Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzonej w Stambule dnia 11 maja 2011r.

UZASADNIENIE

1.
Geneza Konwencji
W Unii Europejskiej (dalej: UE) 45% kobiet deklaruje, że co najmniej raz w ciągu
swojego życia padło ofiarą przemocy. Przemoc wobec kobiet, w tym przemoc domowa, jest
formą dyskryminacji ze względu na płeć i stanowi poważne zagrożenie podstawowych praw
i wolności człowieka, m.in. takich jak prawo do życia i zdrowia, prawo do poszanowania
życia prywatnego i rodzinnego. Statystyki przestępczości wyraźnie wskazują, iż ofiarami
niektórych kategorii przestępstw są najczęściej kobiety i dziewczynki.
Rada Europy aktywnie promuje ochronę kobiet i dziewcząt przed przemocą od lat 80
ubiegłego wieku. W ramach prowadzonych na jej forum prac wydano szereg aktów
międzynarodowych dotyczących zagadnienia przemocy wobec kobiet i przemocy domowej,
w tym: Rekomendację Komitetu Ministrów nr R (85)4 w sprawie przemocy w rodzinie z dnia
26 marca 1985 r., Rekomendację Komitetu Ministrów nr R (90)2 w sprawie reakcji
społecznych na przemoc w rodzinie z dnia 15 stycznia 1990 r., Rekomendację Rady Europy
1450(2000) dotyczącą przemocy wobec kobiet w Europie z dnia 3 kwietnia 2000 r.,
Rekomendację Komitetu Ministrów Rec. (2002)5 w sprawie ochrony kobiet przed przemocą
z dnia 20 kwietnia 2002 r.
Na szczeblu europejskim brak było jednak do tej pory dostatecznie szczegółowych
postanowień zobowiązujących państwa do podjęcia kompleksowych działań na rzecz
zwalczania przemocy wobec kobiet, w tym przemocy domowej. Idea powstania konwencji
dotyczącej kwestii zwalczania i zapobiegania przemocy wobec kobiet, w tym przemocy
domowej, zrodziła się podczas Szczytu Rady Europy, który odbył się w Warszawie w maju
2005 r. W latach 2006–2008, równolegle z pracami grupy roboczej, która została powołana
z myślą o formułowaniu propozycji konkretnych działań, trwała kampania Rady Europy
popularyzująca zagadnienia związane z przeciwdziałaniem przemocy wobec kobiet, która
doprowadziła do powstania Komitetu ad hoc ds. zapobiegania i zwalczania przemocy wobec
kobiet, w tym przemocy domowej. Komitet wypracował w latach 2009 i 2010 wstępny
projekt Konwencji.
W dniu 7 kwietnia 2011 r. projekt Konwencji został zaakceptowany przez Komitet
Ministrów (Delegatów) Rady Europy. Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy

1 Raport Eurobarometru z września 2010 r.
2 Według danych policyjnych w roku 2012 na 76 993 ofiary przemocy domowej 50 241 stanowiły kobiety,
19 172 osoby poniżej 18 roku życia (nie rozróżniono płci), a 7580 mężczyźni.
wobec kobiet i przemocy domowej (dalej: Konwencja) została otwarta do podpisu
w Stambule w dniu 15 maja 2011 r. Konwencja wejdzie w życie dnia 1 sierpnia 2014 r.,
osiągnięty został bowiem próg 10 ratyfikacji. Stroną Konwencji może stać się UE.
Do dnia 24 kwietnia 2014 r. Konwencję ratyfikowało 11 z 47 państw Rady Europy:
Republika Albanii, Księstwo Andory, Republika Austriacka, Bośnia i Hercegowina,
Czarnogóra, Królestwo Danii, Królestwo Hiszpanii, Republika Portugalska, Republika Serbii,
Republika Turcji oraz Republika Włoska. Konwencja została podpisana przez 22 państwa (w
tym 16 państw członkowskich UE): Królestwo Belgii, Republikę Chorwacji, Republikę
Finlandii, Republikę Francuską, Republikę Federalną Niemiec, Republikę Grecką, Republikę
Islandii, Republikę Litewską, Wielkie Księstwo Luksemburga, Republikę Malty, Księstwo
Monako, Królestwo Niderlandów, Królestwo Norwegii, Republikę Słowacką, Republikę
Słowenii, Konfederację Szwajcarską, Królestwo Szwecji, Byłą Jugosłowiańską Republikę
Macedonii, Ukrainę, Węgry oraz Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej. Rzeczpospolita Polska (dalej: RP) podpisała Konwencję w dniu 18 grudnia 2012 r.
W wielu krajach trwają obecnie zintensyfikowane prace zmierzające do przyjęcia
Konwencji. Proces ratyfikacji trwa m.in. w Republice Finlandii oraz Republice Francuskiej.

