Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

(małoletniego, który osiągnął wiek przyzwolenia), wskazywanego w doktrynie prawa karnego
(patrz: K. Szczucki, Rola zgody w strukturze przestępstwa na przykładzie przestępstwa
zgwałcenia, w: Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych, 2011 z. 1).
W zaproponowanym w projekcie brzmieniu § 4a art. 202 k.k. zastąpiono znamię
czasownikowe „sprowadza” określeniem „uzyskuje”, gdyż trafniej oddaje ono rodzaj
czynności wykonywanych np. w ramach uzyskiwania dostępu do treści pornograficznych za
pośrednictwem systemów teleinformatycznych. W takich przypadkach często nie dochodzi
bowiem do przeniesienia i utrwalenia na komputerze sprawcy treści pornograficznych
z udziałem małoletniego, ale są one jedynie udostępniane sprawcy „do obejrzenia” na
zasadzie transmisji obrazu i dźwięku.
Zmiana proponowana w art. 202 § 3 k.k., polegająca na zwiększeniu wymiaru kary
z obowiązującego przedziału 6 miesięcy do lat 8 na przedział 2 lat do lat 12, jest
konsekwencją zmiany w art. 202 § 4 k.k. Obydwa przepisy obejmują utrwalanie treści
pornograficznych z udziałem małoletnich do lat 18, przy czym działanie sprawcy opisane
w art. 202 § 3 k.k. cechuje dodatkowo zamiar w postaci rozpowszechniania. Czyn polegający
na utrwalaniu materiału pornograficznego w celu jego rozpowszechniania, którego skutkiem
może być następnie udostępnienie go w Internecie, powinien, z uwagi na znaczną społeczną
szkodliwość, zasługiwać na wyższy wymiar kary w porównaniu do utrwalania takich
materiałów na swój wyłączny użytek, o którym mowa w art. 202 § 4 k.k., gdzie zagrożenie
karą wynosi od roku do lat 10.
Projektowany art. 202 § 4c k.k. wymierzony jest przeciwko uczestnikom prezentacji
pornograficznych z udziałem małoletniego. Przewiduje on kryminalizację bezpośredniego
uczestnictwa w tego rodzaju widowiskach, realizując w tym zakresie wymóg wynikający
z art. 4 ust. 4 Dyrektywy oraz art. 21 ust. 1 lit. c Konwencji z Lanzarote. Zaproponowane
w nowym § 4c w art. 202 k.k. sankcje zostały określone na poziomie identycznym jak dla
przestępstwa produkcji pornografii zawierającej wytworzony lub przetworzony wizerunek
małoletniego i odpowiadają wymaganiom Dyrektywy. Należy przy tym zauważyć, iż
zakresem proponowanego przepisu objęte będą zarówno czyny polegające na biernym
(przyglądanie się), jak i czynnym (prezentowanie) uczestnictwie w prezentacji. Znamię
bezpośredniości udziału (w Dyrektywie określone jako „świadoma obecność”) wyraża się
osobistą obecnością na tego rodzaju widowisku. Poza zakresem penalizacji wyznaczonym
przez proponowany przepis znajdować się będzie wykonywanie czynności seksualnych
z małoletnim, które kwalifikowane powinno być na podstawie art. 197–200 k.k.
6
5. Zmiany w zakresie przedawnienia (art. 1 pkt 5)
Projektowana zmiana art. 101 § 4 k.k. przewiduje poszerzenie zakresu tego przepisu
w celu dostosowania do wymogów z art. 15 ust. 2 Dyrektywy oraz art. 33 Konwencji
z Lanzarote. W powołanych przepisach Dyrektywa i Konwencja z Lanzarote nakładają na
państwa obowiązek przyjęcia koniecznych środków w celu zapewnienia, aby termin
przedawnienia dla wszczęcia postępowania w związku z wymienionymi przestępstwami biegł
przez „wystarczający i współmierny do ciężaru przestępstwa okres od momentu osiągnięcia
przez pokrzywdzonego pełnoletności”. Dyrektywa i Konwencja z Lanzarote nie wskazują
okresów przedawnienia, pozostawiając ich doprecyzowanie ustawodawstwom krajowym.
Biorąc pod uwagę, że celem wspomnianych regulacji jest zapewnienie pokrzywdzonemu
małoletniemu czasu wystarczającego dla skutecznego, samodzielnego wszczęcia
postępowania po uzyskaniu przez niego pełnoletności, projekt przewiduje, że przedawnienie
karalności przestępstw określonych w rozdziale XXV nie może nastąpić przed upływem
10 lat od ukończenia przez małoletniego 18 lat.
W projekcie zaproponowano również nową redakcję przepisu, co ma na celu zwiększenie
jego czytelności i poprawności. Należy bowiem zauważyć, że wbrew aktualnemu brzmieniu
przepisu małoletni nie jest pokrzywdzonym w przypadku np. przestępstw z art. 202 k.k.
