Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym
projekt dotyczy uregulowania całości problematyki organizacji oraz funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego
- Kadencja sejmu: 7
- Nr druku: 1590
- Data wpłynięcia: 2013-07-11
- Uchwalenie: Projekt uchwalony
- tytuł: Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym
- data uchwalenia: 2015-06-25
- adres publikacyjny: Dz.U. poz. 1064
1590
15
i elementów merytorycznych – wymaganiom określonym w ustawie dla danego rodzaju spraw.
W art. 76, pod wpływem bogatych doświadczeń pracy Trybunału, proponuje się upoważnienie
Prezesa Trybunału lub działającego z jego umocowania pracownika Biura Trybunału, do
zwrotu pism noszących cechy wniosku lub skargi (tytuł, przedmiot pisma, skarga wnoszona
osobiście a nie przez pełnomocnika), ale nieodpowiadające wymaganiom określonym dla tych
pism procesowych, z jednoczesnym wskazaniem braków i wezwaniem do ich poprawienia lub
uzupełnienia.
Przepisy art. 77 tworzą z kolei podstawę do kontroli przez Prezesa Trybunału formalnej
poprawności i kompletności kierowanych do Trybunału pytań prawnych sądów oraz wniosków
podmiotów, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 1 i 2 Konstytucji, z możliwością żądania ich
uzupełnienia w określonym terminie; warunkuje to nadanie takiej sprawie dalszego biegu
w Trybunale. W art. 78 natomiast uregulowano postępowanie z wnioskami podmiotów
o legitymacji specjalnej (art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji) oraz skargami konstytucyjnymi,
które – także wg dotychczas obowiązujących zasad – podlegają kontroli formalnej, w zakresie
spełniania wymagań określonych w ustawie, w ramach wstępnego rozpoznania, prowadzonego
w Trybunale w składzie trzech sędziów. W tych sprawach również możliwe jest uzupełnianie
lub usuwanie, wskazanych przez przewodniczącego składu orzekającego, braków formalnych,
przy czym Trybunał – po dokonaniu całościowej oceny, na etapie wstępnego rozpoznania
wniosku lub skargi – wydaje postanowienie czy sprawa może być przekazana do
merytorycznego rozpoznania w Trybunale. W art. 78 ust. 3 i 4 zamieszczono katalog
okoliczności przesądzających o możliwości nadania dalszego biegu wnioskowi lub skardze,
o czym decyduje ostatecznie skład orzekający Trybunału, w drodze postanowienia. Katalog ten
nie różni się od obecnie obowiązującego, efektywnie zweryfikowanego w dotychczasowej
działalności orzeczniczej Trybunału w tych sprawach.
Dotychczasowa praktyka skłania do zaproponowania regulacji w art. 79, tj. możliwości
zastrzegania przez skarżących nieujawniania ich danych osobowych w publikacjach
postanowień o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Postanowienia te są
i będą publikowane w Zbiorze Orzecznictwa Trybunału (seria B), przy czym – odmiennie jak
w przypadku orzeczeń Trybunału zawierających merytoryczne rozstrzygnięcia i podlegających
ogłoszeniu w odpowiednim dzienniku urzędowym (art. 190 ust. 2 Konstytucji) –
postanowienia publikowane po etapie wstępnego rozpoznania skargi mogą nie zawierać
danych skarżącego.
16
Zgodnie z art. 80 projektu – podobnie jak ma to miejsce dotychczas – szczegółowy
wewnętrzny tok postępowania w Trybunale z wnioskami, pytaniami prawnymi i skargami
konstytucyjnymi, określać będzie regulamin Trybunału, o którym mowa w art. 15.
Jedną z najistotniejszych kwestii regulowanych w rozdziale 6 – Rozprawy i posiedzenia
– jest tryb rozpoznawania spraw w Trybunale, o którym mowa w art. 82 i art. 94 projektu
ustawy. W świetle dotychczasowej praktyki, mając na względzie podstawową zasadę
pisemności w postępowaniu przed Trybunałem (art. 55) oraz przesłanki jej realizacji, a także
zróżnicowany pod względem przedmiotowym oraz złożoności prawnokonstytucyjnej,
charakter spraw kierowanych do Trybunału – proponuje się stworzenie Trybunałowi
możliwości decydowania (dywersyfikacji) czy sprawa zostanie rozpoznana na rozprawie czy
też na posiedzeniu niejawnym. Oczywiście, niezależnie od przyjętego trybu rozpoznawania,
orzeczenie Trybunału musi być wydane w określonym czasie i zawsze publicznie
ogłoszone.
