Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

Druk nr 1751


Warszawa, 22 lipca 2013 r.
SEJM

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VII kadencja








Pani

Ewa Kopacz

Marszałek Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej




Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. i na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu niżej podpisani
posłowie wnoszą projekt ustawy:


-
o zmianie ustawy -
Kodeks
postępowania karnego.


Do reprezentowania wnioskodawców w pracach nad projektem ustawy
upoważniamy pana posła Józefa Zycha.


(-) Edmund Borawski; (-) Krzysztof Borkowski; (-) Jan Bury; (-) Marek
Gos; (-) Eugeniusz Tomasz Grzeszczak; (-) Mieczysław Kasprzak; (-) Jan
Łopata;
(-) Mieczysław
Marcin
Łuczak;
(-) Mirosław
Maliszewski;
(-) Krystyna Ozga; (-) Mirosław
Pawlak; (-) Józef
Racki;
(-) Marek Sawicki; (-) Henryk Smolarz; (-) Zbigniew
Sosnowski; (-) Franciszek Jerzy Stefaniuk; (-) Andrzej Sztorc; (-) Zbigniew
Włodkowski; (-) Piotr Zgorzelski; (-) Józef Zych; (-) Stanisław Żelichowski.
USTAWA
z dnia …………………….. r.
o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89,
poz. 555, z późn. zm.) wprowadza się następujące zmiany:
1)
po artykule 552 dodaje się art. 5521 w brzmieniu:
"Art. 5521. § 1. Oskarżonemu, który został uniewinniony prawomocnym wyrokiem w
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji lub w postępowaniu przed
sądem odwoławczym, w przypadku oczywistego braku podstaw
oskarżenia służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę
oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z prowadzenia
przeciwko niemu postępowania karnego.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się także, jeżeli postępowanie umorzono na
podstawie art. 17 § 1 pkt 1) - 2).";
2)
w art. 553 § 1 otrzymuje brzmienie:
"§ 1. Roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie nie przysługuje temu, kto w
zamiarze wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania złożył fałszywe
zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub fałszywe wyjaśnienie i spowodował
tym niekorzystne dla siebie oskarżenie, orzeczenie w przedmiocie skazania,
tymczasowego aresztowania, zastosowania środka zabezpieczającego albo
zatrzymanie.";

1
Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 50,
poz. 580, Nr 62, poz. 717, Nr 73, poz. 852 i Nr 93, poz. 1027, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071 i Nr 106,
poz. 1149, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, z 2003 r. Nr 17, poz. 155, Nr 111, poz. 1061 i Nr 130, poz.
1188, z 2004 r. Nr 51, poz. 514, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 240, poz. 2405 i Nr 264, poz.
2641, z 2005 r. Nr 10, poz. 70, Nr 48, poz. 461, Nr 77, poz. 680, Nr 96, poz. 821, Nr 141, poz.
1181, Nr 143, poz. 1203, Nr 163, poz. 1363, Nr 169, poz. 1416 i Nr 178, poz. 1479, z 2006 r. Nr
15, poz. 118, Nr 66, poz. 467, Nr 95, poz. 659, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 141, poz. 1009 i 1013, Nr
167, poz. 1192 i Nr 226, poz. 1647 i 1648, z 2007 r. Nr 20, poz. 116, Nr 64, poz. 432, Nr 80, poz.
539, Nr 89, poz. 589, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766, Nr 123, poz. 849 i Nr 128, poz. 903, z
2008 r. Nr 27, poz. 162, Nr 100, poz. 648, Nr 107, poz. 686, Nr 123, poz. 802, Nr 182, poz. 1133,
Nr 208, poz. 1308, Nr 214, poz. 1344, Nr 225, poz. 1485, Nr 234, poz. 1571 i Nr 237, poz. 1651, z
2009 r. Nr 8, poz. 39, Nr 20, poz. 104, Nr 28, poz. 171, Nr 68, poz. 585, Nr 85, poz. 716, Nr 127,
poz. 1051, Nr 144, poz. 1178, Nr 168, poz. 1323, Nr 178, poz. 1375, Nr 190, poz. 1474 i Nr 206,
poz. 1589, z 2010 r. Nr 7, poz. 46, Nr 98, poz. 626, Nr 106, poz. 669, Nr 122, poz. 826, Nr 125,
poz. 842, Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307, z 2011 r. Nr 48, poz. 245 i 246, Nr 53, poz. 273,
Nr 112, poz. 654, Nr 117, poz. 678, Nr 142, poz. 829, Nr 191, poz. 1135, Nr 217, poz. 1280, Nr
240, poz. 1430, 1431 i 1438 i Nr 279, poz. 1645 oraz z 2012 r. poz. 886, 1091, 1101, 1327, 1426,
1447 i 1529.


3)
art. 558 otrzymuje brzmienie:
"Art. 558. W sprawach o odszkodowanie za niesłuszne oczywiście bezpodstawne
oskarżenie, niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub
zatrzymanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się tylko
w kwestiach nie uregulowanych w niniejszym kodeksie."

Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Uzasadnienie

Projekt zakłada wprowadzenie do Kodeksu postępowania karnego instytucji
odszkodowania za oczywiście bezpodstawne oskarżenie. Nie stanowi ona nowości w
polskim prawie karnym, albowiem art. 635 Kodeksu postępowania karnego z 1928 r.
przewidywał, iż sąd, wydając wyrok uniewinniający może przyznać oskarżonemu prawo do
odszkodowania od oskarżyciela prywatnego lub posiłkowego za doznaną krzywdę
materialną i moralną jeżeli oskarżenie było świadomie fałszywe, albo jeżeli oskarżyciel
używał środków nieuczciwych w celu uzyskania wyroku skazującego. Na gruncie
ówczesnego Kodeksu postępowania karnego L. Peiper podnosił, że państwo zastrzegając
sobie monopol karania musi także odpowiadać za szkodę spowodowaną niesłusznymi
rozstrzygnięciami (L. Peiper, Komentarz do Kodeksu postępowania karnego i do przepisów
wprowadzających tenże kodeks, Kraków 1929, s. 406).
W ocenie projektodawców, koncepcja odszkodowania dla osoby postawionej w stan
oskarżenia była słuszna i konieczne jest jej przywrócenie w kształcie odpowiadającym
wymaganiom współczesnego wymiaru sprawiedliwości. W obecnym stanie prawnym
przysługuje prawo do odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie
lub zatrzymanie, oraz za wykonanie względem oskarżonego w całości lub w części kary,
której nie powinien był ponieść (art. 552 Kodeksu postępowania karnego). Projekt zakłada
rozszerzenie odpowiedzialności odszkodowawczej na przypadki oczywiście
bezpodstawnego oskarżenia.
Jak wskazał słusznie Z. Gostyński komentując przepisy o odszkodowaniu za niesłuszne
pozbawienie wolności, każdy prawodawca musi się liczyć z błędem wymiaru
sprawiedliwości. Ponieważ sprawowanie wymiaru sprawiedliwości we współczesnych
systemach prawnych jest domeną władzy państwowej, przeto odpowiedzialność za szkody
musi na siebie przyjąć państwo (J. Bratoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S. M.
Przyjemski, R. A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego. T. 2. Komentarz,
Warszawa 1998, LEX 69711). Pozostaje to w zgodzie z treścią art. 77 ust. 1 Konstytucji,
który stanowi, że każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona
przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
Dnia 7 maja 2013 r. w Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie, przy udziale
Forum Obywatelskiego Rozwoju, odbyło się seminarium poświęcone tematyce
niesłusznych oskarżeń. Jego uczestnicy akcentowali problem dolegliwości postępowania
przygotowawczego dla osoby, przeciwko której postępowanie to się toczy. Wskazywano,
że działający przewlekle prokuratorzy nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za swoje
działania, w przypadku, gdy ich zarzuty się nie potwierdzą. Dziekan Okręgowej Rady
Adwokackiej Z. Gintowt wskazał przy tym, że domniemanie niewinności jest fikcją, gdyż
nie rozciąga się na zakaz stawiania niesłusznych oskarżeń.
Tymczasem zasada domniemania niewinności – jako generalne założenie leżące u
podstaw porządku prawnego – kieruje pod adresem ustawodawcy nakaz takiego
ukształtowania przepisów procesowych, by ta gwarancja nie została faktycznie naruszona
(P. Wiliński, Proces karny w świetle konstytucji, Warszawa 2011, LEX 135588; wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z 27 lutego 2001 r., K 22/00, OTK 2001, nr 3, poz. 48).
Instytucja odszkodowania za oczywiście bezpodstawne oskarżenie pozwoli zatem
urzeczywistnić realizację zasady domniemania niewinności.
Co więcej, zgodnie z art. 30 Konstytucji, źródłem wolności i praw człowieka i
obywatela jest nienaruszalna, przyrodzona i niezbywalna godność człowieka. Słownik
języka polskiego definiuje godność jako poczucie własnej wartości i szacunek dla samego
siebie. Te niewątpliwie zostają publicznie narażone na szwank w przypadku wysunięcia
oczywiście bezpodstawnego oskarżenia. Dlatego władza, zobowiązana do ochrony
godności człowieka, powinna zadość czynić przypadkom swego nieuzasadnionego
szkodzenia godności obywatela. Nie można bowiem marginalizować doniosłości tzw.
szkód moralnych wyrządzonych pozostawaniem w stanie oskarżenia, zwłaszcza w
przypadku gdy postępowanie takie jest długotrwałe. Stan oskarżenia niewątpliwie poddaje
w wątpliwość ochronę życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do
decydowania o swoim życiu osobistym, których ochronę prawną gwarantuje art. 47
Konstytucji. Dlatego naruszenie tych dóbr poprzez przedstawienie aktu oskarżenia jest
dopuszczalne tylko wówczas, gdy zachodzą ku temu podstawy. Bolączką polskiego
systemu ścigania i wymiaru sprawiedliwości jest jednak brak środków służących
egzekwowaniu poszanowania oczywistej konieczności posiadania podstaw do
przedstawienia aktu oskarżenia.
Art. 2 § 2 Kodeksu postępowania karnego stanowi, że podstawę wszelkich
rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne. Posłużenie się przez
ustawodawcę słowem „podstawa” wskazuje jednoznacznie, że niedopuszczalne jest
bezpodstawne wystąpienie z aktem oskarżenia. Oczywiście ocena tego, czy w danym
przypadku występują podstawy do oskarżenia, czy też nie, za każdym razem będzie
wymagała oceny konkretnych okoliczności. Ocena ta zgodnie z zasadami postępowania
karnego jest swobodna. Niemniej Kodeks postępowania karnego wprowadził pewną jej