6. Pozostałe zmiany w Kodeksie karnym (art. 1 pkt 1–4, 6, 9, pkt 10 lit. a–c oraz pkt 11)
Z uwagi na potrzebę uporządkowania oraz doprecyzowania postanowień rozdziału XXV
k.k. w projekcie zaproponowano zmiany polegające na: usystematyzowaniu niektórych
przepisów, tak aby zapewnić tożsamość przedmiotu ich ochrony (art. 200 i art. 202 k.k.),
rozwinięciu opisu celu działania sprawcy przestępstwa z art. 200 § 3 kk (dotychczasowy
art. 202 § 2 k.k.) oraz modyfikacji sankcji za przestępstwa z art. 202 § 1 i 3 oraz art. 204 § 1.
Propozycja dotycząca art. 200 § 3 k.k. stanowi powtórzenie dotychczasowego brzmienia
przepisu art. 202 § 2 k.k. Powodem przeniesienia wskazanego przepisu do art. 200 k.k. jest
potrzeba zachowania spójności przepisów pod kątem jednolitości dobra chronionego prawem.
Art. 200 § 1 oraz dotychczasowy art. 202 § 2 k.k. mają na celu ochronę rozwoju
psychoseksualnego małoletniego poniżej 15 lat. Rozwojowi takiemu zagrażają zarówno
kontakty seksualne (objęte zakresem regulacji art. 200 § 1 k.k.), jak i narażenie małoletniego
na odbiór treści pornograficznych (dotychczasowy art. 202 § 2 k.k.). Z uwagi na przedmiot
ochrony wskazanej normy zasadne jest również podwyższenie ustawowego zagrożenia karą
7
do 3 lat pozbawienia wolności, przy jednoczesnej rezygnacji z możliwości wymierzenia kary
grzywny i kary ograniczenia wolności.
Z uwagi na opisaną powyżej zmianę dotychczasowy § 2 art. 200 k.k. został oznaczony
jako § 4. Jednocześnie w przepisie tym zaproponowano doprecyzowanie opisu znamion
czynu zabronionego przez wskazanie, iż celem działania sprawcy jest jego (własne)
zaspokojenie seksualne lub zaspokojenie seksualne innej (niż sprawca) osoby. Rozwiązanie to
wychodzi naprzeciw wymaganiom sformułowanym w art. 3 ust. 2 Dyrektywy. Dyrektywa
posługuje się bowiem pojęciem „w celach seksualnych”, nie zawężając opisu celu działania
jedynie do zaspokojenia seksualnego samego sprawcy. Dlatego też, biorąc pod uwagę
efektywność ochrony dobra w postaci rozwoju psychoseksualnego małoletniego poniżej
15 lat, konieczna jest penalizacja prezentowania małoletniemu wykonania czynności
seksualnych, również w celu zaspokojenia seksualnego innych osób.
Jednocześnie zaproponowano określenie zagrożenia karą za przestępstwo
z projektowanego art. 200 § 3 k.k. na poziomie identycznym z karą przewidzianą za
przestępstwo narażenia małoletniego na odbiór treści pornograficznych (projektowany
art. 200 § 3 k.k.) – kara do 3 lat pozbawienia wolności. Umożliwi to uniknięcie
sygnalizowanych w doktrynie (zob. Mozgawa, komentarz do art. 200 k.k., Lex) wątpliwości
dotyczących relacji przedmiotowego przestępstwa do czynu opisanego w dotychczasowym
art. 202 § 2 k.k. (projektowany art. 200 § 3 k.k.). Z uwagi na odmiennie ukształtowane
granice zagrożenia karą (odpowiednio kara od 2 do 12 lat pozbawienia wolności i kara
grzywny, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do lat 2), przewidziane
w projekcie sankcje odpowiadają wymaganiom zawartym w art. 3 ust. 2 i 3 Dyrektywy, która
określa minimalną wysokość górnej granicy zagrożenia karą na rok pozbawienia wolności,
a w przypadku gdy małoletni jest świadkiem niegodziwego traktowania w celach seksualnych
na 2 lata pozbawienia wolności.
Zmiana w art. 202 § 1 k.k. polega na podniesieniu górnej granicy zagrożenia ustawowego
dla przestępstwa rozpowszechniania treści pornograficznych. Zmiana ta podyktowana jest
potrzebą zapewnienia odpowiedniej gradacji kar przewidzianych w rozdziale XXV k.k.
Przyczyni się ona również do lepszej ochrony przed narzucaniem odbioru treści
pornograficznych osobom, które tego sobie nie życzą.
W projekcie ustawy zaproponowano również podniesienie dolnej granicy zagrożenia
ustawowego dla przestępstwa stręczycielstwa i kuplerstwa do 3 miesięcy pozbawienia
wolności. Zmiana ta koresponduje z sankcjami przewidzianymi za popełnienie innych
8
przestępstw opisanych w rozdziale XXV k.k. i stanowi ich dopełnienie. Należy jednocześnie
zauważyć, iż w przypadku gdy osobą nakłanianą do prostytucji lub której ułatwia się
uprawienie prostytucji jest małoletni, sprawcy może zostać wymierzona kara od roku do
10 lat pozbawienia wolności (art. 204 § 3 k.k.).
