Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks karny wykonawczy

– 2 – 
Trybunał  ocenił  art.  75  §  1  k.k.  z  punktu  widzenia  prawa  do  sądu.  Jego  zdaniem, 
postępowanie  toczące  się  w  oparciu  o  art.  75  §  1  k.k.  jest  postępowaniem  odrębnym  od 
postępowania głównego, w którym sąd rozstrzygnął prawomocnie o winie skazanego, a sąd 
wykonawczy,  który  wydaje  postanowienie  na  podstawie  powołanego  przepisu,  rozstrzyga 
o prawach  i  obowiązkach  skazanego.  Nie  ulega  zatem  wątpliwości,  i   postanowienie  takie 
dotyczy sprawy w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. 
Co  więcej:  według  sądu  konstytucyjnego,  zarządzenie  wykonania  kary  pozbawienia 
wolności  uprzednio  zawieszonej  (z  uwagi  na  związanie  zasadą  skargowości,  a  tym  samym 
ograniczony zakres kontroli, Trybunał nie zajmował się kwestią zarządzenia wykonania kary 
ograniczenia  wolności  lub  grzywny)  oznacza  z  perspektywy  konstytucyjnej  wdro enie 
jakościowo  innej  sankcji  karnej.  „Skutkiem  takiego  zarządzenia  jest  bowiem  rzeczywiste 
i zupełne pozbawienie wolności osobistej – wolności dotąd ograniczonej i z reguły obło onej 
warunkami  (wypełnienie  nało onych  obowiązków  i  podporządkowanie  się  dozorowi 
kuratora).” Tymczasem „wolność osobista człowieka nale y do najbardziej fundamentalnych 
praw  i  pozostaje  w  związku  z  prawem  do  bezpieczeństwa  osobistego  (…).  Jednym 
z najwa niejszych  elementów  gwarantujących  to,  e  do  pozbawienia  wolności  jednostki 
dochodzi  tylko  w  warunkach  szczególnie  uzasadnionych,  jest  ustawowa  gwarancja  pełnej, 
realnej  sądowej  –  a  zatem  procesowej  –  kontroli  nad  potrzebą  pozbawienia  wolności 
jednostki.” 
Trybunał Konstytucyjny podkreślił równie ,  e „(…) w obszarze prawa karnego państwo 
prawne zapewnia bezpieczeństwo i porządek publiczny, stosując takie środki represyjne, jakie 
są konieczne. Realne pozbawienie wolności jest środkiem ultima ratio. Wymaga to zapewnienia 
sądowi wykonawczemu mo liwości rozwa enia wszystkich okoliczności sprawy relewantnych 
w  dniu  wydania  postanowienia.”  Sąd  wykonawczy  powinien  mieć  więc  zagwarantowaną 
mo liwość  zbadania  –  gdy  stwierdzi,  e  proces  karny  w  kolejnej  sprawie  zakończył  się 
skazaniem za podobne przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności z warunkowym 
zawieszeniem jej wykonania3 – czy nie zachodzą okoliczności szczególne przemawiające za 
niezarządzeniem  wykonania  wobec  skazanego  kary  orzeczonej  za  pierwsze  przestępstwo. 
„(…)  fakt  ponownego  skazania  na  karę  pozbawienia  wolności  tak e  z  jej  warunkowym 
zawieszeniem, jest przesłanką negatywnej prognozy kryminologicznej. Równocześnie nie bez 
                                                 
3  W sprawie, która stanowiła tło dla wypowiedzi Trybunału, także w przypadku drugiego skazania skarżącemu 
wymierzona została kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Ten szczególny 
układ znalazł odzwierciedlenie tak w wywodach Trybunału Konstytucyjnego, jak i w samej sentencji wyroku. 
– 3 – 
znaczenia  dla  całości  prognozy  kryminologicznej  skazanego  jest  fakt  kolejnego  wyroku, 
w którym sąd skazujący doszedł do wniosku,  e w stosunku do wszystkich okoliczności tak e 
tej  kolejnej  sprawy  okazało  się  niekonieczne  orzeczenie  bezwzględnej  kary  pozbawienia 
wolności.  Sąd  wykonawczy  powinien  mieć,  w  takich  okolicznościach,  mo liwość  własnej 
oceny sylwetki skazanego. Prognozę tę sąd wykonawczy musi ustalić na moment orzekania 
w przedmiocie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności. Na ustalenie tej prognozy 
nie  pozwala  jednak  art.  75  §  1  k.k.”  Trybunał  Konstytucyjny  wyraził  przy  tym  pogląd,  e 
zaskar ony art. 75 § 1 k.k. prowadzi do niespójności. Z jednej strony bowiem sąd, orzekając 
ponownie karę pozbawienia wolności i jednocześnie ją zawieszając na okres próby, daje wyraz 
przekonaniu,  e w odniesieniu do skazanego, pomimo ponownego skazania, w dalszym ciągu 
zasadna  jest  pomyślna  prognoza  kryminologiczna,  z  drugiej  zaś  –  zarządzenie  wykonania 
wcześniej orzeczonej kary dowodzi,  e taka prognoza nie istnieje. 
