Zmiana proponowana w art. 1 pkt 4 lit. c projektowanej ustawy wynika z konieczności
doprecyzowania art. 21 ust. 3 ustawy o rehabilitacji w dwóch zakresach.
Po pierwsze, konieczne jest doprecyzowanie sformułowania „ogłoszenie upadłości”. Zgodnie
z przywołanym wyżej przepisem, z wpłat na Fundusz, zwolnieni są pracodawcy prowadzący
zakłady pracy będące w likwidacji albo co do których ogłoszono upadłość.
W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (Sygn. akt. III SA/Wa 3466/12), przepis
art. 21 ust. 3 ustawy o rehabilitacji stanowi wprost, że pracodawcy w stosunku do których
ogłoszono upadłość, zgodnie z przepisami obowiązującymi w dniu wydania postanowienia
sądu w tej sprawie, są zwolnieni z wpłat na Fundusz bez jakichkolwiek wyjątków, uściśleń
lub dopowiedzeń. W ocenie Sądu oznacza to, że bez względu na to, co jest lub było celem
postępowania upadłościowego (likwidacja majątku lub zawarcie układu) pracodawca jest
zwolniony z obowiązku wpłat na Fundusz od chwili ogłoszenia upadłości. Jednocześnie Sąd
stwierdził, że przepis art. 21 ust. 3 ustawy o rehabilitacji nie jest przepisem odrębnym w
rozumieniu art. 543 i art. 544 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, gdyż nie użyto w nim
określenia „postępowanie upadłościowe”, lecz posłużono się terminem „ogłoszono upadłość”,
co ma miejsce niezależnie od tego czy upadłość ogłoszono w celu likwidacji majątku, czy
zawarcia układu. Mając powyższe na uwadze przepis art. 21 ust. 3 wymaga doprecyzowania,
tak aby upadłość zakładu rozumiana była wyłącznie jako upadłość obejmującą likwidację
majątku. Nie jest uzasadnione zwolnienie z obowiązku wpłat na Fundusz pracodawców
wobec których ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu ponieważ pracodawca ten
nadal istnieje, mimo ogłoszenia upadłości zachowuje prawo zarządu swoim majątkiem, nadal
zatrudnia pracowników, kontynuuje dotychczasową działalność, a jedynym ograniczeniem
jest ustanowienie nadzorcy sądowego – organu o uprawnieniach nadzorczych i kontrolnych
– z intencją zachowania niepogorszonego stanu masy upadłości.
Po drugie, w przypadku likwidacji jako przesłanki zwolnienia z wpłat w obecnym brzmieniu
art. 21 ust. 3 ustawy ustawodawca równolegle posługuje się pojęciami „pracodawcy”
i „zakładu”. Umożliwia to objęcie zwolnieniem przewidzianym w tym przepisie pracodawcy
w dobrej sytuacji ekonomicznej, który prowadzi kilka zakładów pracy lecz jeden z nich
likwiduje. Ponadto, przepis ten w obecnym brzmieniu umożliwia korzystanie ze zwolnienia z
wpłat na PFRON pracodawcy będącemu w likwidacji wyłącznie w związku z planowanymi
zmianami organizacyjnymi lub własnościowymi (tak np. w wyroku WSA w Warszawie z
dnia 25 marca 2013 r., III SA/Wa 2776/12). Obie te sytuacje należy wyeliminować jako
nieusprawiedliwiające zwolnienia z wpłat na Fundusz. Proponuje się zatem, by zwolnienie
– 12 –
przysługiwało pracodawcy w likwidacji, za wyjątkiem pracodawców w likwidacji związanej
wyłącznie ze zmianami organizacyjnymi lub własnościowymi.
W art. 1 pkt. 4 lit. d projektu ustawy proponuje się doprecyzowanie zasad stosowania
przepisu art. 21 w ust. 6 pkt 2 ustawy o rehabilitacji do przedstawicielstw przedsiębiorców
zagranicznych. Proponuje się dodanie ust. 6a, zgodnie z którym wyłączenie obowiązku wpłat
na Fundusz nie będzie dotyczyło przedstawicielstw, o których mowa w ustawie

z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672,
z późn. zm.).
W art. 1 pkt 5 projektowanej ustawy proponuje się nadanie nowego brzmienia art. 22 ustawy
o rehabilitacji. Większość rozwiązań przyjętych w dotychczasowym art. 22 ustawy o
rehabilitacji została utrzymana w projektowanej regulacji, natomiast merytoryczne zmiany do
art. 22 ustawy mają na celu usunięcie wątpliwości, wyeliminowanie dotychczasowych
nieprawidłowości oraz uszczelnienie systemu dokonywania obniżenia wpłat na Fundusz.
Jak wynika z danych Funduszu, korzystanie przez przedsiębiorców z możliwości obniżenia
należnej wpłaty na Fundusz - obok malejącej liczby pracodawców zobowiązanych do wpłat –
ma zasadniczy wpływ na stan przychodów Funduszu.

