Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

obiektywizację, stanowiąc w art. 7, że organy postępowania kształtują swe przekonanie na
podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z
uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i
doświadczenia życiowego. Co więcej, na gruncie art. 10 Kodeksu postępowania karnego
ponosi się, że przepis ten statuuje zasadę legalizmu, która oznacza, że w sprawach o
przestępstwa ścigane z urzędu każdy organ powołany do ścigania ma obowiązek wszczęcia
i kontynuowania postępowania karnego, jeżeli tylko ściganie jest faktycznie zasadne (T.
Grzegorczyk, Komentarz do art.10 Kodeksu postępowania karnego, LEX 69861).
Proponowana nowelizacja ograniczając negatywne skutki błędnych decyzji
oskarżyciela, jednocześnie skłoni organy do większej ostrożności na etapie po
przeprowadzeniu postępowania przygotowawczego. Nie ograniczy ona jednak
prokuratorskiej swobody prowadzenia postępowania, ani stopnia ochrony interesu
publicznego. Odpowiedzialnością odszkodowawczą nie ma bowiem być objęte
bezpodstawne przedstawienie zarzutów, a bezpodstawne przedstawienie aktu oskarżenia.
Ten natomiast jest przedstawiany dopiero po zebraniu wszystkich dowodów.
Art. 331. § 1. Kodeksu postępowania karnego przewiduje, że w ciągu 14 dni od daty
zamknięcia śledztwa albo od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w
dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia
sporządzony przez Policję w dochodzeniu i wnosi go do sądu albo sam wydaje
postanowienie o umorzeniu, o zawieszeniu albo o uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia.
Tak skonstruowany przepis zawiera alternatywę rozłączną. Użycie funktora logicznego
„albo” nakazuje prokuratorowi po zakończeniu postępowania przygotowawczego dokonać
wyboru właściwej decyzji – czy przedstawienie aktu oskarżenia jest konieczne, czy też nie
ma podstaw ku temu.
Jak słusznie wskazała A. Tęcza-Paciorek, przesłanki sporządzenia aktu oskarżenia
można wysnuć z art. 322 Kodeksu postępowania karnego. Prokurator nie musi być
przekonany co do winy podejrzanego, ale musi mieć przekonanie graniczące z dużym
prawdopodobieństwem, że podejrzany dopuścił się zarzucanego mu przestępstwa (A.
Tęcza-Paciorek, Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym, Warszawa
2012, LEX 144376). To dopiero może stanowić podstawę wniesienia aktu oskarżenia.
Podobnie z art. 325h Kodeksu postępowania karnego płynie oczywisty wniosek, że
prokurator w chwili wnoszenia aktu oskarżenia powinien być przekonany, że stan
dowodów kwalifikujących się do wykorzystania przed sądem uzasadnia taki stopień
prawdopodobieństwa skazania oskarżonego przez sąd, który odpowiada „subiektywnemu
przekonaniu” czy „moralnej pewności” oskarżyciela. Nie wystarczy tu zatem przekonanie
oparte na informacjach uzyskanych operacyjnie (R. Kmiecik, Akt oskarżenia jako pisemna
forma skargi oskarżyciela publicznego, Prokuratura i Prawo 1-2/2010, s. 115). M. Cieślak
wskazał, że przekonanie prokuratora o winie oskarżonego musi być ostateczne w tym
sensie, że na podstawie dotychczas zebranego materiału wyklucza on możliwość, by
oskarżony był niewinny (M. Cieślak, Zagadnienia dowodowe w procesie3 karnym, t. I,
Warszawa 1955, s. 167-168). Należy podzielić pogląd R. Kmiecika, zgodnie z którym,
nadając obywatelowi piętno oskarżonego, prokurator postępuje uczciwie i lojalnie tylko
wówczas, gdy czynność tę wykonuje z subiektywnym przekonaniem popartym dowodami,
że oskarżenie jest zarówno prawnie, jak i faktycznie (dowodowo) uzasadnione (R.
Kmiecik, Akt oskarżenia…, s. 118).
A. Tęcza-Paciorek słusznie wskazała, że prokurator powinien być gospodarzem
