Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego oraz niektórych innych ustaw

Druk nr 255

Warszawa, 16 grudnia 2011 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VII kadencja







Pani

Ewa
Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej



Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2
kwietnia 1997 r. i na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu niżej podpisani
posłowie wnoszą projekt ustawy:

- o zmianie ustawy o przejęciu przez
Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu
proboszczom gospodarstw rolnych i
utworzeniu Funduszu Kościelnego oraz
niektórych innych ustaw.

Do reprezentowania wnioskodawców w pracach nad projektem ustawy
upoważniamy pana posła Marka Balta.

(-) Romuald Ajchler; (-) Leszek Aleksandrzak; (-) Marek Balt; (-) Anna
Bańkowska; (-) Jacek Czerniak; (-) Dariusz Joński; (-) Ryszard Kalisz;
(-) Tomasz Kamiński; (-) Zbigniew Matuszczak; (-) Leszek Miller;
(-) Grzegorz Napieralski; (-) Cezary Olejniczak; (-) Artur Ostrowski;
(-) Stanisława Prządka; (-) Małgorzata Sekuła-Szmajdzińska; (-) Jerzy
Wenderlich; (-) Bogusław Wontor;
(-)


Stanisław Wziątek; (-) Zbyszek
Zaborowski; (-) Ryszard Zbrzyzny.
Projekt
Ustawa
z dnia........2011 r.
o zmianie ustawy o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu
proboszczom gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego oraz niektórych
innych ustaw

Art. 1
W ustawie z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu
proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr
9, poz. 87, Nr 10, poz. 111; z 1969 r. Nr 13, poz. 95; z 1975 r. Nr 17, poz. 94; z 1989 r. Nr 29,
poz. 154; z 1998 r. Nr 137, poz. 887) wprowadza się następujące zmiany:
1) tytuł ustawy otrzymuje brzmienie: Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez
państwo dóbr martwej ręki i poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych,
2) w preambule ustawy skreśla się słowa „oraz celem materialnego zabezpieczenia
duchowieństwa”,
3) w art. 1 uchyla się ust. 4 i 5,
4) art. 7 ust. 2 otrzymuje brzmienie: Rada Ministrów ustali tryb zarządu i użytkowania (ust. 1)
5) uchyla się art. 8 – 11.

Art. 2
W ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr
137, poz. 887, Nr 162, poz. 1118 i 1126; z 1999 r. Nr 26, poz. 228, Nr 60, poz. 636, Nr 72,
poz. 802, Nr 78, poz. 875 i Nr 110, poz. 1256; z 2000 r. Nr 9, poz. 118, Nr 95, poz. 1041,
Nr 104, poz. 1104 i Nr 119, poz. 1249; z 2001 r. Nr 8, poz. 64, Nr 27, poz. 298, Nr 39,
poz. 459, Nr 72, poz. 748, Nr 100, poz. 1080, Nr 110, poz. 1189, Nr 111, poz. 1194, Nr 130,
poz. 1452 i Nr 154, poz. 1792; z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 41, poz. 365, Nr 74, poz. 676,
Nr 155, poz. 1287, Nr 169, poz. 1387, Nr 199, poz. 1673, Nr 200, poz. 1679 i Nr 241,
poz. 2074; z 2003 r. Nr 56, poz. 498, Nr 65, poz. 595, Nr 135, poz. 1268, Nr 149, poz. 1450,
Nr 166, poz. 1609, Nr 170, poz. 1651, Nr 190, poz. 1864, Nr 210, poz. 2037, Nr 223, poz.
2217 i Nr 228, poz. 2255 oraz z 2004 r. Nr 19, poz. 177):
1) w art. 4 pkt 2 skreśla się lit. f);
2) w art. 7 dodaje się pkt 6 w brzmieniu:
„6) duchowni przebywający na misjach lub prowadzący działalność
duszpasterską wśród Polonii”
3) w art. 16:
a) ust. 10 otrzymuje brzmienie:
„10. Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe duchownych, o których
mowa w art. 9 ust. 1a finansują w całości, z własnych środków, ubezpieczeni”
b) ust. 10a otrzymuje brzmienie:
„10a. Składki za ubezpieczonych, o których mowa w ust. 10, oraz w art. 7 pkt
6 może finansować zwierzchnia krajowa instytucja diecezjalna lub zakonna po
uprzednim powiadomieniu Zakładu”
W ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (Dz. U. nr 210, poz. 2135 z późn. zm.)
1) w art. 86 ust. 4 skreśla się słowa „z Funduszu Kościelnego” dodając zwrot „przez
zwierzchnią krajową instytucję diecezjalną lub zakonną”
2) w art. 86 uchyla się ust. 5.

Art. 3
W ustawie budżetowej na rok 2012 zostanie uwzględniona dotacja dla Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych na pokrycie składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i zdrowotne
duchownych za rok 2011 w części, która nie zostanie sfinansowana w 2011 r. przez Fundusz
Kościelny oraz przez składki opłacane przez duchownych, instytucje diecezjalne i zakonne.

Art. 4
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2012 r.










