Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym

20

Z tego względu ogłoszeniu w odpowiednim dzienniku urzędowym (art. 105) podlegają tylko
sentencje wyroków i postanowień Trybunału.
Od ogłoszenia orzeczenia Trybunału w dzienniku urzędowym, jako formalnego warunku
wejścia w życie rozstrzygnięcia Trybunału i jego obowiązywania, odróżnić należy publiczne
ogłoszenie orzeczenia (bezpośrednie podanie do publicznej wiadomości w sali rozpraw) wraz
z podaniem zasadniczych elementów uzasadnienia, a także zdaniami odrębnymi. Tę kwestię,
jako zasadę w postępowaniu Trybunału, reguluje art. 103. Orzeczenia wraz z uzasadnieniem
oraz zdaniami odrębnymi doręcza się niezwłocznie uczestnikom postępowania, a także – jako
wyraz upowszechniania rozstrzygnięć Trybunału oraz ich oddziaływania na stan wiedzy
w zakresie konstytucyjności systemu prawnego – Prezydentowi Rzeczypospolitej, marszałkom
izb parlamentarnych oraz Prezesowi Rady Ministrów, bez względu na to czy organy te były
uczestnikami postępowania przed Trybunałem.
Art. 101 zawiera regulację struktury i formalnego zakresu każdego orzeczenia Trybunału
i stanowi, także w nawiązaniu do bogatej praktyki, zasadniczy kanon orzecznictwa Trybunału.
W art. 102 projektu określa się, że przedmiotem rozstrzygnięcia może być sama
czynność prawodawcza (czynność tworząca prawo) lub treść aktu normatywnego albo jego
części. W pierwszym przypadku, po zbadaniu czy czynność tworząca prawo została dokonana
przez upoważniony podmiot zgodnie z regułami, które określają sposób jej dokonywania,
Trybunał rozstrzyga o konstytucyjności dojścia danego aktu do skutku w zakresie, w jakim
spełnione zostały wymagania dotyczące trybu lub kompetencji do wydania aktu. W drugim
przypadku orzeka o tym, czy treść aktu normatywnego albo jego części jest zgodna z aktami
hierarchicznie wyższymi, które tę treść wyznaczają.
Art. 106 uTK normuje katalog przypadków (okoliczności), w świetle których Trybunał,
przed merytorycznym rozpoznaniem sprawy lub w trakcie rozpoznawania uzna, że
postępowanie należy umorzyć postanowieniem. Katalog tych okoliczności w istocie pokrywa
się z obowiązującym na gruncie obecnej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (art. 39 ustawy)
i odpowiednio wykorzystywanym w utrwalonej praktyce orzeczniczej Trybunału. Zarazem
w art. 106 ust. 1 pkt 3 proponuje się, w nawiązaniu do przesłanki umorzenia postępowania
w postaci zbędności orzekania, uwzględnić jej kwalifikowaną postać, tj. gdy w ocenie
Trybunału w rozpoznawanej sprawie nie występuje istotne zagadnienie prawne wymagające
rozstrzygnięcia sądu konstytucyjnego. W świetle dotychczasowej działalności Trybunału
i dorobku jego doktryny oraz znacznego zróżnicowania przedmiotu kontroli, a także zakresu
i stopnia konkretyzacji wzorców kontroli w sprawach przed Trybunałem, pożądanym
21

i uzasadnionym wydaje się przyznanie Trybunałowi kompetencji do oceny wagi oraz
znaczenia zagadnienia prawnego będącego przedmiotem kontroli i odmowy merytorycznego
rozpoznania spraw o żadnym lub marginalnym znaczeniu konstytucyjnym (spraw
bagatelnych).
Na podkreślenie zasługuje propozycja (art. 109) aby Zbiór Urzędowy orzeczeń
Trybunału, obejmujący wszystkie orzeczenia wraz z uzasadnieniami i zdaniami odrębnymi,
wydawany dotąd w postaci wydawnictw drukowanych, przybrał postać wydawnictwa
elektronicznego. Rozwiązanie to jest adekwatne do obecnych tendencji form i postaci
publikowania urzędowych zbiorów danych oraz zasobów informacyjnych, a nadto w pełni
odpowiadać będzie dotychczasowej praktyce Trybunału, który zamieszcza wszystkie
orzeczenia, niezwłocznie po ich ogłoszeniu, w swoich elektronicznych bazach danych.

