Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie ustawy o muzeach

Znowelizowany art. 29 wprowadza obowiązek udostępniania do badań zabytku
wpisanego na Listę. Jednocześnie przepis ten wskazuje, że organem ochrony zabytków
właściwym do badania tego rodzaju zabytku będzie wyłącznie minister właściwy do spraw
kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. O przyjęciu takiego rozwiązania, inne zabytki
mogą być badane przez oba organy ochrony zabytków, zdecydowała ranga zabytków
wpisywanych na Listę.
Dodany w art. 36 ustawy ust. 1a ogranicza zakres dopuszczalnych działań przy zabytku
wpisanym na Listę jedynie do badań i prac konserwatorskich oraz prac restauratorskich. Inne
działania, dozwolone w odniesieniu do zabytków wpisanych do rejestru zabytków, będą w
stosunku do zabytków wpisanych na Listę zabronione. Ograniczenie to ma na celu
podejmowanie przy tych zabytkach tylko takich działań, które zmierzają do utrwalenia
i utrzymania w jak najlepszym stanie substancji zabytku. Prowadzenie wspomnianych prac i
badań, tak jak przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, wymagać będzie pozwolenia
ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. W celu
dostosowania przepisów wykonawczych do wprowadzonych zmian w ustawie, zmianie
ulegnie również treść przepisu upoważniającego w art. 37 ustawy o ochronie zabytków, w
części precyzującej zakres spraw przekazywanych do uregulowania.
W dodanym art. 37a sformułowane zostały obowiązki związane przechowywaniem i
przewożeniem zabytków wpisanych na Listę. Szczególna wartość zabytków, które zostaną
umieszczone na Liście wymaga uregulowania powyższej kwestii. Techniczne aspekty realizacji
ww. obowiązków przekazane zostaną do uregulowania w akcie wykonawczym, do którego
wydania zobowiązany będzie minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych. W ust. 3 ww.
art. 37a przewidziany jest nowy mechanizm pomocy finansowej ze środków publicznych –
dotacja celowa na pokrycie kosztów przystosowania pomieszczenia do przechowywania
zabytku wpisanego na Listę. W ten sposób koszty, jakie niewątpliwie powstaną w związku
z przystosowaniem pomieszczeń do wymaganych prawem standardów w całości obciążą
rachunek państwa. Sposób ustalania wysokości i rozliczania dotacji, w tym rodzaje kosztów
podlegających finansowaniu albo dofinansowaniu, wymagania wniosku oraz dokumenty, jakie
należy dołączyć do wniosku określone zostaną w rozporządzeniu wydanym przez ministra
właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego.
Projektowana ustawa zmienia zakres nadzoru konserwatorskiego rozszerzając
zastosowanie niektórych jego instytucji do zabytków wpisanych na Listę. Znowelizowany
art. 38 zobowiązuje wojewódzkich konserwatorów zabytków do kontrolowania stanu zabytków
wpisanych na Listę, co najmniej raz na dwa lata. Jednocześnie ze względu na znaczenie tych
zabytków dla dziedzictwa narodowego kulturowego minister właściwy do spraw kultury i
ochrony dziedzictwa narodowego może taką kontrolę zlecić w każdym czasie.
Art. 43 ustawy o ochronie zabytków w nowelizowanym w brzmieniu rozszerza
zastosowanie przepisu upoważniającego organy ochrony zabytków do wstrzymania prac
konserwatorskich, restauratorskich lub badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym na
Listę, gdy prowadzone są one bez pozwolenia albo na podstawie pozwolenia, ale niezgodnie z
jego warunkami. Dotychczas przepis ten dotyczył tylko zabytków wpisanych do rejestru
zabytków. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego będzie miał
możliwość wstrzymania przy zabytku wpisanym na Listę działań, których przy tego rodzaju
zabytku prowadzić nie wolno.
Zmiana przepisu art. 43 wymaga wprowadzenia zmiany w przepisie art. 44, który
wskazuje sposób postępowania w przypadku wstrzymania działań przy zabytku. Przepis ten
należało rozszerzyć o możliwość wstrzymywania działań podejmowany przy zabytkach
wpisanych na Listę. Uprawnienie w tym zakresie przysługiwać będzie ministrowi właściwemu
do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Sposób postępowania będzie identyczny
jak w przypadku zabytków wpisanych do rejestru zabytków, z wyjątkiem dotyczącym działań,
na które nie może wydane być pozwolenie.