Uzasadnienie
Celem projektowanej regulacji jest zniesienie Funduszu Kościelnego, jako
nieadekwatnej w warunkach państwa neutralnego światopoglądowo formy budżetu wyznań.
Tak stało się m.in. we Francji na mocy ustawy z 9 grudnia 1905 r. o rozdziale kościoła od
państwa.
Zniesienie Funduszu Kościelnego nastąpi przez uchylenie odpowiednich sformułowań
przedmiotowej ustawy poświęconych tej zinstytucjonalizowanej formie dotacji państwowych.
Przed przejęciem przez państwo dóbr martwej ręki kościoły i inne związki wyznaniowe
posiadały 7.069 gospodarstw rolnych o łącznej powierzchni 177.630,8 ha, z czego przypadało
na Kościół Katolicki obrządku łacińskiego 154.920,3 ha, Kościół Katolicki obrządku
greckokatolickiego (unickiego) 13.982 ha, Kościół Katolicki obrządku
wschodniosłowiańskiego (tzw. neounia) 61,6 ha, kościoły ewangelickie 5.064,4 ha, Polski
Autokefaliczny Kościół Prawosławny 2.830,6 ha, gminy wyznaniowe żydowskie 588,3 ha,
kościoły mariawickie 118,4 ha, Muzułmański Związek Religijny 30,4 ha, Polski Kościół
Chrześcijan Baptystów 21,1 ha, Polski Narodowy Kościół Katolicki 6,7 ha, gminy
mennonickie 6,2 ha, oraz na Kościół Starokatolicki, Wschodni Kościół Staroobrzędowy oraz
Kościół Metodystyczny po 0,1 ha. Te dane, jak również poniższe dane o powierzchni
przejętych przez Państwo dóbr martwej ręki zawarte są w przechowywanych w Archiwum
Akt Nowych archiwaliach Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, Departament
Przebudowy Ustroju Rolnego, zwłaszcza w zespole akt 1434.
Nazwa „dobra martwej ręki” w jednej wersji pochodzi od okoliczności, że chodzi przede
wszystkim o zapisy dokonywane na rzecz kościołów na łożu śmierci. Według drugiej wersji
nazwa ta związana była z wielowiekowymi zakazami sprzedaży ziemi przez kościoły, przez
co grunty te były martwe dla obrotu.
Powyższe dane statystyczne nie dotyczą Ziem Zachodnich i Północnych, na których
dekretem z dnia 26 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem
Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska (Dz. U. Nr 48, poz. 279) upaństwowiono
z przeznaczeniem na cele naprawy ustroju agrarnego w Polsce niemal wszystkie grunty rolne,
w tym także kościelne. Nie zostały na tych ziemiach upaństwowione, zgodnie z dekretem
z dnia 8 marca 1948 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87)
jedynie majątki osób narodowości polskiej (ludności rodzimej) lub innej narodowości
prześladowanej przez Niemców. Wspomniany dekret z dnia 26 września 1946 r. przewidywał
możliwość przekazania nieruchomości rolnych na potrzeby związków wyznaniowych, lecz
przepis ten został zastosowany jedynie w odniesieniu do kilkuset hektarów. Opisana niżej
ustawa z dnia 20 marca 1950 r. nie była stosowana na Ziemiach Zachodnich i Północnych.
Pewne zbliżenie do sytuacji w Polsce centralnej w dziedzinie dóbr martwej ręki przyniosły
przepisy ustaw wyznaniowych z lat 90. XX w. zezwalające na obdarowanie przez państwo
poszczególnych parafii (gmin wyznaniowych, zborów) na Ziemiach Zachodnich i Północnych
gruntami rolnymi o powierzchni do 15 ha.
Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki,
poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego
(Dz. U. Nr 9, poz. 87, Nr 10, poz. 111; z 1969 r. Nr 13, poz. 95; z 1975 r. Nr 17, poz. 94;
z 1989 r. Nr 29, poz. 154; z 1998 r. Nr 137, poz. 887) upaństwowiła, jak postanawiał jej art. 1
"wszystkie nieruchomości ziemskie związków wyznaniowych". Jednak od upaństwowienia
wyłączono gospodarstwa rolne proboszczów (beneficja proboszczowskie) o powierzchni do
50 ha, zaś na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego o powierzchni do
100 ha. W przypadkach przekroczenia tych norm obszarowych upaństwowieniu podlegała
jedynie nadwyżka nad 50 względnie 100 ha. Należy przypomnieć, że w trakcie prac Sejmu
Ustawodawczego nad projektem ustawy o utworzeniu Funduszu Kościelnego pozytywne
stanowisko wobec przejęcia przez państwo dóbr martwej ręki prezentowało katolickie
Stronnictwo Pracy. Poseł tego ugrupowania A. Olchowicz stwierdził w trakcie tych prac co
następuje: „Wyrażając swój pogląd i stanowisko do projektu ustawy o przejęciu przez
Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadanych gospodarstw rolnych i o
utworzeniu Funduszu Kościelnego, chcemy podkreślić, jako stronnictwo katolików, że
zagadnienie tu dziś przed Wysokim Sejmem postawione, jest przez większość społeczeństwa
katolickiego, nie wyłączając również duchowieństwa – oceniane pozytywnie. Większość
katolików polskich znakomicie odróżnia cele i zakres uprawnień społeczności, jakimi są
Państwo i Kościół.” (Stronnictwo Pracy – przemówienia posłów Stronnictwa Pracy
wygłoszone na sesji zwyczajnej jesiennej r. 1949/50 Sejmu Ustawodawczego R.P., Warszawa
1950, s. 67) W aneksie do protokołu Wspólnej Komisji Rządu i Episkopatu z dnia 14 kwietnia
1950 r. wyłączono od upaństwowienia do 50 ha dla ordynariuszy diecezji i dla seminariów
duchownych oraz do 5 ha dla domów zakonnych.
Jedyne zachowane w archiwach zestawienie powierzchni upaństwowionych
gospodarstw rolnych według stanu z dnia 15 stycznia 1951 r., zatem po zakończeniu
akcyjnego przejmowania dóbr martwej ręki, wykazuje, że przejęto 89.090,8 ha. Zestawienie
nie zawiera podziału na poszczególne kościoły i inne związki wyznaniowe będące
poprzednimi właścicielami przejętych nieruchomości. Po dniu 15 stycznia 1951 r. wykonanie
ustawy o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki miało - poza jednym wyjątkiem - jedynie