„Brak mo liwości podjęcia przez sąd karny wykonawczy zindywidualizowanej decyzji 
co do tego,  e wykonanie kary pozbawienia wolności nie jest konieczne, godzi w konstytucyjną 
treść kompetencji sądu (…). [S]prawiedliwość procedury sądowej wymaga, aby sądy mogły 
badać i oceniać okoliczność, czy owa pozytywna prognoza kryminologiczna przestała istnieć 
w  związku  z  ponownym  skazaniem  na  karę  pozbawienia  wolności  z  warunkowym 
zawieszeniem  jej  wykonania.”  Trybunał  nie  podzielił  wobec  tego  stanowiska,  e  powrót  do 
podobnego przestępstwa umyślnego całkowicie i definitywnie przekreśla pozytywną prognozę 
kryminologiczną  sprawcy.  „Przyjęcie  takiego  domniemania  i  nało enie  na  sąd  obowiązku 
wdro enia – w ka dym przypadku – wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia 
wolności stanowi niezgodną z Konstytucją ingerencję ustawodawcy w niezale ność sędziów.” 
Jak  podniesione  zostało  ponadto  w  uzasadnieniu  wyroku,  opisywany  stan  rzeczy  jest 
sprzeczny  ze  standardem  międzynarodowym.  Stosownie  bowiem  do  Zalecenia  nr  R(92)17 
Komitetu Ministrów dla państw członkowskich Rady źuropy dotyczącego spójności orzekania 
karnego,  w  adnym  stadium  postępowania  karnego  poprzednie  skazanie  nie  powinno  być 
mechanicznie  traktowane  jako  przemawiające  przeciwko  oskar onemu,  a  automatyczne 
zarządzenie  wykonania  zawieszonej  kary  mo e  prowadzić  do  niesprawiedliwości,  gdy   nie 
bierze pod uwagę, czy przestępstwo było błahe i jakie były okoliczności jego popełnienia. 
Reasumując: Trybunał  Konstytucyjny ostatecznie za trafny uznał zarzut,  e procedura 
sądowa przewidziana w art. 75 § 1 k.k. „(…) nie ma cech procedury sprawiedliwej, wymaganej 
przy  rozstrzyganiu  o  sprawie  w  rozumieniu  art.  45  ust.  1  Konstytucji.  Wolność  osobista 
– 4 – 
wymaga,  aby  sąd,  przy  orzekaniu  o  jej  realnym  pozbawieniu,  miał  zapewniony  zakres 
uznania (minimum kompetencji sądu).” 
Trybunał  odroczył  w  czasie  utratę  mocy  obowiązującej  zakwestionowanej  normy 
prawnej. Wedle punktu II sentencji orzeczenia, zostanie ona derogowana z systemu prawnego 
z  upływem  osiemnastu  miesięcy  od  dnia  ogłoszenia  orzeczenia  w  Dzienniku  Ustaw,  czyli 
z dniem 9 lutego 2015 r. 
 
3. Różnice między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym 
Mając na uwadze motywy rozstrzygnięcia przedstawione w uzasadnieniu wyroku z dnia 
17 lipca  2013  r.,  w  projekcie  proponuje  się  nadanie  nowego  brzmienia  zarówno  przepisowi 
negatywnie zweryfikowanemu przez Trybunał Konstytucyjny, jak i art. 178 § 2 ustawy z dnia 
6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, z pó n. zm.; dalej 
jako: k.k.w.). 
