Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

„ustalenie wykonania”, gdyż w rzeczywistości jest ono równoznaczne z jego
zaistnieniem, a więc po prostu z samym wykonaniem utworu.
Skorygowaniu podlega także określenie zdarzeń powodujących początek biegu terminu.
Zgodnie z obecnie obowiązującym brzmieniem art. 89 pr. aut., początkiem biegu
terminu może być także publikacja lub publiczne odtworzenie utrwalonego wykonania.
Tymczasem dyrektywa 2006/116/WE (a w ślad za nią dyrektywa 2011/77/UE)
wskazuje tu na publikację lub „publiczne komunikowanie” („communication to the
public”), które jest pojęciem szerszym niż „publiczne odtworzenie” (zdefiniowane
w art. 6 pkt 9 pr. aut.). Publiczne komunikowanie może bowiem obejmować także inne
sposoby publicznego udostępnienia (np. nadanie). W konsekwencji w projektowanym
przepisie termin „publiczne odtworzenie” zostanie zastąpiony terminem
„rozpowszechnienie” (zdefiniowanym w art. 6 pkt 3 pr. aut.), aby w sposób niebudzący
wątpliwości w pełni dostosować prawo polskie do właściwych regulacji unijnych.
Wydłużenie czasu ochrony obejmować będzie wyłącznie artystyczne wykonania
utrwalone na fonogramach, które zostały opublikowane lub rozpowszechnione
w okresie lat 50 od ich wykonania. Pierwsza publikacja lub rozpowszechnienie po
upływie lat 50 od wykonania, a więc po wygaśnięciu czasu ochrony, nie będzie
powodować „odżycia” tej ochrony.
c) art. 95 ust. 2 i 3
Zmieniony przepis przewiduje – zgodnie z treścią art. 3 ust. 2 dyrektywy 2006/116/WE
w brzmieniu nadanym dyrektywą 2011/77/UE – wydłużenie praw do fonogramów
analogiczne jak w przypadku praw do utrwalonych na nich artystycznych wykonań. Nie
wpłynie on także na zakres utworów znajdujących się w domenie publicznej.
Wydłużenie czasu ochrony uzależnione jest od tego, czy fonogram jest dostępny na
rynku, a ponadto będzie wiązało się z zobowiązaniami i ograniczeniami po stronie
producentów fonogramów, których propozycję implementacji – zgodną z art. 3
ust. 2a–2e dyrektywy 2006/116/WE w brzmieniu nadanym dyrektywą 2011/77/UE –
zawierają art. 952–954 projektu.
d) art. 952
Poza wydłużeniem czasu ochrony artystycznych wykonań utrwalonych na fonogramach
oraz fonogramów,
dyrektywa
2011/77/WE
wprowadza dodatkowe środki
zabezpieczające pozycję artystów wykonawców, które – w ocenie ustawodawcy
5
unijnego – mają zapewnić, że ta grupa uprawnionych rzeczywiście skorzysta na
wydłużeniu czasu ochrony. Po pierwsze umożliwia artystom wykonawcom odzyskanie
praw uprzednio przeniesionych na producenta fonogramu, jeżeli ten nie oferuje
fonogramu do sprzedaży na nośnikach oraz w internecie („use it or lose it”). Jeżeli po
upływie lat pięćdziesięciu od publikacji lub rozpowszechnienia fonogramu producent
fonogramu (przez to pojęcie należy w tym wypadku rozumieć podmiot dysponujący
w danym momencie prawami pokrewnymi do fonogramu) nie oferuje do sprzedaży
wystarczającej liczby jego egzemplarzy lub nie udostępnia go w internecie, artysta
wykonawca będzie mógł wypowiedzieć umowę, na mocy której wyzbył się swoich
praw w zakresie powyższych pól eksploatacji na rzecz producenta fonogramu – czy to
w drodze ich przeniesienia, czy na podstawie licencji wyłącznej. Producent będzie miał
szansę na uniknięcie utraty praw, jeżeli w ciągu roku od powiadomienia go przez
artystę wykonawcę o zamiarze wypowiedzenia, udostępni fonogram przynajmniej na
jeden ze wskazanych wyżej sposobów. Transpozycja zasadniczej części art. 3 ust. 2a
dyrektywy 2006/116/WE w brzmieniu nadanym dyrektywą 2011/77/UE, która jest
dokonana w treści art. 952 ust. 1 i 2 projektowanej ustawy, wyposaża w ten sposób
artystów wykonawców w prawo kształtujące, które ma jednak charakter warunkowy.
