Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

65,1% respondentów i respondentek badania poprzedzającego
przygotowanie Raportu uczyło się w szkole lub na uczelni. Spo ród tych osób a
27,4% przez cały czas ukrywało swoją orientację seksualną, a 51,6% robiło to do
pewnego stopnia, tj. nie wobec wszystkich. W 77,8% przypadków orientację
seksualną ukrywano przez nauczycielami, a w 82,7% przypadków – przed innymi
uczniami/studentami. Mechanizm i skutki ukrywania orientacji seksualnej w szkole
są bardzo podobne, jak w szkole.
Raport zawiera te dane na temat ukrywania orientacji seksualnej w związku
z zamieszkaniem. A 62,2% respondentów i respondentek podało, e zdarzyło im się
ukrywać swoją orientację seksualną przed sąsiadami, a tak e wydzier awiającymi i
wynajmującymi mieszkania - z obawy przed ich reakcją. 46,4% osób objętych
badaniem stwierdziło te , e ukrywa fakt wspólnego zamieszkania z partnerem bąd
partnerką tej samej płci.
W przedmiocie ukrywania orientacji seksualnej w miejscach publicznych
Raport zawiera następujące ustalenia: 76,5% osób objętych badaniem nie ujawnia
swojej orientacji seksualnej w takich miejscach, jak urzędy, sądy, bary, kluby, sklepy,
rodki komunikacji miejskiej, taksówki oraz pla e. Spo ród 23,5% respondentów i
respondentek, którzy się na to zdecydowali, 32,0% doznało odmiennego lub
gorszego traktowania ni osoby heteroseksualne (przejawami takiego traktowania
były m.in. obra liwe i poni ające komentarze współpasa erów w komunikacji
publicznej, czy taksówkarzy, usuwanie z klubów i barów, a nawet utrudnianie
korzystania z praw przysługujących stronie procesowej).
Przedstawione powy ej wyniki badania ankietowego w przedmiocie
ukrywania orientacji seksualnej dają obraz poczucia zagro enia homofobią jako
zjawiska, które mo e zamanifestować się w dowolnym miejscu i czasie, oraz ycia
prowadzonego w czujno ci, której nie muszą zachowywać osoby heteroseksualne.
Jest to jednocze nie uzupełnienie ponurego obrazu, jaki wyłania się z danych
dotyczących aktów przemocy fizycznej i psychicznej spowodowanej nienawi cią do
osób nieheteroseksualnych.

40

Przedstawione wy ej wyniki badań opinii publicznej oraz badania
ankietowego osób homoseksualnych i osób biseksualnych jednoznacznie wskazują,
e zjawisko homofobii jest niemal wszechobecne. Nieprzypadkowo te homofobia
zbiega się z brakiem elementarnej wiedzy na temat homoseksualno ci i
biseksualno ci - pokazują to wyniki przytoczonych wy ej badań, zgodnie z którymi
du a czę ć respondentek i respondentów traktuje homoseksualno ć jako co
nienormalnego, co nie powinno mieć miejsca i na co nie mo e być ich zgody, jako
zjawisko jednoznacznie negatywne, które trzeba próbować zmienić, a zasięg jego
występowania – ograniczyć, tak e poprzez uniemo liwienie zajmowania niektórych
funkcji czy wykonywanie niektórych zawodów przez osoby homoseksualne.
Jednocze nie ogromna większo ć osób uczestniczących w badaniach stwierdziła te ,
e osobi cie nie zna ani jednej osoby homoseksualnej. Wskazane niewiedza i
nieznajomo ć zjawiska są podstawowymi przyczynami lęku wobec niego, strachu,
stanowiącego ródło homofobii.
Bezzasadna nieprzychylno ć, zło liwo ć i wyrządzanie przykro ci to
najłagodniejsze przejawy homofobii, które dotykają osoby biseksualne, lesbijki i
gejów niemal na co dzień. Przemoc psychiczna, w tym mowa nienawi ci (częstokroć
w połączeniu z przekazem medialnym, wydatnie zwiększającym jej „siłę ra enia”)
oraz gro by kierowane pod adresem całej społeczno ci osób homoseksualnych i osób
biseksualnych oraz jej przedstawicielek i przedstawicieli, a nadto przemoc fizyczna
skierowana przeciw tym osobom – to stan obecny, a nie ponura wizja przyszło ci,
której trzeba zapobiec.
Zadaniem państwa jest ochrona podległych jego władzy ludzi przed
przejawami dyskryminacji, w tym homofobii. Projektowane zmiany kodeksu
karnego dają szansę na przynajmniej czę ciowe naprawienie zaniedbań w tym
zakresie. Rozszerzenie ochrony, jaką dają art. 119 § 1 kk, art. 256 kk i art. 257 kk, na
osoby homoseksualne i osoby biseksualne, będzie sygnałem, e państwo nie daje
przyzwolenia na homofobię, na wykluczenie ze społeczeństwa jego najliczniejszej
mniejszo ci. Społeczne i kulturowe znaczenie takiego stanowiska państwa trudno
przecenić. Najpełniej wyra ają je dwie funkcje prawa karnego:
41