W roku 2013 przychody Funduszu zostały pomniejszone o kwotę wykorzystania ulg
w wysokości 504 026 868,31 zł. Poziom wykorzystania ulg w 2014 r. wyniósł
616.248.746,74 zł. Przewidywana wartość wykorzystania ulg na koniec 2015 r. wyniesie ok.
730 mln zł. Skala wykorzystywanych obniżeń z tytułu uzyskanych ulg jest zatem znacząca
dla przychodów Funduszu. Kwota dokonywanych obniżeń z tytułu nabytych ulg stanowiła w
2013 r. 13,38% planowanych przychodów z tytułu wpłat pracodawców, w 2014 r. – 16,38%,
w 2015 r. – ok. 20%. Jednocześnie kontrola realizacji przepisu art.. 22 przeprowadzona przez
Fundusz u 116 pracodawców wskazała na szereg nieprawidłowości, skutkujących
nieuprawnionym uszczupleniem środków Funduszu. na kwotę ponad 13 mln zł. Biorąc pod
uwagę fakt, iż grupa objętych czynnościami kontrolnymi podmiotów stanowiła ok. 1/7
wszystkich wykazywanych wystawców informacji, można przyjąć, że skala błędów w
obszarze obniżania wpłat na Fundusz po stronie sprzedawców ulg wyniosłaby ok. 100 mln.
zł.
Systematycznie rosnący poziom wykorzystania ulg przy utrzymującym się poziomie
wydatków obligatoryjnych Funduszu z tytułu dofinansowania do wynagrodzeń pracowników
niepełnosprawnych, stwarza realne zagrożenie związane z koniecznością obniżenia poziomu
finansowania wielu ustawowych zadań Funduszu. To zagrożenie dotyczyć będzie przede
wszystkim pomocy kierowanej do samych osób niepełnosprawnych, a nie pracodawców,
którzy wsparcie w formie dofinansowania do wynagrodzeń swoich pracowników mają
ustawowo zagwarantowane.

W tej sytuacji znaczenia nabiera zastosowanie rozwiązań zapewniających pełną przejrzystość,
szczelność i prawidłowość wykorzystania możliwości obniżenia należnej wpłaty na Fundusz.
Dlatego niezbędne jest wprowadzenie zmian, które pozwolą na wyeliminowanie
nieprawidłowości w stosowaniu rozwiązania określonego w art. 22, zapewnią możliwość
– 13 –
bieżącego monitorowania sposobu naliczania i wykorzystania ulg we wpłatach na Fundusz,
zdyscyplinują sprzedających i wykorzystujących ulgi w zakresie prawidłowego naliczania i
wykorzystania ustawowego instrumentu wsparcia, a także ograniczą możliwość
wykorzystania ulg przy prowadzeniu działalności niegenerującej miejsc pracy dla osób
niepełnosprawnych oraz przyjmowania do podstawy wyliczania ulgi wysokich wynagrodzeń.