Skutkiem skutecznego wypowiedzenia umów przez wszystkich artystów, których
wykonania zostały utrwalone na danym fonogramie, będzie wygaśnięcie prawa
producentów tego fonogramu. Uprawnienie do wypowiedzenia umowy powinno
przysługiwać każdemu z artystów wykonawców osobno także w sytuacji, gdy ich
artystyczne wykonania zostały utrwalone łącznie na jednym fonogramie. Pozwoli to na
prawidłową transpozycję art. 3 ust. 2a dyrektywy 2006/116/WE w brzmieniu nadanym
dyrektywą 2011/77/UE w zakresie, w jakim nakłada on na państwo członkowskie UE
obowiązek zapewnienia prawa do wypowiedzenia umowy zgodnie z prawem krajowym
właściwym dla danego artysty wykonawcy.
Warto podkreślić, że prawo do wypowiedzenia umowy będzie przysługiwało tylko
w przypadku, w którym artysta wykonawca, w zakresie wprowadzania do obrotu lub
publicznego udostępniania wykonania w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego
dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, przeniósł swoje prawa na producenta
fonogramu albo udzielił mu wyłącznej licencji. Prawo do wypowiedzenia umowy nie
obejmie innych pól eksploatacji, takich jak np. nadawanie czy reemisja. W tym zakresie
6
dyrektywa nie zobowiązuje producenta fonogramu do zapewnienia jego eksploatacji
w przedłużonym czasie ochrony.
Prawo do wypowiedzenia umowy nie dotyczy też sytuacji, w której artysta wykonawca
udzielił producentowi fonogramu licencji niewyłącznej. Udzielenie takiej licencji nie
uniemożliwia wykonawcy dalszego korzystania z jego własnego wykonania.
Istotną przesłanką z punktu widzenia powstania prawa do wypowiedzenia jest
dookreślenie w prawie krajowym, co oznacza sformułowanie użyte w pkt 8 preambuły
dyrektywy 2011/77/UE, „oferowanie do sprzedaży wystarczającej ilości egzemplarzy”.
Dyrektywa wskazuje wyłącznie, że powinno ono być interpretowane w świetle
postanowień Międzynarodowej Konwencji o ochronie wykonawców, producentów
fonogramów oraz organizacji nadawczych, sporządzonej w Rzymie dnia
26 października 1961 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 125, poz. 800). Konwencja ta również
posługuje się wspomnianym kryterium przy okazji definicji „publikacji” (art. 3 lit. d),
jednak także go nie doprecyzowuje. Jedyną wskazówkę interpretacyjną w tym zakresie
można odnaleźć w definicji „dzieła opublikowanego” zawartej w art. 3 ust. 3 Aktu
paryskiego Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych
sporządzonego w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 82, poz. 474).
Spełnienie wymogu publikacji dzieła jest tam uzależnione od tego, czy forma
udostępnienia jego egzemplarzy czyni zadość racjonalnym potrzebom odbiorców, które
należy określić, biorąc pod uwagę charakter danego dzieła. Taką samą przesłanką
posłużono się, doprecyzowując postanowienia dyrektywy, w treści projektowanego
art. 952 ust. 1.
Uprawnienie do wypowiedzenia umowy z producentem nie powinno podlegać
zrzeczeniu się ani zbyciu. W przeciwnym razie producenci – jako podmioty mające
silniejszą pozycję ekonomiczną – mogłyby dążyć do jego wyłączania w drodze
umownej. Stosowane regulacje w tym względzie zawiera art. 952 ust. 3 projektu.
Powinno ono jednak – tak jak całość praw do artystycznych wykonań – podlegać
dziedziczeniu, tak aby mogli z niego skorzystać spadkobiercy artysty. Pozwoli to na
uniknięcie sytuacji, w której w razie śmierci jednego z artystów wykonawców,
doprowadzenie przez żyjących artystów do wygaśnięcia praw do fonogramu stałoby się
de facto niemożliwe.

7
e) art. 953
Drugim ze środków zabezpieczających – w ocenie ustawodawcy unijnego – pozycję
artystów wykonawców, przewidzianym w art. 3 ust. 2b dyrektywy 2006/116/UE
w brzmieniu nadanym dyrektywą 2011/77/UE, jest prawo do dodatkowego
wynagrodzenia należnego od producentów fonogramów w wydłużonym okresie
ochrony tym artystom wykonawcom, którzy za jednorazowym wynagrodzeniem
przenieśli swoje prawa na rzecz producentów albo udzielili im wyłącznej licencji.
Wynagrodzenie to będzie więc przysługiwać po upływie pięćdziesięciu lat od publikacji
lub rozpowszechnienia fonogramu w inny sposób. Prawo do wynagrodzenia służy
zabezpieczeniu interesów tych artystów wykonawców, którzy – jak wskazano powyżej
– ze względu na to, że przenieśli swoje prawa na producenta fonogramu, bądź udzielili
mu wyłącznej licencji za jednorazowym wynagrodzeniem, nie mają udziału
w bieżących zyskach uzyskiwanych przez producenta fonogramu w wydłużonym czasie
ochrony. Podobna praktyka ma bardzo często miejsce w przypadku wykonawców
niebędących głównymi artystami (tzw. „non-featured performers”). Wynagrodzenie to
nie będzie podlegało zrzeczeniu się ani zbyciu. Takie rozwiązanie jest zgodne z treścią
art. 3 ust. 2b dyrektywy 2006/116/WE w brzmieniu nadanym dyrektywą 2011/77/UE.