W rozdziale 8 – Postępowanie w sprawie stwierdzenia zgodności z Konstytucją celów
lub działalności partii politycznych, uTK jedynie w części powtarza rozwiązania obecnej
ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Na tle dotychczasowej praktyki orzeczniczej TK oraz
poglądów doktryny, widać wyraźnie konieczność zmian z racji niespójności ustaw o Trybunale
Konstytucyjnymi oraz o partiach politycznych. Ta ostatnia ustawa przewiduje dwa tryby
postępowania w sprawie kontroli zgodności celów partii z Konstytucją (tzw. tryb prewencyjny
i tryb następczy), podczas gdy obecnie obowiązująca ustawa o TK w ogóle takiego
rozróżnienia nie zawiera. Rodzi to istotne wątpliwości interpretacyjne co do przesłanek
wszczęcia postępowania przed Trybunałem oraz ustalenia zakresu przedmiotowego tego
postępowania. Ponadto możliwość inicjowania postępowania przed Trybunałem w sprawie
konstytucyjności celów i działania partii politycznej przez Sąd Okręgowy w Warszawie bywa
kwestionowana ze względu na treść art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji tzn., że wniosek do
Trybunału mogą składać jedynie podmioty wymienione w tym przepisie.
W myśl art. 110 i art. 111 ust. 1 projektu ustawy, postępowanie w sprawie
konstytucyjności celów i postępowanie w sprawie konstytucyjności działania partii
politycznych toczą się według trybu przewidzianego dla wniosków w sprawie zgodności aktów
normatywnych z Konstytucją. Biorąc pod uwagę, że tryb ten jest najbardziej rozbudowany,
a ponadto, że istnieje bogata, sprawdzona praktyka jego stosowania w dotychczasowej
działalności orzeczniczej Trybunału – nowa regulacja będzie racjonalna. Mając na uwadze
specyfikę postępowania w sprawie konstytucyjności działalności partii politycznych,
w szczególności konieczność prowadzenia postępowania dowodowego, projekt wprowadza
22