Natomiast w przypadku, gdy prace lub badania zostały już ukończone, art. 45 ustawy o
ochronie zabytków w swym nowym brzmieniu nakłada na wojewódzkiego konserwatora
zabytków albo odpowiednio ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego obowiązek wydania decyzji nakazującej przywrócenie zabytku do poprzedniego
stanu albo zobowiązującej do doprowadzenia zabytku do jak najlepszego stanu we wskazany
sposób i w określonym terminie. W swoim poprzednim brzmieniu przepis ten odnosił się
wyłącznie do zabytków wpisanych do rejestru zabytków. W znowelizowanym brzmieniu
obejmie zabytki wpisane na Listę. Jednocześnie wprowadzono możliwość wydania przez
organy ochrony zabytków decyzji odstępującej od wydania tego rodzaju decyzji nakazującej
lub zobowiązującej, gdy wykonane działania, choć miały bezprawny charakter, to nie
spowodowały uszczerbku dla wartości zabytku.
Znowelizowany art. 46 ustawy o ochronie zabytków upoważnia natomiast organy
ochrony zabytków do wstrzymania działań podejmowanych przy zabytku niewpisanym na
Listę, jeżeli zabytek ten spełnia przesłanki do objęcia go wpisem na Listę.
W odniesieniu do zabytków wpisanych na Listę zastosowanie znajdzie również
instytucja nakazu przeprowadzenia określonych prac konserwatorskich, jeżeli ich wykonanie
będzie niezbędne ze względu na zagrożenie zniszczeniem lub istotnym uszkodzeniem tego
zabytku. Takie rozwiązanie dotyczy obecnie zabytków wpisanych do rejestru zabytków.
W przypadku wystąpienia zagrożenia dla zabytku ruchomego wpisanego na Listę, tak
jak i w przypadku zabytków wpisanych do rejestru zabytków, organ ochrony zabytków, w tym
wypadku minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, będzie mógł
zabezpieczyć ten zabytek w formie ustanowienia czasowego zajęcia do czasu usunięcia
zagrożenia, a gdy jego usunięcie nie będzie możliwe przejąć zabytek na własność Skarbu
Państwa.
Zmiany dotyczą również przepisów regulujących kwestie wywozu zabytków za granicę.
Zabytki wpisane na Listę, stosownie do treści art. 51 ust. 4 ustawy o ochronie zabytków w
znowelizowanym brzmieniu, podlegać będą zakazowi wywozu za granicę na stałe. Taki zakaz
dotyczy obecnie zabytków wpisanych do rejestru zabytków, wpisanych do inwentarza
muzeum, a także wchodzących w skład narodowego zasobu bibliotecznego. Jest zatem
oczywiste, że będzie on dotyczył także najcenniejszych zabytków wpisanych na Listę. Ich
czasowy wywóz wymagać będzie natomiast pozwolenia ministra właściwego do spraw kultury
i ochrony dziedzictwa narodowego. O tym, że tego rodzaju pozwolenia nie będzie wydawał
wojewódzki konserwator zabytków zdecydowało znaczenie tych zabytków dla dziedzictwa
narodowego kulturowego.
W art. 55, w dodanym ust. 1a przesądzono jednoznacznie, że zabytki wpisane na Listę nie
mogą być czasowo wywożone za granicę na podstawie wwielokrotnego pozwolenia ogólnego.
W dodawanym art.56a wprowadza się możliwość przedłużania, ponad okres przewidziany
w pierwotnie wydanym pozwoleniu, okresu przebywania poza granicami kraju zabytku
legalnie wywiezionego w celach wystawienniczych (np. w związku z wypożyczeniem w celach
ekspozycji w innym muzeum czy czasową zamianą między muzeami) a także w przypadku
udostępnienia zabytku do urządzenia wnętrz polskich placówek dyplomatycznych - bez
konieczności przywiezienia zabytku do kraju, jak ma to miejsce dotychczas. Obowiązek
przywozu do kraju zabytku w okresie „pomiędzy” kolejnymi pozwoleniami generuje nierzadko
niepotrzebne koszty, szczególnie w sytuacji gdy umowa pomiędzy muzeami lub z placówkami
dyplomatycznymi przewiduje dłuższy okres wypożyczenia czy ekspozycji niż ten, na który
może być wydane pozwolenie. Zwolnienie z tego obowiązku będzie dotyczyło zabytków
znajdujących się w zasobie publicznym i wywożonych za granicę w interesie publicznym, na
wniosek jednostki organizacyjnej należącej do sektora finansów publicznych. Ponadto aktualny
stan zabytku będzie dawał gwarancję zachowania go w stanie niepogorszonym a warunki
czasowego przechowywania zabytku w nowym miejscu oraz sposób ochrony konserwatorskiej
zostanie uzgodniony z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Przedłużenie okresu wywozu
wymagać będzie oczywiście wydania kolejnego pozwolenia, które zgodnie z art.56 ustawy o
ochronie zabytków będzie mogło zostać w każdej chwili cofnięte.