 afirmacyjno-motywacyjna, zachęcająca i nakłaniająca do okre lonych, zachowań,
uznanych za wła ciwe z punktu widzenia demokratycznego państwa prawnego,
uznającego prawa człowieka za najwa niejszą czę ć swojego dorobku prawnego
(w omawianym przypadku – do zachowań niehomofobicznych),
 prewencyjno-wychowawcza, przeciwdziałająca powrotowi do przestępstwa
(prewencja indywidualna) oraz zniechęcająca inne osoby do popełnienia
przestępstwa (prewencja ogólna).
Udział państwa w ochronie osób biseksualnych i osób homoseksualnych
będzie oznaczać, e są to grupy, które nie tylko nie stanowią zagro enia społecznego
(co im się często przypisuje), ale które same potrzebują wsparcia w walce o swoje
miejsce w społeczeństwie. Projektowane zaanga owanie państwa – nawet w sferze
prawa karnego – to informacja, e homoseksualno ć i biseksualno ć są zjawiskami
normalnymi, których w adnym razie nie mo na wykorzystywać przeciwko innym
osobom – ani jako „straszaka” ani jako instrumentu poni ania, obra ania, ani jako
przyczyny prze ladowań czy przemocy.
Warto te odnie ć się do projektowanej nowelizacji w kontek cie
konstytucyjnej swobody wypowiedzi. Nale y w tym względzie jednoznacznie
stwierdzić, e wprowadzenie karalno ci mowy nienawi ci adresowanej do grup osób
wyró nianych w oparciu o kryterium płci, wieku, niepełnej sprawno ci, to samo ci
płciowej oraz orientacji seksualnej nie stanowi naruszenia tej wolno ci. Trzeba
pamiętać, e wolno ć wypowiedzi nie ma charakteru absolutnego i kończy się tam,
gdzie zaczynają się prawem chronione dobra innych ludzi. Nie ulega te
wątpliwo ci, e wolno ć ta nie umo liwia krzywdzenia, obra ania czy poni ania
innych ludzi; nie mo e te być traktowana jako osłona, zza której bezkarnie
formułowane są dowolnej tre ci wypowiedzi, w tym wypowiedzi godzące w innych
ludzi. Wolno ć wypowiedzi słu y swobodnej ekspresji poglądów, umo liwia
dyskusję, wymianę argumentów, a nie wyzywaniu całych grup społecznych, bąd
gro eniu ich przedstawicielom czy przedstawicielkom.