2.
Zakres i cel Konwencji
Konwencja obejmuje szeroki
i
różnorodny obszar problematyki związanej
z zapobieganiem, zwalczaniem oraz ściganiem przemocy wobec kobiet, w tym przemocy
domowej. Składa się z preambuły i 81 artykułów zgrupowanych w 12 rozdziałach
tematycznych. Zgodnie z artykułem 2 Konwencji ma ona zastosowanie do wszystkich form
przemocy wobec kobiet, w tym przemocy domowej. Konwencja wyraźnie zachęca państwa
do stosowania jej postanowień wobec wszystkich osób dotkniętych przemocą domową. Ma
ona być stosowana zarówno w czasie pokoju, jak i w trakcie konfliktów zbrojnych.
Celem Konwencji jest:
– zapobieganie i zwalczanie przemocy wobec kobiet i przemocy domowej,
– eliminacja wszelkich form dyskryminacji kobiet oraz wspieranie równości kobiet
i mężczyzn, w tym poprzez wzmocnienie pozycji kobiet,
– stworzenie szeroko zakrojonych strategii na rzecz ochrony i wsparcia wszystkich ofiar
przemocy wobec kobiet i przemocy domowej,
– ochrona osób dotkniętych przemocą,
– skuteczne ściganie i karanie sprawców przemocy.

- 2 -
Konwencja podkreśla związek między osiąganiem równości płci a eliminacją przemocy
wobec kobiet zarówno w prawie, jak i w praktyce. Równość płci zmniejsza zagrożenie
przemocą, dlatego też zapobieganie przemocy wiąże się z promowaniem równości płci
rozumianej jako równość szans kobiet i mężczyzn oraz solidarne i sprawiedliwe dzielenie się
prawami i obowiązkami zarówno w życiu rodzinnym, jak i zawodowym.
Konwencja obszernie reguluje kwestie stworzenia zintegrowanej polityki gromadzenia
danych, zapobiegania, ochrony oraz wsparcia dla ofiar i świadków przemocy. Konwencja
zawiera szereg rozwiązań zarówno z zakresu prawa materialnego, jak i prawa procesowego.
Konwencja nakazuje wprowadzenie odpowiedzialności karnej dla sprawców szeregu
rodzajów przemocy wobec kobiet, w tym:
– przemocy domowej: fizycznej, seksualnej i psychologicznej,
– napaści seksualnej i gwałtu,
– nękania (stalking),
– molestowania seksualnego,
– zmuszenia do zawarcia małżeństwa,
– okaleczania narządów płciowych kobiet,
– przymusowej aborcji i sterylizacji.
Konwencja zawiera też przepisy regulujące kwestie z zakresu migracji i azylu.
Konwencja wskazuje na dużą rolę współpracy międzynarodowej w dążeniu do osiągnięcia
celów Konwencji, co przejawia się zachęcaniem stron do przekazywania sobie informacji,
a także do współpracy w sprawach cywilnych i karnych oraz w innych sprawach, w celu
zapobiegania, zwalczania i ścigania wszystkich objętych przez nią form przemocy, ochrony
ofiar i udzielania im pomocy, prowadzenia dochodzeń i postępowań, wykonywania
prawomocnych wyroków cywilnych i karnych wydanych przez władze sądowe stron, w tym
nakazów ochrony. Konwencja może być uznawana za podstawę prawną udzielenia pomocy
prawnej w sprawach karnych, wydalenia lub wykonania wyroków cywilnych bądź karnych
nałożonych w związku z przestępstwami, o których w niej mowa.
Nad wdrażaniem przez strony postanowień Konwencji czuwa niezależna Grupa ekspertów
ds. przeciwdziałania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (dalej: GREVIO) oraz
składający się z przedstawicieli stron Konwencji Komitet Stron.
Przedstawiane przez strony sprawozdania krajowe oraz odpowiedzi na ewentualne
dodatkowe pytania związane ze sprawozdaniami stanowią podstawę sformułowania przez
GREVIO wniosków co do poziomu wdrożenia Konwencji oraz ewentualnych sugestii
i propozycji co do sposobu rozwiązania zidentyfikowanych problemów. GREVIO może