postępowania przygotowawczego, który wszechstronnie spojrzy na sprawę, a nie skupi się
jedynie na udowadnianiu winy podejrzanemu (A. Tęcza-Paciorek, Zasada
domniemania…). Takie postępowanie uchroniłoby przed wnoszeniem bezpodstawnych
aktów oskarżenia. Proponowana zmiana ustawy, poprzez wprowadzenie odpowiedzialności
odszkodowawczej, wywoła niezwykle pożądane zwiększenie wszechstronności
rozpatrywania sprawy przez prokuratora. Co do zasady bowiem w państwie prawa
przedstawienie aktu oskarżenia w sytuacji braku podstaw powinno być absolutnie
niemożliwe. Niemniej praktyka pokazuje, że jest inaczej. Dlatego konieczne wydaje się
wprowadzenie instrumentu, który z jednej strony będzie stanowił zadośćuczynienie dla
osób bezpodstawnie oskarżonych, a z drugiej strony zdyscyplinuje organy ścigania,
wymagając na nich większą staranność i zaangażowanie w ocenie zgromadzonego
materiału dowodowego. Proponowana regulacja wpłynie jednak nie tylko na czynności
podejmowane przez prokuratora, ale także na czujność prezesów sądów w zakresie
realizacji dyspozycji art. 339 § 3 pkt 2 Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z tym
przepisem prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie, gdy zachodzi potrzeba umorzenia
postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia.
Regulacja odszkodowania za oczywiście bezpodstawne oskarżenie została
zaprojektowana w sposób zbliżony do konstrukcji przyjętej w przypadku odszkodowania za
oczywiście niesłuszne skazanie. Uprawnienie do odszkodowania będzie przysługiwało
oskarżonemu, który został uniewinniony prawomocnym wyrokiem w postępowaniu przed
sądem pierwszej instancji lub w postępowaniu przed sądem odwoławczym, a także
oskarżonemu w stosunku do którego postępowanie umorzono na podstawie art. 17 § 1 pkt
1) - 2) Kodeksu postepowania karnego. Przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej
będzie oczywisty brak podstaw oskarżenia, przy czym ocena ziszczenia się tej przesłanki
każdorazowo będzie należała do sądu. On to, w realiach konkretnego przypadku,
uwzględniając jego specyfikę, będzie rozstrzygał czy akt oskarżenia był bezpodstawny, a
przez to naraził oskarżonego na nieuzasadnione dolegliwości związane z prowadzeniem
przeciwko niemu sądowego postępowania karnego.
Proponowana nowelizacja wywrze pozytywne skutki społeczne wywołując w
społeczeństwie poczucie większej ochrony przed bezprawnymi działaniami organów
państwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwości. Należy oczekiwać również
pozytywnych skutków gospodarczych, wskutek udzielenia przedsiębiorcom realnego
zabezpieczenia, na wypadek dolegliwości związanych ze zjawiskiem przedstawiania
bezpodstawnych aktów oskarżenia. Status oskarżonego często bowiem pociąga za sobą
zastosowanie środków zabezpieczających w postaci zajęcia konta, zakazu zajmowania
stanowiska, czy wykonywania zawodu, co nierzadko prowadzi do bankructwa.
Nowelizacja wywoła skutki finansowe w postaci pojawienia się roszczeń o wypłatę
odszkodowań. Źródłem zaspokojenia tych roszczeń miałby być budżet państwa. Nie jest
możliwe jednoznaczne wskazanie wysokości obciążenia budżetu państwa wprowadzoną
nowelizacją. Należy spodziewać się, że wysokość odszkodowań może być zbliżona do
wysokości odszkodowań wypłacanych na podstawie dotychczasowych przepisów za
niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie, zatrzymanie i skazanie. Wysokość tych
odszkodowań jest zestawiona poniżej.

Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości, bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/statystyki/statystyki-2012/download,1928,6.html,
Oprac. J. Kasprzak

Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.