w art. 111 ust. 4 i 5 odpowiednie rozwiązania konieczne dla prowadzenia takiego
postępowania.
Delegalizacja partii politycznej stanowi środek ultima ratio w państwie
demokratycznym. Dlatego też w art. 111 ust. 2 i 3 projektu wprowadzono rozkład ciężaru
dowodu, przenosząc na wnioskodawcę konieczność wykazania niekonstytucyjności celów lub
działania partii. Gwarancyjny, z punktu widzenia partii politycznej, charakter ma też art. 113
projektu zapewniający jej przedstawicielom udział w postępowaniu toczącym się przed
Trybunałem.
Art. 112 projektu zawiera inną, konieczną nowość nieprzewidzianą dotąd w ustawie
o Trybunale Konstytucyjnym – postępowanie w sprawie zgodności statutu partii politycznej
z Konstytucją. Przedmiotem tego postępowania będzie zarzut niezgodności statutu
z Konstytucją w zakresie celów i zasad działania partii. Należy podkreślić różnice miedzy tym
postępowaniem, a postępowaniem, o którym mowa w art. 188 pkt 4 Konstytucji, wszczynanym
przez podmioty wskazane w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji. Postępowanie z art. 112 projektu
jest ściśle powiązane z przedmiotem postępowania toczącego się przed sądem pytającym, tj.
Sądem Okręgowym w Warszawie, dalej także: „SO”. Ponieważ Sąd ma ustalić czy
przedłożony mu statut jest zgodny z prawem, a w zakresie zgodności przepisów statutu
wyrażających cele partii z Konstytucją nie może tego zrobić samodzielnie, zwraca się więc do
Trybunału. Trybunał kontroluje konstytucyjność przepisów statutu, ale tylko w zakresie
wyznaczonym przez art. 188 pkt 4 Konstytucji. W ten sposób projekt rozwiązuje dwa
istniejące obecnie problemy. Po pierwsze - usuwa ewentualny zarzut naruszenia art. 191 ust. 1
pkt 1 Konstytucji, polegający na tym, że postępowanie z art. 188 pkt 4 inicjuje podmiot nie
wymieniony w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji. SO nie inicjuje bowiem kontroli
konstytucyjności celów lub działania partii z Konstytucją, lecz postępowanie w sprawie
zbadania zgodności s t a t u t u z Konstytucją. Ustawodawca przyznaje wprawdzie SO
uprawnienie nieprzewidziane w Konstytucji, ale jest to dopuszczalne, gdyż nie rozszerza
enumeratywnego wyliczenia z art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji. Po drugie – nie następuje
pozbawienie SO możliwości wystąpienia do Trybunału z pytaniem prawnym. Pozbawienie SO
takiej możliwości (np. skreślenie art. 14 i art. 21 ustawy o partiach politycznych, w ich
obecnym brzmieniu, ze względu na niezgodność z art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji)
zmuszałoby Sąd, nawet przekonany, że wyrażone w statucie partii cele są niezgodne
z Konstytucją, do wpisania partii do ewidencji. Wykreślenie partii z ewidencji byłoby możliwe
23

dopiero po złożeniu wniosku do Trybunału przez podmiot wskazany w art. 191 ust. 1 pkt 1
i wydaniu przez Trybunał orzeczenia w trybie kontroli następczej.
Proponowane zmiany pociągają za sobą konieczność nowelizacji art. 14 i art. 21 ustawy
o partiach politycznych (art. 131, rozdział 12 projektu). W odniesieniu do art. 14 ust. 1 i 3
ustawy o partiach politycznych konieczne jest dostosowanie przedmiotu postępowania oraz
wyrokowania do brzmienia art. 112 uTK. Na wniosek SO Trybunał Konstytucyjny orzeka
w sprawie zgodności przepisów statutu z Konstytucją, a nie zgodności celów lub zasad
działania partii z Konstytucją. W przypadku art. 21 ustawy o partiach politycznych,
wykreślona zostaje przesłanka uzależniająca wszczęcie postępowania od niezgodności
wprowadzonych zmian statutu z art. 8 ustawy o partiach politycznych. Nie ma bowiem
żadnego uzasadnienia aby postępowanie w sprawie konstytucyjności zmian statutu partii
uzależniać od zgodności tych zmian wyłącznie z art. 8 ustawy o partiach. Analogicznie jak
w przypadku art. 14 nastąpiła zmiana przedmiotu postępowania, czemu daje wyraz art. 21
ust. 2 projektu nowelizacji. Przepis ten wskazuje w sposób jednoznaczny na skutki orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego. Powinno to wykluczyć ewentualne wątpliwości, co do
możliwości zastosowania po wyroku Trybunału dyspozycji art. 44 ust. 1 ustawy o partiach
i wykreślenia partii z ewidencji. Obecnie zestawienie art. 21 ust. 2 z art. 44 ust. 1 ustawy
o partiach daje podstawę do przyjęcia takiej kompetencji SO. Można zasadnie dowodzić, że
jeżeli w wyniku postępowania zainicjowanego na podstawie art. 21, Trybunał orzekłby
o niezgodności celów partii z Konstytucją, to SO – w myśl art. 44 ust. 1 ustawy o partiach
politycznych – powinien wykreślić partię z ewidencji. Skutek taki byłby jednak nie do
pogodzenia ze wskazanym wyżej założeniem wyjątkowości delegalizacji partii w systemie
demokratycznym.