42

 Kształt proponowanych zmian art. 119 § 1 kk i art. 257 kk 
Proponowane zmiany w art. 119 § 1 kk oraz art. 257 kk nie ograniczają się do
rozszerzenia katalogu przesłanek zakazanej dyskryminacji (o przesłanki płci,
to samo ci płciowej, wieku, niepełnej sprawno ci oraz orientacji seksualnej), ale
dotyczą te zmiany redakcyjnego ujęcia tych przepisów.
Obecna redakcja tych przepisów wydaje się sugerować,
e ochroną
prawnokarną objęte są tylko osoby będące no nikami okre lonej cechy. Nie będą
natomiast podlegać ochronie ofiary np. przemocy, które wprawdzie same okre lonej
cechy nie mają, ale ich wiktymizacja wynika z powiązania z osobą, która okre loną
cechę nosi, albo z faktu postrzegania ich przez otoczenie jako osób o okre lonej cesze.
Takie ograniczenie jest nieuzasadnione.
W tej sytuacji projektuje się nowe brzmienie przepisów art. 119 § 1 kk i art. 257
kk, które – poprzez usunięcie zaimka „jej” – umo liwi ich interpretację pozwalającą
na objęcie ochroną nie tylko osób nale ących do grup wymienionych w obu
przepisach, ale równie osób do wiadczających dyskryminacji przez asocjację z tymi
grupami. Dla przykładu: ochroną objęta będzie zarówno osoba homoseksualna, jak i
osoba heteroseksualna, która przebywa w towarzystwie osób nieheteroseksualnych,
z tego względu zostanie wzięta za osobę nieheteroseksualną i stanie się ofiarą
przestępstwa z nienawi ci motywowanego homofobią.

Kształt proponowanych zmian art. 256 kk 
Celem proponowanych zmian w art. 256 kk jest nie tylko rozszerzenie
katalogu przesłanek zakazanej dyskryminacji (o przesłanki płci, to samo ci płciowej,
wieku, niepełnej sprawno ci oraz orientacji seksualnej), ale ponadto zmiana
redakcyjnego ujęcia tego przepisu.
Obecny kształt art. 256 kk budzi wątpliwo ci i zastrze enia – przede
wszystkim z uwagi na u ycie pojęcia „nawoływania do nienawi ci”. Jak stwierdził
prof. Lech Gardocki „nawoływanie do nienawi ci jest bowiem nawoływaniem nie do
okre lonego zachowania (np. pogromu), lecz do okre lonych emocji. Przy takim
ukierunkowaniu nawoływania (…) przepis nie obejmuje rozpowszechniania
43

poglądów o negatywnych cechach pewnych grup ludzi (np. rozpowszechniania
poglądów antysemickich), je li nie polegało to na nawoływaniu do nienawi ci, nawet
je li sprawca chciał taką nienawi ć wywołać lub godził się na to.” (L. Gardocki
„Prawo karne”, wydanie 12, Warszawa 2006, C. H. Beck, s. 297).
W wietle powy szego zasadny jest postulat zastąpienia słów „nawołuje do
nienawi ci” słowami „wywołuje albo szerzy nienawi ć lub pogardę”. U ycie
znamienia czasownikowego „wywołuje” realizować będzie postulat zgłaszany przez
prof. L. Gardockiego. Z kolei dodanie wyrazu „szerzy” oznacza, e kryminalizacji
poddane zostaną nie tylko takie wypowiedzi, które mają słu yć sianiu nienawi ci, ale
równie takie, które mają na celu jej rozpowszechnienie.
Przez nienawi ć rozumie się stan uczuciowy przejawiający się we wrogo ci,
często prowadzącej do konfliktów między grupami ludno ci na tle wymienionych
ró nic. Dodanie wyrazu „pogarda” ma na celu postawienie bariery wypowiedziom,
które wyra ają brak szacunku i niechęć wynikającą z poczucia wy szo ci wobec
osoby noszącej okre loną cechę lub grupy takich osób. Uczucie pogardy w równym
stopniu co uczucie nienawi ci sprzyja zachowaniom o charakterze
dyskryminacyjnym.

Decyzja 9/09 Rady Ministerialnej OBWE 
Analizując projektowane zmiany kodeksu karnego warto przypomnieć
choćby niektóre zalecenia i wskazania, które dotyczą Polski jako państwa
członkowskiego organizacji międzynarodowych, a które odnoszą się do
przestępczo ci motywowanej uprzedzeniami.

Decyzja 9/09 Rady Ministerialnej Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w
Europie z 02 grudnia 2009 roku wzywa państwa członkowskie do walki z
przestępstwami z nienawi ci. Decyzja zawiera m.in. wezwanie do:
 gromadzenia i upubliczniania rzetelnych danych i statystyk dotyczących hate
crimes,
 podejmowania starań, aby zachęcić osoby pokrzywdzone do zgłaszania
przestępstw z nienawi ci - przy jednoczesnym stwierdzeniu, e zani ony
44