W porównaniu z dotychczasowym brzmieniem art. 22 ust. 1 ustawy o rehabilitacji dokonano
zmiany zakresu przedmiotowego zakupu uprawniającego do nabycia prawa do obniżenia
wpłat (ulgi). Wyłączeniu uległy usługi najmu, dzierżawy lub leasingu. Ponadto, proponuje się
dookreślenie – analogicznie jak ma to miejsce w art. 26a ust. 1b ustawy o rehabilitacji –
sposobu dokumentowania szczególnych schorzeń dla celów ustalania struktury zatrudnienia
uprawniającej do wystawiania ulg. Wystąpienie upośledzenia umysłowego, choroby
psychicznej, epilepsji lub całościowych zaburzeń rozwojowych będzie dokumentowane
orzeczeniem, a w przypadku osób niewidomych – również w inny sposób (tj. zaświadczeniem
lekarza specjalisty).
W ust. 2 wprowadzono warunek, by wykorzystanie ulgi było możliwe wyłącznie w
przypadku gdy informacja o wysokości obniżenia wpłat zostanie wystawiona przez
sprzedającego terminowo. Pozostałe zmiany mają charakter redakcyjny.
Zmiana wprowadzona w ust. 4 polega na skróceniu okresu wykorzystania informacji z 12 do
6 miesięcy. Jest to rozwiązanie ochronne dla sprzedających jednocześnie, mogące
zmniejszać kwotę ubytku przychodów Funduszu związanych z wykorzystaniem przez
nabywcę ulg o wartości większej od 6-krotności limitu pokrywalności wpłaty.
Przepisy ust. 5-8 powielają dotychczasowe rozwiązania. Ponadto w ust. 7 wprowadzono
zasadę, że kwota wynagrodzenia poszczególnych pracowników, na podstawie której oblicza
się sumę wynagrodzeń osób niepełnosprawnych nie może przekraczać 100% przeciętnego
wynagrodzenia, Zatem przy obliczeniu kwoty ulgi będzie brana wysokość wynagrodzenia
nieprzekraczająca kwoty przeciętnego wynagrodzenia, choćby w rzeczywistości było wyższe.
Wyeliminuje to zawyżanie kwot ulg w wyniku zawyżania wynagrodzeń kadry kierowniczej u
sprzedających.
Natomiast w ust. 8 wprowadzono zmiany redakcyjne oraz przystosowano jego brzmienie
do zmienionego zakresu uprawniającego zakupu określonego w zmienionym ust. 1.
W ust. 9 doprecyzowano sposób obliczania stanów zatrudnienia osób niepełnosprawnych,
do ustalenia stanów zatrudnienia u sprzedającego będą stosowane wyłączenia ze stanu
zatrudnienia określone w art. 21 ust. 5 oraz art. 28 ust. 3 – w przypadku pracodawcy
prowadzącego zakład pracy chronionej.
W ust. 10 proponuje się, aby zatrudnienie i wynagrodzenia brane pod uwagę dla celów ulg we
wpłatach na Fundusz odnosiły się wyłącznie do osób zatrudnionych na podstawie umowy o
pracę lub spółdzielczej umowy o pracę, za miesiąc, do którego zaliczono przychody, o
których mowa w ust. 8. Tym samym wyeliminowano możliwość uwzględniania w
wyliczeniach wysokości ulgi pracowników zatrudnionych na innych podstawach prawnych
– 14 –
(mianowanie, powołanie), których zatrudnianie ze wsparciem ze środków publicznych nie
wydaje się uzasadnione.
Ponadto, doprecyzowano, że dane o zatrudnieniu i wynagrodzeniach należy pobierać z
miesiąca, w którym dokonano zapłaty za zakup. Uprości to dotychczasowy sposób
postępowania.
W ust. 11 pkt 1 doprecyzowano termin wystawienia zwykłej informacji. Niezachowanie tego
terminu dla sprzedającego będzie mogło skutkować obowiązkiem wpłaty na Fundusz, a dla
nabywcy – brakiem możliwości skorzystania z ulgi z tytułu danego zakupu.
Natomiast w ust. 11 pkt 2 wprowadzono obowiązek prowadzenia ewidencji wystawionych
informacji o wysokości ulg, ma to uszczelnić system i ułatwić przeprowadzanie kontroli,
o której mowa w art. 22a ustawy. niewywiązanie się z tego obowiązku będzie skutkowało
obowiązkiem wpłat na Fundusz.
Zmiana wprowadzona ust. 11 pkt 3 ma na celu uszczelnienie systemu wpłat na Fundusz
poprzez zobowiązanie wystawcy informacji o wysokości obniżenia wpłat do przekazywania
Funduszowi informacji o udzielonych ulgach. Niewywiązanie się z tego obowiązku będzie
mogło skutkować obowiązkiem wpłat na Fundusz.
Zmiany dotyczące ust. 12 mają charakter redakcyjny. Uściślają, że kwota maksymalna ulgi
nie może przekroczyć kwoty do zapłaty wykazanej na fakturze, co budziło dotychczas
wątpliwości. Zmiana jest zatem korzystna dla sprzedających.
W ust. 13 zawarto delegację dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego
do wydania rozporządzenia określającego wzory informacji o których mowa w ust. 11 pkt 1 i
3, a także zakres danych gromadzonych w ewidencji, o której mowa w ust. 11 pkt 2, oraz
sposób jej prowadzenia, uwzględniając możliwość weryfikacji spełnienia przez sprzedającego
warunków do wystawienia informacji o kwocie obniżenia, warunków do korzystania
z obniżenia przez nabywcę oraz weryfikacji prawidłowości wykonania obowiązków przez
sprzedającego.

W art. 1 pkt 6 projektu ustawy proponuje się po art. 22a ustawy o rehabilitacji dodanie
art. 22b. W dodanym art. 22b proponuje się wprowadzenie wpłat na Fundusz
w przypadkach, w których dochodzi obecnie do nieprawidłowości w wystawianiu ulg,
tj. wystawianiu ulg przez podmiot nieuprawniony, opóźnieniu w wystawianiu informacji
o wysokości ulg oraz podania w informacji nieprawdziwych informacji (w tym
nieprawidłowo obliczonej kwoty ulgi), a także w przypadkach niewywiązania się z nowych
obowiązków (prowadzenie ewidencji informacji o wysokości obniżenia wpłat, terminowe
wystawienie informacji). Rozwiązania te mają charakter uszczelniający system oraz ochronny
dla nabywcy.

W art. 1 pkt 7
Ustawa z dnia 6 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. poz. 493), wprowadza z dniem
1 października 2015 r. zmiany w art. 25a ustawy o rehabilitacji. Osoby niepełnosprawne