Przepisy rozdziału 9 projektu regulują przedmiot specjalnej kompetencji Trybunału,
w postaci rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi
organami państwa. Art. 114 definiuje cechy sporu kompetencyjnego, który może mieć
charakter sporu pozytywnego, kiedy dwa lub więcej centralne organy uznają się za właściwe do
rozstrzygnięcia danej sprawy (pkt 1) lub sporu negatywnego, kiedy dwa lub więcej centralne
organy uważają się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy (pkt 2). Przepisy art. 115
i art. 116 regulują wymagania wobec treści wniosku do Trybunału o rozstrzygnięcie sporu
kompetencyjnego oraz możliwość wydania przez Trybunał postanowienia o tymczasowym
uregulowaniu kwestii spornych, zwłaszcza gdy jest to uzasadnione szczególnie ważnym
interesem publicznym. W odniesieniu do trybu rozpoznawania sporów kompetencyjnych,
24

odpowiednie zastosowanie mają przepisy ustawy regulujące postępowanie przed Trybunałem
(Trybunał rozpoznaje je w pełnym składzie), zaś orzeczenia w tych sprawach wydawane będą
w formie wyroków (adekwatnie do charakteru i rangi przedmiotu rozstrzygnięcia).

Przepisy rozdziału 10 zawierają propozycję kompletnej, w przeciwieństwie do
dotychczasowej niepełnej, regulacji postępowania przed Trybunałem służącego realizacji
kompetencji stwierdzania przeszkody
w sprawowaniu
urzędu przez Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej, określonej w art. 131 ust. 1 – zdanie drugie i trzecie – w związku
z ust. 3 Konstytucji.
Podstawowymi przesłankami projektowanej regulacji tymczasowego przejęcia
obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej przez Marszałka Sejmu, są:
– szczegółowość wniosku Marszałka Sejmu z jego uzasadnieniem, w tym wskazaniem
okoliczności uniemożliwiających Prezydentowi Rzeczypospolitej samodzielne zawiadomienie
Marszałka Sejmu o przejściowej niemożności sprawowania urzędu (art. 117);
– możliwość weryfikacji przez Trybunał okoliczności przytaczanych we wniosku
Marszałka Sejmu, w drodze zlecenia Prokuratorowi Generalnemu wykonania określonych
czynności (art. 119);
– ściśle określony w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego okres, na który Trybunał
powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta
Rzeczypospolitej, nie dłuższy niż 3 miesiące (art. 120).
Rozprawa przed Trybunałem jest obowiązkowa, odbywa się – ze względu na charakter
sprawy i jej okoliczności – z wyłączeniem jawności, w ciągu 24 godzin od złożenia wniosku
przez Marszałka Sejmu. Uczestnikami rozprawy są osobiście: Marszałek Sejmu, Marszałek
Senatu (wykonuje obowiązki Marszałka Sejmu w tym zakresie, w drugiej kolejności) oraz
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, którego obecność należy postrzegać jako udział organu
i osoby godnej najwyższego zaufania, służącej z tego tytułu opinią Trybunałowi, a także
Prokurator Generalny jako równie pomocny uczestnik tego postępowania (art. 118).
Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej będzie zdolny do wykonywania obowiązków przed
upływem terminu określonego w postanowieniu Trybunału – zawiadamia o tym Marszałka
Sejmu oraz Trybunał, co oznacza zarazem, że postanowienie Trybunału, z mocy prawa, traci
moc obowiązującą. Prezydent podejmuje wykonywanie swoich obowiązków z dniem, w
którym zawiadomił o tym Marszałka Sejmu oraz Trybunał (art. 120 ust. 2).
Projekt wyklucza powtórzenie postępowania w sprawie powierzenia Marszałkowi Sejmu
wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, na kolejny wniosek Marszałka.