Zmiany w części ogólnej k.k. mają charakter wynikowy i są związane wyłącznie
z dostosowaniem odnośnych przepisów do nowego brzmienia tytułu rozdziału XXV k.k.
III. Zmiany w ustawie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary (art. 9)
Zaproponowane zmiany w art. 16 ustawy z dnia 28 października 2002 r.
o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary mają
charakter wynikowy wobec proponowanych zmian w Kodeksie karnym, w tym zmiany
nazwy rozdziału XXV k.k. Umożliwią one pociągnięcie podmiotu zbiorowego do
odpowiedzialności również w przypadku, gdy kierująca nim osoba dopuściła się czynu
z art. 200a–201 i art. 202 § 1, 2 i 4c k.k. Rozwiązanie powyższe stanowi również realizację
wymogu zawartego w art. 12 ust. 1 Dyrektywy.
IV. Zmiany w ustawie o Policji (art. 3)
Zmiany zaproponowane w art. 19 ustawy o Policji mają na celu rozszerzenie
możliwości prowadzenia przez Policję skutecznych działań w zakresie zapobiegania,
wykrywania, ustalania sprawców, a także uzyskiwania i utrwalania dowodów przestępstw
określonych w rozdziale XXV k.k. Możliwość prowadzenia tzw. kontroli operacyjnej została
przy tym ograniczona do przestępstw popełnionych na szkodę małoletniego, a w odniesieniu
do przestępstw stypizowanych w art. 200 i art. 202 k.k., gdy treści pornograficzne opisane
w tych przepisach obejmują udział małoletniego. Zaproponowane rozwiązanie zapewnia tym
samym właściwe wyważenie potrzeby zapewnienia skutecznych narzędzi walki z seksualnym
wykorzystywaniem dzieci i młodzieży oraz poszanowania sfery praw i wolności obywateli.
Rozwiązanie powyższe stanowi również realizację wymogu zawartego w art. 15 ust. 3 i 4
Dyrektywy.
V. Zmiany w ustawie o systemie oświaty (art. 4)
Zmiana proponowana w art. 92a ustawy o systemie oświaty ma na celu zapewnienie
dzieciom i młodzieży korzystającym z różnych form zorganizowanego wypoczynku możliwie
9
najbardziej bezpiecznych do tego warunków. Stąd też projektowany ust. 1a tego artykułu
przewiduje wymóg niekaralności wychowawcy i kierownika wspomnianych form
wypoczynku za określone przestępstwa. Katalog tych przestępstw jest wystarczająco szeroki,
aby spełnić oczekiwany cel. Jednocześnie projektowany ust. 1b tego artykułu nakłada na
kandydata na wychowawcę lub kierownika formy wypoczynku obowiązek przedłożenia
informacji o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego. Nałożenie takiego obowiązku na
samego zainteresowanego przyczyni się do lepszej ochrony danych osobowych,
uniemożliwiając przekazanie ich osobie nieuprawnionej.
VI. Zmiany w innych ustawach (art. 2, art. 5–8, art. 10 i art. 11)
Zaproponowane w projekcie zmiany w art. 148 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks
rodzinny i opiekuńczy, art. 607w ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania
karnego, art. 201 § 6 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, art. 12
i 14a ustawy z dnia 24 marca 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym, art. 6 ustawy z dnia
6 września 2001 r. o transporcie drogowym oraz art. 33, art. 58 i art. 117 ustawy z dnia
5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami mają charakter wynikowy i są związane wyłącznie
z dostosowaniem odnośnych przepisów do nowego brzmienia tytułu rozdziału XXV k.k.
Zmiana brzmienia art. 607zm § 5 k.p.k. (art. 3 pkt 2 projektu) ma na celu usunięcie
oczywistej omyłki redakcyjnej. Zawarte w tym przepisie upoważnienie odnosi się do
udostępnienia stosownych informacji państwu wydania orzeczenia przez organ wykonujący to
orzeczenie, czyli polskiego prokuratora. Określenie „państwu wykonania orzeczenia”
należało zatem zastąpić określeniem „państwu wydania orzeczenia”.
Z uwagi na wskazane powyżej zmiany w Kodeksie postępowania karnego oraz Kodeksie
karnym wykonawczym, polegające na zmianie treści upoważnień ustawowych, w art. 11
projektu ustawy przewidziano utrzymanie w mocy obowiązujących rozporządzeń Ministra
Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2013 r. w sprawie określenia wzoru zaświadczenia
stosowanego w razie przekazania do państwa członkowskiego Unii Europejskiej informacji
o okolicznościach mających wpływ na wykonanie orzeczenia wydanego w celu zapewnienia
prawidłowego toku postępowania oraz Ministra Zdrowia z dnia 15 listopada 2010 r.
w sprawie wykazu zakładów zamkniętych przeznaczonych do wykonywania środków
zabezpieczających orzeczonych wobec skazanych za przestępstwa skierowane przeciwko
wolności seksualnej, a także ich pojemności i warunków zabezpieczenia do czasu wydania
nowych rozporządzeń, jednak nie dłużej niż przez 12 miesięcy od dnia wejścia w życie
ustawy.
10