Je eli chodzi o art. 75 § 1 k.k., to w opinii Senatu wyjątek od zasady obligatoryjnego 
zarządzenia  wykonania  kary  warunkowo  zawieszonej  powinien  zostać  wprowadzony 
zasadniczo w takiej postaci, w jakiej został on sformułowany w sprawie SK 9/10. Przepis ten 
winien zatem stanowić,  e sąd zarządza wykonanie kary w przypadku, gdy skazany w okresie 
próby  popełnił  podobne  przestępstwo  umyślne,  za  które  orzeczono  prawomocnie  karę 
pozbawienia wolności (przesłanka w pełni zbie na z dotychczasową), chyba  e przemawiają 
przeciwko  temu  szczególne  względy  i  jednocześnie  wykonanie  kary  pozbawienia  wolności 
orzeczonej za podobne przestępstwo umyślne zostało warunkowo zawieszone (dwa ostatnie 
warunki dodane celem uczynienia zadość orzeczeniu Trybunału). Dokonanie w tym wypadku 
dalej idących zmian ani eli tylko transponowanie do k.k. sentencji wyroku, z drobną jedynie 
korektą, byłoby niezasadne z następujących powodów. 
Po pierwsze, podkreślić wypada,  e ustawodawca dysponuje daleko posuniętą swobodą 
regulacyjną w kształtowaniu mechanizmów wykonywania kar (tak z uwagi na konieczność 
realizacji  celów  kryminalnopolitycznych,  jak  i  z  racji  obowiązku  nało onego  na  państwo 
przez art. 5 Konstytucji, a mianowicie – obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa obywateli). 
W ramach tej swobody mo e więc wskazywać konkretne przesłanki świadczące o negatywnej 
prognozie  kryminologicznej  sprawcy.  Tak  właśnie  spojrzeć  nale y  na  art.  75  §  1  k.k. 
i w konsekwencji uznać,  e (poza tą szczególną sytuacją, gdy doszło wprawdzie do skazania, 
ale  sąd  rozpoznający  sprawę,  w  której  skazanemu  zarzucono  popełnienie  umyślnego 
– 5 – 
przestępstwa  podobnego,  dopatrzył  się  mimo  wszystko  okoliczności  przemawiających  za 
zastosowaniem instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności 
i gdy dodatkowo zachodzą owe „szczególne względy”, na które nacisk kładzie sam Trybunał) 
zobligowanie  sądu  wykonawczego  do  zamiany  sposobu  wykonania  kary  nie  mo e  być 
ocenione jako nadmierna ingerencja w „niezale ność sędziów”. Skądinąd w tym duchu sąd 
konstytucyjny  wypowiedział  się  w  sprawie  P  6/10,  stwierdzając,  e:  „(…)  w  granicach 
swobody  regulacyjnej  przysługującej  ustawodawcy  mieściło  się  wprowadzenie  przepisu 
stanowiącego  sankcję  wobec  sprawcy,  który  mimo  danej  mu  szansy  nie  tylko  nie  spełnił 
pomyślnej prognozy, co do zachowania się w okresie próby, lecz ponownie popełnił umyślne 
przestępstwo, i to podobne do poprzedniego, za które został prawomocnie skazany na karę 
pozbawienia wolności.” (wyrok z dnia 5 kwietnia 2011 r., OTK ZU Nr 9A, poz. 128). 
Po drugie, trudno ukryć,  e rozstrzygnięcie z dnia 17 lipca 2013 r., wprowadzające de 
facto „obligatoryjność względną”, czyni zarazem swego rodzaju wyłom w systemie środków 
probacyjnych. Otó , warto przypomnieć w tym miejscu,  e równie  przepisy art. 68 § 1 k.k. 
oraz  art.  160  §  1  pkt  1  k.k.w.  nakładają  na  sąd  obowiązek  wydania  ściśle  określonych 
orzeczeń  w  razie  prawomocnego  skazania  za  przestępstwo  umyślne  popełnione  w  okresie 
próby. Pierwszy ze wspomnianych przepisów nakazuje sądowi podjąć postępowanie karne, 
które wcześniej zostało warunkowo umorzone na zasadzie art. 66 § 1 k.k. Z kolei w art. 160 
§ 1 pkt 1 k.k.w. przewidziano obligatoryjne odwołanie warunkowego zwolnienia udzielonego 
na podstawie art. 77 § 1 k.k. Niezale nie od tego razić mo e te  fakt,  e w myśl art. 75 § 1a 
k.k. sąd musi zarządzić wykonanie kary, je eli skazany za przestępstwo popełnione z u yciem 
przemocy  lub  gro by  bezprawnej  wobec  osoby  najbli szej  lub  innej  osoby  małoletniej 
zamieszkujących  wspólnie  ze  sprawcą  w  okresie  próby  ra ąco  narusza  porządek  prawny, 
ponownie  u ywając  przemocy  bąd   gro by  bezprawnej  wobec  osoby  najbli szej  lub  innej 
osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą. Zaakcentowania wymaga przy tym 
to,  e  kategoria  „ra ącego  naruszenia  porządku  prawnego”  jest  zdecydowanie  szersza  ni  
przesłanka umyślnego przestępstwa podobnego, a dla uznania,  e mamy do czynienia z takim 
„ra ącym naruszeniem” k.k. nie wymaga wcale, by fakt ten został stwierdzony prawomocnym 
wyrokiem  sądowym.  Wyra nie  widać  tutaj  zatem  brak  symetrii,  choć  trudno  zaprzeczyć 
temu,  e  intencje  przyświecające  ustawie  z  dnia  10  czerwca  2010  r.  o  zmianie  ustawy 
o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 
842; zob. art. 5 pkt 6) były słuszne. 
