Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks wyborczy

6

i w stanie spoczynku. Wskutek zrzeczenia się członkostwa przez część
członków Państwowej Komisji Wyborczej jej skład został uzupełniony
w oparciu o dotychczasowe zasady, to znaczy na czas nieoznaczony.
Bezkolizyjne
wprowadzenie
nowej
regulacji
wprowadzającej
kadencyjność członkostwa w PKW będzie możliwe poprzez postanowienie
w przepisie przejściowym o zamianie dotychczasowych aktów powołania na
akty powołania na dziewięcioletnią kadencję, której bieg rozpocznie się z dniem
wejścia w życie nowelizacji.
W przedstawianym projekcie proponuje się uzupełnienie przepisów
ustawy o wskazanie zadań i obowiązków przewodniczącego PKW. Obecnie
takie zadania określa Regulamin Państwowej Komisji Wyborczej stanowiący
załącznik do uchwały PKW z dnia 21 marca 2011 r. Przewodniczący PKW
reprezentuje Komisję na zewnątrz, zwołuje posiedzenia i im przewodniczy,
podpisuje wskazane w Regulaminie dokumenty i inne pisma wychodzące na
zewnątrz, nadzoruje wykonanie uchwał i wniosków Komisji, zleca wykonanie
określonych zadań Krajowemu Biuru Wyborczemu i nadzoruje ich wykonanie
oraz wykonuje czynności zlecone przez Komisję. Zadania i obowiązki
przewodniczącego najwyższego organu wyborczego właściwego w sprawach
przeprowadzania wyborów i referendów – powinna określać ustawa.
Organem wyborczym obecnym w dyskusji na temat niezbędnych zmian
prawa wyborczego jest również obwodowa komisja wyborcza. Do zadań
obwodowej
komisji wyborczej należy przeprowadzenie głosowania
w obwodzie, czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa
wyborczego w miejscu i czasie głosowania oraz ustalenie wyników głosowania
w obwodzie i podanie ich do publicznej wiadomości. Wskazuje się na
konieczność zwiększenia liczebności członków obwodowych komisji
wyborczych działających w obwodach obejmujących większą liczbę
mieszkańców. W obwodzie głosowania działa jedna obwodowa komisja
wyborcza, przeprowadzająca głosowanie w jednym lokalu wyborczym. Obecnie
wielkość stałego obwodu głosowania ustala się według kryterium liczby
mieszkańców zamieszkujących na danym obszarze. Stały obwód powinien
obejmować od 500 do 3000 mieszkańców. Faktycznie zakres obowiązków
członków komisji w obwodzie zamieszkałym przez 500 osób może być
nieporównywalny z niezbędnym nakładem pracy członków komisji działającej
w obwodzie obejmującym 3000 mieszkańców. Proponuje się, by w skład
obwodowej komisji utworzonej dla obwodu obejmującego od 2001 do 3000
można było powołać od 8 do 10 (obecnie od 6 do 8) osób spośród kandydatów
7

zgłoszonych przez pełnomocników wyborczych lub upoważnione przez nich
osoby.
Przed kodyfikacją prawa wyborczego w 2011 r. osoby wchodzące w skład
obwodowych komisji wyborczych traciły członkostwo w komisjach z dniem
podpisania zgody na kandydowanie w wyborach przez osobę lub osoby będące
w stosunku do członków komisji: zstępnymi, wstępnymi, małżonkami,
rodzeństwem, małżonkami zstępnych lub przysposobionych. Gwarancja
bezstronności członków obwodowych komisji wyborczych ustalających wyniki
głosowania jest istotna w procesie wyborczym, stąd propozycja powrotu do
poprzedniej regulacji.
Projekt zakłada wprowadzenie generalnego obowiązku wskazywania
w protokołach komisji wyborczych przyczyn nieważności oddanych głosów.
Przepisy Kodeksu wyborczego nie zawierają jednolitej regulacji co do treści
protokołów i zestawień części dotyczącej podawania liczby głosów nieważnych.
Przed kodyfikacją prawa wyborczego w wyborach samorządowych, zarówno do
organów stanowiących, jak i w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów
miast istniał obowiązek wymieniania w protokole liczby głosów nieważnych
z podaniem przyczyn ich nieważności. Wskutek kodyfikacji obowiązek ten
przestał dotyczyć wyborów do organów stanowiących pozostał zaś w wyborach
wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Proponuje się wprowadzenie
przepisów zobowiązujących każdą komisję obwodową we wszystkich wyborach
(Sejm, Senat, Parlament Europejski, Prezydent RP, rady gmin, rady powiatów,
sejmiki województw oraz wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast) do
wymieniania w protokole przy liczbie głosów nieważnych także przyczyn ich
nieważności.
Projekt w art. 1 pkt 20 niweluje lukę w regulacji dotyczącej wyborów
wójta w zakresie wnoszenia protestów wyborczych. Ustawa z dnia 20 czerwca
2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U.
z 2010 r. Nr 176, poz. 1191) nie zawierała odrębnych przepisów regulujących
zasady wnoszenia protestów i w art. 2 odsyłała w sprawach nieuregulowanych
do ordynacji wyborczej do rad gmin, powiatów i sejmików województw.
W dziale VIII obecnego kodeksu, w którym jest mowa o wyborze wójta,
również zawarto odesłanie do przepisów regulujących wybory do rad gmin.
Przepis art. 470 stanowi, że do wyborów wójta w zakresie nieuregulowanym
stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 10 działu VII, chyba że przepisy
niniejszego działu stanowią inaczej. Rozdział 10 zawiera przepisy szczególne
dotyczące wyborów do rad gmin. Przepisy dotyczące protestów zamieszczone
zostały jednak w rozdziale 6 – to jest w części Kodeksu wyborczego dotyczącej
8