- 3 -
również otrzymywać informacje na temat wdrażania Konwencji od organizacji
międzynarodowych, organizacji pozarządowych, partnerów społecznych czy krajowych
instytucji ochrony praw człowieka. Na podstawie zaopiniowanych przez stronę sprawozdań
i wniosków GREVIO Komitet Stron może przyjąć zalecenia zaadresowane do strony,
dotyczące działań, jakie należy podjąć w celu wdrożenia wniosków GREVIO, i określające,
jeżeli to konieczne, datę przedstawienia informacji na temat ich wdrożenia.
W przypadku uzyskania wiarygodnych informacji o poważnych naruszeniach Konwencji
GREVIO może żądać pilnego przedłożenia specjalnego sprawozdania dotyczącego działań
podjętych w celu zapobieżenia poważnym, masowym lub utrzymującym się przypadkom
przemocy wobec kobiet. Biorąc pod uwagę informacje przekazane przez daną stronę i inne
wiarygodne informacje, GREVIO może wyznaczyć jednego lub kilku spośród swoich
członków w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego i przedstawienia
GREVIO sprawozdania w trybie pilnym. Po rozpatrzeniu wniosków z przeprowadzonego
postępowania przygotowawczego, GREVIO przekaże te wnioski stronie i, jeżeli to konieczne,
Komitetowi Stron oraz Komitetowi Ministrów Rady Europy wraz z innymi uwagami
i zaleceniami. GREVIO posiada również uprawnienia do wydawania ogólnych zaleceń
dotyczących wdrażania Konwencji.
Artykuł 78 Konwencji precyzuje warunki dopuszczalności składania zastrzeżeń. Złożenie
zastrzeżeń jest możliwe jedynie w zakresie enumeratywnie wymienionych artykułów:
− artykuł 30 ustęp 2,
− artykuł 44 ustęp 1 litera e, ustęp 3 oraz ustęp 4,
− artykuł 55 ustęp 1 w odniesieniu do artykułu 35, w zakresie drobnych przestępstw,
− artykuł 58 ustęp 1 w odniesieniu do artykułów: 37, 38 i 39,
− artykuł 59.

Zastrzeżenia ważne są 5 lat i są odnawialne. Przed ich odnowieniem lub na specjalne żądanie
strona powinna przedstawić przyczyny uzasadniające utrzymywanie zastrzeżenia.

3.
Prawo krajowe w relacji do uregulowań konwencyjnych
3.1.
Cele, definicje, równość i niedyskryminacja, obowiązki ogólne
Konwencja ma zastosowanie do wszystkich form przemocy wobec kobiet, w tym
przemocy domowej. Zawarta w artykule 3 definicja przemocy domowej ma szerszy zakres
podmiotowy i przedmiotowy niż przyjęta w polskim ustawodawstwie definicja przemocy
w rodzinie. W celu pełnego wypełnienia zobowiązań wynikających z Konwencji konieczne

- 4 -
będzie dokonanie nowelizacji ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy
w rodzinie (dalej: u.p.p.r.) poprzez rozszerzenie definicji przemocy w rodzinie w taki sposób,
aby swoim zakresem obejmowało przemoc ekonomiczną oraz relacje osób, które już nie
pozostają w stałym związku lub małżeństwie i nie mieszkają razem, a mimo to nadal
dochodzi pomiędzy nimi do aktów przemocy.
Artykuł 4 Konwencji zawiera zobowiązanie do przyjęcia regulacji prawnych i innych
rozwiązań niezbędnych, aby promować i chronić prawa wszystkich, zwłaszcza kobiet, do
życia wolnego od przemocy w sferze publicznej i prywatnej. Strony mają obowiązek
potępiania wszelkich form dyskryminacji kobiet i przyjęcia bez zwłoki koniecznych regulacji
prawnych lub innych rozwiązań w celu jej zapobiegania. W procesie wdrażania założeń
Konwencji przez strony zakazana jest dyskryminacja ze względu na płeć, rasę, kolor skóry,
język, religię, poglądy polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność
do mniejszości narodowej, sytuację majątkową, urodzenie, orientację seksualną, tożsamość
płciową, wiek, stan zdrowia, niepełnosprawność, stan cywilny, status uchodźcy, migranta lub
inny. Szczególne środki, niezbędne, aby zapobiegać przemocy ze względu na płeć i chronić
przed nią kobiety, nie są uznawane za dyskryminujące.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (dalej: Konstytucja RP)
i przepisy rangi ustawowej gwarantują prawo do życia wolnego od przemocy zarówno
w sferze publicznej, jak i prywatnej. Przemoc zdefiniowana w artykule 3 litera a Konwencji
stanowi niewątpliwie naruszenie konstytucyjnie poręczonych przez RP praw i wolności,
w tym: nietykalności osobistej i wolności osobistej, prawa do decydowania o swoim życiu
osobistym, zakazu poddawania poniżającemu traktowaniu. Tak zdefiniowaną przemoc
stanowi również naruszenie godności człowieka. Tym samym opisane powyżej cele
Konwencji są zgodne z zasadami, wartościami i normami konstytucyjnymi. Ustawa z dnia
6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (dalej: k.k.) zapewnia ochronę przed przemocą poprzez
nakładanie sankcji wobec osób, które będąc sprawcami przemocy, jednocześnie popełniają
jedno z przestępstw ustanowionych przez ustawodawcę. Obowiązek zapewnienia wszystkim
obywatelom równego traktowania i poszanowania ich praw i wolności, także w celu
zwiększania skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie, nakłada na władze
publiczne u.p.p.r.

3 Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1493, z późn. zm.
4 Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.
5 Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.

- 5 -