Producenci fonogramów (przez to pojęcie w tym wypadku należy rozumieć podmioty
dysponujące w danym momencie prawami do fonogramów i osiągające przychody z ich
eksploatacji) zostaną zobowiązani do przeznaczania na wypłatę powyższego
wynagrodzenia 20% przychodu uzyskanego z tytułu zwielokrotniania danego
fonogramu, jego wprowadzania do obrotu i publicznego udostępniania na żądanie,
a więc eksploatacji na tych polach, na których artystom wykonawcom nie przysługuje
niezbywalne prawo do wynagrodzenia.
Zgodnie z treścią art. 3 ust. 2d dyrektywy 2006/116/WE w brzmieniu nadanym
dyrektywą 2011/77/UE i projektowanego art. 953 ust. 4 ustawy dodatkowe
wynagrodzenie będzie pobierane i wypłacane za pośrednictwem organizacji zbiorowego
zarządzania prawami pokrewnymi do artystycznych wykonań. Ponieważ pr. aut.
dopuszcza możliwość istnienia wielu organizacji zbiorowego zarządzania
reprezentujących tę samą kategorię praw, rozwiązaniem zapewniającym największą
skuteczność realizacji powyższych przepisów będzie wyznaczenie jednej organizacji
zbiorowego zarządzania odpowiedzialnej za wypłatę wynagrodzenia. Wynika to
8
z wielości organizacji zbiorowego zarządzania prawami pokrewnymi do artystycznych
wykonań dźwiękowych i wiążących się z tym faktem istotnych trudności praktycznych
z wypłatą wynagrodzeń uprawnionym. Obecnie zezwolenie na zbiorowe zarządzanie
prawami w tym zakresie mają trzy organizacje.
Co do zasady organizacją właściwą do wypłaty wynagrodzenia konkretnemu
wykonawcy byłaby organizacja, której wykonawca ten powierzył swoje prawa. Według
informacji na koniec 2013 r. sytuacja taka dotyczy ok. 10 tys. uprawnionych).
W praktyce wielu wykonawców w ogóle nie powierzyło swoich praw w zbiorowy
zarząd, dotyczy to w szczególności artystów wykonawców zagranicznych, a także
większości spadkobierców. Grupa ta jest zdecydowanie większa niż liczba podmiotów,
które powierzyły swoje prawa w zarząd konkretnej organizacji. W ich przypadku do
ustalenia właściwej organizacji konieczne byłoby posłużenie się procedurą uregulowaną
w art. 107 pr. aut., która pozwala na ustalenie organizacji właściwej w odniesieniu do
każdego uprawnionego (przez Komisję Prawa Autorskiego z możliwością
ewentualnego odwołania do sądu). Nie jest to więc rozwiązanie, które można uznać za
skuteczne w przypadku dużej grupy uprawnionych. Brak jednej organizacji
wyznaczonej do wypłaty wynagrodzenia, o którym mowa w art. 3 ust. 2b–2d dyrektywy
2006/116/WE w brzmieniu nadanym dyrektywą 2011/77/UE oraz projektowany art. 953
ust. 1, oznaczałby więc dla wielu artystów wykonawców ogromne trudności
z uzyskaniem należnego wynagrodzenia. Oznaczałby też praktyczną nieskuteczność
przepisów ww. dyrektywy w tym zakresie.
Brak jednej organizacji wyznaczonej do poboru i wypłaty wynagrodzenia prowadziłby
także do trudności po stronie przedsiębiorców – producentów fonogramów. Nie mają
oni zazwyczaj informacji pozwalającej na ustalenie kręgu artystów wykonawców
reprezentowanego przez poszczególne organizacje. Nie będą więc w praktyce –
szczególnie w przypadku wykonawców, którzy nie powierzyli swoich praw żadnej
organizacji – w stanie ustalić, jakie konkretne kwoty mają przekazać poszczególnym
organizacjom. Tego rodzaju trudności również mogą prowadzić do praktycznej
nieskuteczności przepisów dyrektywy 2006/116/WE w brzmieniu nadanym dyrektywą
2011/77/UE.

5) Wynika to ze sprawozdań składanych przez organizacje zbiorowego zarządzania na podstawie art. 104
ust. 31 pr. aut. oraz rozporządzenia ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego wydanego na podstawie art. 104 ust. 35 pr. aut.
9