wyborów do wszystkich organów stanowiących jednostek samorządu
terytorialnego. Proponowana zmiana polega na uzupełnieniu odesłania poprzez
dodanie przepisów rozdziału 6 określających procedurę wnoszenia
i rozpatrywania protestów wyborczych.
Każda ingerencja ustawodawcy w regulacje wyborcze wymaga
uwzględnienia wskazanego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego
sześciomiesięcznego okresu tzw. ciszy legislacyjnej, w czasie którego nie mogą
być dokonywane istotne zmiany prawa wyborczego mające zastosowanie do
wyborów zarządzonych przed upływem tego okresu. Zgodnie z orzecznictwem
TK kwestię „istotności zmiany” w przepisach prawa wyborczego należy oceniać
w odniesieniu do konkretnej zmiany. Co do zasady „istotną zmianą” w prawie
wyborczym jest taka, która w wyraźny sposób wpływa na przebieg głosowania
i jego wyniki oraz która w związku z tym wymaga uprzedzenia adresatów
normy prawnej o jej wprowadzeniu. W wyroku z 2006 r. TK uznał,
„że istotny wpływ na ostateczny wynik wyborczy z punktu widzenia kształtu
prawa wyborczego mają takie mierzalne czynniki jak: a) wielkość okręgów
wyborczych; b) wysokość ewentualnych „progów wyborczych” w systemie
proporcjonalnym; c) przyjęty system ustalania wyników wyborów (przeliczania
głosów na mandaty).”.
Wyroki Trybunału odnoszące się do zmian prawa wyborczego, zwłaszcza
wyrok z dnia 20 lipca 2011 r. (sygn. K 9/11) wskazują, iż nie ma określonego
katalogu zmian istotnych, których wprowadzanie do prawa wyborczego jest
niedopuszczalne w okresie ciszy legislacyjnej. Każda zmiana podlega
każdorazowej ocenie. Trybunał doprecyzował, iż okres sześciu miesięcy
wyłączenia prawa wyborczego od dokonywania w nim istotnych zmian przed
wyborami jest okresem minimalnym i ustawodawca każdorazowo powinien
dążyć do jego maksymalizacji. Komisja Rady Europy na rzecz Demokracji
przez Prawo (Komisja Wenecka) w opinii z dnia 5 lipca 2002 r. w zaleceniach
kierowanych do państw członkowskich stwierdziła, że „zasadnicze elementy
prawa wyborczego, w szczególności przepisy ogólne prawa wyborczego, skład
komisji wyborczych oraz wytyczanie granic okręgów wyborczych, nie powinny
podlegać zmianom na nie później niż rok przed wyborami lub powinny być
określone w konstytucji albo w akcie prawa wyższym niż ustawa zwykła”.
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego nie wyklucza dokonywania
zmian w prawie wyborczym, które nie są istotne. Należy wskazać na
wcześniejsze nowelizacje ustawy – Kodeks wyborczy uchwalane w okresie
krótszym niż sześć miesięcy przed wyborami. Dotyczyły m.in. ułatwień
w wyborach dla osób niepełnosprawnych, głosowania przy pomocy nakładek
9

na karty do głosowania z językiem czytelnym dla osób niewidomych oraz
zakazu odpłatnego rozpowszechniania ogłoszeń wyborczych w określonych
mediach. Przedstawione w projekcie propozycje zmian prawa wyborczego
również nie są zmianami istotnymi, a ich podstawowym celem jest usprawnienie
technicznej strony głosowania oraz wzmocnienie przejrzystości procedury
wyborczej.
Przedstawiany projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy jest
zgodny z prawem Unii Europejskiej.
Wejście w życie ustawy w proponowanym brzmieniu wywoła skutki dla
finansów publicznych, ponieważ wydatki związane z organizacją
i przeprowadzeniem wyborów pokrywane są z budżetu państwa.
Koszt imiennego zawiadomienia każdego wyborcy o zbliżających się
wyborach w 2010 r. szacowany był na około 80 mln zł. Liczba wyborców
ujętych w rejestrach wyborców, tj. liczba osób, którym należałoby przesłać
imienne zawiadomienia wynosi według stanu na dzień 30 września 2014 r.
30 546 582.
Koszt jednej urny można szacować na około 1000 zł. Biorąc pod uwagę,
że w ostatnich wyborach, tj. wyborach do organów jednostek samorządu
terytorialnego przeprowadzonych w dniu 16 listopada 2014 r. utworzono 27 435
obwodów głosowania, przybliżony, szacunkowy koszt wymiany urn we
wszystkich obwodach głosowania wyniósłby około 28 mln zł.
Zwiększenie wydatków budżetu państwa przeznaczanych na finasowanie
wyborów powinno zostać zrównoważone popularyzacją wiedzy o wyborach
i w konsekwencji poprawą frekwencji wyborczej. Prawo obywatela do udziału
w wyborach i zapewnienie mu możliwości wybierania i bycia wybranym
do organów władzy publicznej – jest fundamentem demokratycznego państwa.