– 6 – 
Powy sze  spostrze enia  skłaniają  więc  do  postawienia  tezy,  e  jedynie  w  przypadku, 
gdy drugi wyrok skazujący niejako potwierdził pozytywną prognozę kryminologiczną odnośnie 
do sprawcy (tzn. gdy wymierzona mu na mocy tego wyroku kara pozbawienia wolności tak e 
została  zawieszona),  sądowi  wykonawczemu  powinna  zostać  przyznana  mo ność  podjęcia 
decyzji  co  do  zarządzenia  wykonania  pierwszej  kary.  Kierując  się  zresztą  przedmiotowym 
argumentem  związanym  z  ponownie  pozytywną  prognozą  kryminologiczną,  Senat  uznał 
za celowe  przyznanie  sądowi  marginesu  swobody  bez  względu  na  to,  jakiego  rodzaju  karę 
orzeczono  w  pierwszej  sprawie.  W  tym  zakresie  projektowane  brzmienie  art.  75  §  1  k.k. 
odbiega  co  prawda  od  rozstrzygnięcia  Trybunału  Konstytucyjnego,  niemniej  jeszcze  raz 
podnieść trzeba,  e orzekając w kwestii konstytucyjności wymienionego przepisu  Trybunał 
związany był zasadą skargowości. 
Oczywiście kolejną materialną przesłanką, jaką w rozwa anej sytuacji miałby badać sąd, 
ma  być  według  projektu  przesłanka  „szczególnych  względów”.  Z  wypowiedzi  Trybunału 
płynie wniosek o dopuszczalności posługiwania się taką klauzulą na gruncie prawa karnego. 
Ponadto nale y zgodzić się z uwagą zamieszczoną w jednym ze zdań odrębnych do wyroku 
z dnia  17  lipca  2013  r.,  e  ustawodawca  nie  będzie  w  stanie  sprecyzować  tych  wszystkich 
okoliczności,  w  których  sąd  powinien  odstąpić  od  obligatoryjnego  zarządzenia  wykonania 
kary. Oznacza to,  e interpretacja, czy w danej sprawie istnieją takie specyficzne okoliczności, 
które  mo na  określić  mianem  „szczególnych  względów”  musi  być  pozostawiona  sądom, 
które to będą rozstrzygać a casu ad casum. 
Ta ostatnia okoliczność przemawia skądinąd za równoczesną nowelizacją art. 178 § 2 
k.k.w.  Aktualnie  przepis  ten  przewiduje,  e  w  posiedzeniu  w  przedmiocie  zarządzenia 
wykonania kary ma prawo wziąć udział prokurator, skazany oraz jego obrońca, a gdy skazany 
został oddany pod dozór lub zobowiązany do wykonania obowiązków związanych z okresem 
próby, równie  sądowy kurator zawodowy, a tak e osoba godna zaufania lub przedstawiciel 
stowarzyszenia,  instytucji  albo  organizacji  społecznej,  o  której  mowa  w  art.  73  §  1  k.k., 
którym  powierzono  wykonywanie  dozoru,  chyba  e  zachodzą  przesłanki  zarządzenia 
wykonania  kary  określone  w  art.  75  §  1  lub  3  k.k.  Innymi  słowy,  sytuacje  uregulowane 
w art. 75  §  1  i  3  k.k.  nie  są  objęte  gwarancją  udziału  skazanego  czy  te   jego  obrońcy  we 
wspomnianym wy ej posiedzeniu sądu wykonawczego. Skoro jednak w świetle zmienionego 
art.  75  §  1  k.k.  sąd  będzie  władny  uwzględnić  wszystko  to,  co  przemawia  na  korzyść 
skazanego i mieści się w kategorii „szczególnych względów”, zasadne staje się zapewnienie