Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks wyborczy oraz o zmianie niektórych innych ustaw

UZASADNIENIE
1.
Potrzeba i cel wydania ustawy
Celem projektowanej ustawy jest nowelizacja Kodeksu wyborczego, w zakresie
wyboru przewodniczącego zarządu w powiecie oraz w województwie. Zdaniem
wnioskodawców, wprowadzenie bezpośredniego wyboru starosty i marszałka
województwa, gwarantowałoby zwiększenie procesu demokratyzacji samorządu.
Ponadto starosta oraz marszałek województwa zyskiwałby większą legitymację
społeczną w zakresie sprawowanej funkcji. W Kodeksie wyborczym wprowadzone
zostały również - w związku z problemami interpretacyjnymi, które unaoczniły się w
związku z wyborami samorządowymi w 2014 r. - zmiany dotyczące opisu karty do
głosowania obligatoryjnie sporządzonej na jednej kartce oraz doprecyzowaniu
procedury stwierdzania ważności wyborów na wójta, burmistrza i prezydenta miasta.
Ponadto wnioskodawcy postulują wprowadzenie rozpoznawania wszystkich protestów
wyborczych przy wyborach samorządowych, przez jeden sąd – Sąd Apelacyjny w
Warszawie.
2.
Stan rzeczywisty w normowanej dziedzinie
W obecnie obowiązującym stanie prawnym przewodniczący zarządu powiatu oraz
województwa jest wybierany odpowiednio przez radę powiatu (art. 27 ust. 1 ustawy o
samorządzie powiatowym) oraz sejmik województwa (art. 32 ust. 2 ustawy o
samorządzie województwa). Dodatkowo ww. ustawy wprowadzają możliwość wyboru
przewodniczącego zarządu ww. organów spoza członków rady powiatu lub sejmiku
województwa. Taki model wyboru przewodniczącego zarządu organu samorządowego
nie gwarantuje demokratycznego sposobu sprawowania władzy, będąc modelem
pośredniej legitymacji społecznej, na skutek wyboru przewodniczącego zarządu przez
demokratycznie wybranych radnych, nie zaś przez samych obywateli. Dlatego też,
zdaniem projektodawców uzasadnionym wydaje się być rozwiązanie zaproponowane
w projekcie, aby starosta i marszałek województwa, podobnie jak niższy organ
samorządu terytorialnego tj. wójt/burmistrz/prezydent miasta, byli wybierani w
wyborach bezpośrednich.
Ponadto przepisy nie precyzują obecnie dokładnej formy karty do głosowania, co
mogło stać się bezpośrednią przyczyną oddawania niespotykanej dotychczas ilości
głosów nieważnych w wyborach samorządowych w 2014 r. Kodeks wyborczy nie
reguluje również jednoznacznie zasad stwierdzania ważności wyborów na wójta,
burmistrza i prezydenta miasta, co powoduje konieczność stosowania przepisów na
zasadzie analogii, co nie jest pożądaną sytuacją. Na tle wyborów samorządowych w
2014 r. uwidoczniło się również, że nie jest dobrym rozwiązaniem pozostawienie
orzekania w zakresie ważności wyborów samorządowych właściwym miejscowo
Sądom Okręgowym. Te kwestie powinny być rozstrzygane przez jeden
wyspecjalizowany sąd, którym ze względu na siedzibę organów wyborczych i wagę
spraw powinien być Sąd Apelacyjny w Warszawie.
3.
Różnica pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym
Podstawową różnicą w dotychczasowym a projektowanym stanie prawnym jest fakt,
iż wnioskodawcy wprowadzają mechanizmy szerokiej demokratyzacji w jednostkach
samorządu terytorialnego. Wprowadzenie bezpośrednich wyborów starosty i
marszałka województwa wymagać będzie szerokich zmian w polskim prawie, jednak
przyniesie to pozytywne efekty w postaci zwiększenia demokratyzacji samorządu
terytorialnego oraz przejrzystości w zakresie wyboru przewodniczącego zarządu w
powiecie i województwie.
Bezpośredni wybór starosty i marszałka województwa skutkować będzie wieloma
zmianami w prawnym umocowaniu samorządu terytorialnego. I tak, od momentu
wejścia w życie projektowanej ustawy przy nadchodzących wyborach samorządowych
obywatele będą wybierać w wyborach bezpośrednich nie tylko wójta, burmistrza czy
prezydenta miasta, ale także starostę i marszałka województwa. Wprowadzenie takich
rozwiązań skutkować będzie zmianą organizacji kampanii wyborczej, stwarzając
komitetom wyborczym możliwość do rejestracji na swoich listach wyborczych
kandydatów na starostów i marszałków województwa. Dodatkowo wprowadzane
przepisy ograniczają zależność zarządu powiatu i województwa od przychylności
radnych rady powiatu i sejmiku województwa. Wybrany demokratycznie w wyborach
bezpośrednich starosta i marszałek województwa będzie posiadał większą legitymację
społeczną, co pozwoli mu na formułowanie zarządu jednostki którą kieruje wedle
swoich zamierzeń. Dodatkowo nowelizacja art. 27 ust. 3 ustawy o samorządzie
powiatowym oraz art. 32 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa wprowadza
obligatoryjność wyboru pozostałych członków zarządu, spośród kandydatów
wskazanych przez starostę oraz marszałka województwa.