Rozszerzony zostanie zakres stosowania procedury restytucyjnej przewidzianej w
rozdziale 6 ustawy o ochronie zabytków. Objęte nią zostaną z racji swej szczególnej wartości
dla dziedzictwa kulturowego, zabytki wpisane na Listę.
Projektowana ustawa wprowadza także istotne zmiany do systemu finansowania opieki
nad zabytkami. Aktualnie ustawa o ochronie zabytków przewiduje mechanizm wsparcia
finansowego opieki nad zabytkami w postaci dotacji celowej na prace konserwatorskie,
restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru. Podmiotami
dotującymi są m.in. minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego
oraz wojewódzcy konserwatorzy zabytków, a środki finansowe na ten cel pochodzą m.in.
z części budżetu państwa, których dysponentami są minister i wojewodowie. Przyznanie
dotacji ma charakter uznaniowy. Dotacja celowa, zgodnie z w art. 76 ustawy o ochronie
zabytków, udzielana jest w systemie prefinansowania planowanych działań lub refundacji
poniesionych na nie kosztów. Katalog zamknięty nakładów koniecznych, które podlegają
dotowaniu określa art. 77 tejże ustawy.
Zgodnie z art. 73 w projektowanym brzmieniu dotacja obejmie również prace
konserwatorskie i restauratorskie przy zabytkach wpisanych na Listę. Dotacja na prace
konserwatorskie przy zabytku wpisanym na Listę będzie dotacją o charakterze obligatoryjnym,
a więc dysponent środków w przypadku złożenia prawidłowego wniosku nie będzie mógł
odmówić jej przyznania. Wysokość dotacji w takim przypadku może wynosić nawet 100 %
wysokości kosztów nakładów koniecznych poniesionych na te prace.
Projektowana zmiana przewiduje zmianę przepisów karnych zawartych w rozdziale 11
ustawy o ochronie zabytków, w celu dostosowania ich do nowego brzmienia nowelizowanej
ustawy, w związku z ustanowieniem nowej formy ochrony zabytków ruchomych. Nowelizacja
art. 113 i 117 ustawy o ochronie zabytków spowoduje, że przedmiotem czynności
wykonawczej wykroczenia polegającego na niezawiadomieniu organu ochrony zabytków o
istotnych zdarzeniach dotyczących zabytku oraz wykonania bez pozwolenia albo wbrew
warunkom pozwolenia prac lub badań przy zabytku, będzie również zabytek wpisany na Listę.

W ustawie o muzeach wprowadzono korektę art. 24 regulującego procedurę
dokonywania zmian w inwentarzu muzealnym, polegających na skreśleniu muzealium
stanowiącego zabytek z inwentarza muzeum. W znowelizowanym przepisie przewidziano
dodatkowy element fakultatywny pozwolenia na skreślenie muzealium z inwentarza w postaci
warunku zawieszającego, odraczającego wykonalność pozwolenia do momentu objęcia
muzealium stanowiącego zabytek wpisem do rejestru zabytków. Przepis ma na celu stworzenie
warunków objęcia bezpośrednią i niezwłoczną ochroną konserwatorską muzealiów
stanowiących zabytki, co do których zachodzą przesłanki skreślenia z inwentarza muzeum.

Wejście w życie zaproponowanych w projekcie rozwiązań, ustanawiających specjalne
instrumenty prawne dostosowane do ochrony zabytków o szczególnym znaczeniu, a które
dotychczas podlegały ograniczonej ochronie, przyczyni się do polepszenia warunków
zachowania dziedzictwa narodowego.
Wejście w życie proponowanej nowelizacji nie powinno spowodować wzrostu kosztów
w sektorze finansów publicznych z tytułu objęcia dotacją celową zabytków objętych nową
formą ochrony zabytków ponieważ dotacje na prace konserwatorskie przy zabytkach
wpisanych na Listę będą udzielane ze środków pozostających dotychczas w dyspozycji
ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego kulturowego oraz
wojewodów. Częstotliwość wykonywania prac konserwatorskich jest różna i uwarunkowana
wieloma czynnikami. Udział środków publicznych w tych pracach wynosić będzie od 25 do
100%, w przypadku gdy wszystkie zabytki wpisane na Listę będą publicznie udostępniane.
Dotacja w takiej wysokości może być udzielana także na podstawie obecnie obowiązujących
przepisów.
Ustawa spowodowuje nieznaczny wzrost wydatków budżetu państwa w części 24 –
kultura i ochrona dziedzictwa narodowego wynikający z przejęcia na rachunek państwa