Ponadto w Kodeksie wyborczym wprowadzone zostały również - w związku z
problemami interpretacyjnymi, które unaoczniły się w związku z wyborami
samorządowymi w 2014 r. - zmiany dotyczące opisu karty do głosowania
obligatoryjnie sporządzonej według wnioskodawców jako jedna karta oraz
doprecyzowaniu procedury stwierdzania ważności wyborów na wójta, burmistrza i
prezydenta miasta, według zasad istniejących dla wyboru radnych. Wnioskodawcy
postulują również wprowadzenie rozpoznawania wszystkich protestów wyborczych
przy wyborach samorządowych, przez jeden sąd – Sąd Apelacyjny w Warszawie.
4.
Przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne
Wejście w życie niniejszej nowelizacji ustawy skutkować będzie zwiększeniem
demokratyzacji w samorządzie terytorialnym. Na skutek wprowadzanych rozwiązań
obywatele będą mieli możliwość bezpośredniego wyboru przewodniczącego zarządu
powiatu i województwa, co przyczyni się do wzrostu zaufania społecznego do
wybranej demokratycznie władzy w samorządzie.
Niniejszy projekt może zostać pozytywnie odebrany przez podmioty prowadzące
działalność gospodarczą, z uwagi na fakt, iż przewodniczący zarządu województwa
jak również przewodniczący zarządu powiatu ściśle współpracują z przedsiębiorcami,
rozwijając powierzoną im jednostkę samorządu terytorialnego pod względem
ekonomicznym. I tak, w takich kwestiach jak gospodarowanie mieniem powiatu lub
województwa oraz przygotowywanie planu zagospodarowania przestrzennego i
regionalnych programów operacyjnych, organ który wydaje decyzje w ww. zakresie
będzie o wiele lepiej postrzegany przez społeczeństwo, a współpraca z nim będzie
przebiegać pomyślnie, jeżeli przewodniczący tego organu pochodzić będzie z
demokratycznych wyborów.
Skutkiem finansowym wprowadzanych rozwiązań będzie zarówno nieznaczne
zwiększenie wydatków w zakresie sądownictwa administracyjnego oraz wydatków
Państwowej Komisji Wyborczej, jak również wzrost dochodów publicznych
nadawców radiowych i telewizyjnych, związanych z emisją spotów wyborczych
kandydatów na starostów i marszałków województwa.
Skutkiem prawnych przedmiotowej nowelizacji będzie zmiana sposobu wybierania
przewodniczącego zarządu powiatu oraz przewodniczącego zarządu województwa. Z
chwilą wejścia w życie projektowanej ustawy będzie on wybierany w wyborach
bezpośrednich. Projektodawcy wprowadzają również zmianę zasady wyboru
członków zarządu ww. organów. Na gruncie tej nowelizacji, członkowie zarządu
powiatu oraz województwa wybierani będą, spośród kandydatów wskazanych przez
przewodniczącego zarządu. Wyżej wymienione zmiany wymagają wprowadzenia
przedmiotowej nowelizacji Kodeksu wyborczego.
5.
Źródła finansowania jeżeli projekt niesie obciążenia dla budżetu państwa lub
jednostek samorządu terytorialnego
W wyniku projektowanej nowelizacji ustawy, wnioskodawcy przewidują odczuwalny
wzrost wydatków z budżetu państwa w zakresie sądownictwa administracyjnego, w
zakresie skargi do sądu administracyjnego na postanowienie Komisarza Wyborczego,
określone w art. 49325 oraz 49349 projektowanej nowelizacji, a także wzrost wydatków
Państwowej Komisji Wyborczej, określonych w rozdziale 3 Działu VIIIa i rozdziale 3
Działu VIIIb. Dodatkowo w wyniku przedstawionej nowelizacji wnioskodawcy
przewidują wzrost dochodów publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych w
okresie kampanii wyborczej, spowodowanej zwiększeniem intensywności ogłoszeń
komitetów wyborczych kandydatów na starostów i marszałków województw.
Projektodawcy przewidują że wydatki Państwowej Komisji Wyborczej będą
niewielkie, z uwagi na konieczność dodrukowania dodatkowych kart do głosowania,
wynikającej z dyspozycji zawartej w art. 49316 i 49341. Przewidywane środki na ten
cel pochodzić będą z części 11, działu 751, rozdziału 75101 ustawy budżetowej na rok
2015.
Dodatkowo wydatki związane ze skargami do sądów administracyjnych na
postanowienia komisarzy wyborczych o wygaśnięciu mandatu starosty lub marszałka
województwa są opcjonalne i wcale nie muszą występować, jednak z uwagi na
szacunek dla prawa należy wspomnieć również o takiej możliwości zwiększenia
wydatków jednostek budżetowych. Przewidywane środki na ten cel pochodzić będą z
części 37 działu 755 ustawy budżetowej na rok 2015.
6.
Założenia projektów podstawowych aktów wykonawczych
W związku z niniejszą nowelizacją, minister właściwy do spraw finansów publicznych
będzie zobowiązany do wydania po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji
Wyborczej rozporządzenia, określającego wzór sprawozdania finansowego o źródłach
pozyskanych przez komitet wyborczy funduszy oraz poniesionych wydatków na cele
wyborcze, szczegółowy zakres zawartych w nim informacji oraz wykaz dokumentów,
jakie należy dołączyć do sprawozdania, celem weryfikacji podanych w sprawozdaniu
informacji.
7.
Ocena zgodności projektu z prawem Unii Europejskiej

Prawo Unii Europejskiej, a w szczególności Europejska Karta Samorządu Lokalnego
nie narzuca żadnych konkretnych rozwiązań w zakresie sposobu wyboru określonych
organów samorządu terytorialnego. Projekt ustawy jest zgodny z prawem Unii
Europejskiej.