Proponuje się zatem (art. 82) aby o rozpoznaniu sprawy na rozprawie decydował skład
orzekający z własnej inicjatywy albo na wniosek podmiotu, który zainicjował postępowanie
przed Trybunałem; wniosek taki powinien być w zasadzie kierowany do Trybunału
równocześnie z wnioskiem merytorycznym, pytaniem prawnym lub skargą konstytucyjną, ale
dopuszcza się, że mógłby być także formułowany na kolejnych etapach prac
przygotowawczych w Trybunale (np. po sformułowaniu przez uczestników postępowania
pisemnych stanowisk w sprawie). Decydując o trybie rozpoznawania sprawy skład orzekający
dokonywałby jednocześnie – w świetle art. 94 ust. 1 pkt 1 lub 2 – oceny czy pisemne
stanowiska uczestników postępowania oraz inne dowody zgromadzone w sprawie są
wystarczające do wydania orzeczenia lub czy sprawa dotyczy zagadnienia prawnego
(np. zarzut w zakresie czynności prawodawczych), które ze względu na charakter, przedmiot,
etc. zostało już wystarczająco wyjaśnione (klarowna linia orzecznicza) w dorobku
orzeczniczym Trybunału. Kryteria kierowania sprawy na posiedzenie niejawne są w znacznej
mierze zobiektywizowane.
Przyjęcie proponowanych rozwiązań ma na celu zwiększenie tempa oraz sprawności
orzekania składów orzekających Trybunału i nie będzie wpływać na jakość rozstrzygnięć.
Nadto, zgodnie z jednym z podstawowych założeń nowej uTK, rozprawa powinna być
w zasadzie instrumentem służącym Trybunałowi do wyjaśnienia wątpliwości co do stanu
faktycznego, sprecyzowania stanowisk uczestników postępowania i skonfrontowania ich
poglądów z ocenami składu orzekającego oraz zweryfikowania kierunku rozstrzygnięcia
17
proponowanego na naradzie (naradach). Rozprawa powinna dostarczać merytorycznego
materiału dla przyszłego orzeczenia, a nie służyć jedynie formalnemu zwieńczeniu procesu
wewnątrztrybunalskiego rozpoznawania (narady sędziów nad kolejnymi projektami
orzeczenia) danej sprawy. Na tym polega m.in. specyfika postępowania przed sądem
konstytucyjnym, który jest sądem prawa, a nie faktów i w którym dominuje zasada pisemności
postępowania.
Należy podkreślić, że analogiczne rozwiązania, stosownie do których rozprawa jest
przeprowadzana wyjątkowo, są przewidziane i pomyślnie stosowane w postępowaniach przed
sądami konstytucyjnymi wielu państw Unii Europejskiej (np. w Austrii, Włoszech, na
Węgrzech i Litwie), a także w sądach międzynarodowych: Europejskim Trybunale Praw
Człowieka (zwłaszcza po szerokich zmianach proceduralnych w latach 2011 i 2012)
i Trybunale Sprawiedliwości UE (w świetle regulaminu z 2012 r.). Warto przypomnieć, że
dopuszczalność rozpoznawania skarg konstytucyjnych na posiedzeniu niejawnym, jeżeli
wszyscy uczestnicy postępowania opowiadają się za niezgodnością z Konstytucją, dopuszcza
już art. 59 obecnej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym; orzeczenie Trybunału jest zawsze
ogłaszane publicznie. W świetle praktyki oraz powołanych wyżej przesłanek, rozszerzenie
omawianego trybu rozpoznawania spraw jest zatem całkowicie uzasadnione, a nadto wychodzi
naprzeciw społecznym oczekiwaniom co do sprawności orzekania w Trybunale.
W art. 82 ust. 3 przewidziana została możliwość zwracania się przez Prezesa Trybunału
do składu orzekającego o rozważenie rozpoznania sprawy na rozprawie, ze względu na ważny
interes publiczny, związany – jak można oczekiwać – z przedmiotem, charakterem sprawy lub
zakresem oddziaływania orzeczenia, budzących wyjątkowe zainteresowanie społeczne
Pozostałe przepisy odnoszące się do rozpraw i posiedzeń Trybunału dotyczą powinności
przewodniczących składów orzekających oraz uczestników postępowania, związanych
z czynnościami przygotowawczymi do rozpoznania spraw, przedstawianymi stanowiskami,
materiałami oraz innymi działaniami służącymi wszechstronnemu i efektywnemu orzekaniu.
W art. 83 uTK przewiduje się, iż poza właściwymi dla danego rodzaju sprawy
uczestnikami postępowania, wnioski, pytania prawne i skargi konstytucyjne Prezes Trybunału
będzie przekazywał również Rzecznikowi Praw Obywatelskich (wnioski RPO oraz skargi
konstytucyjne – także Rzecznikowi Praw Dziecka), który w terminie 30 dni może zgłosić swój
udział w postępowaniu w danej sprawie. Rozwiązanie to uwzględnia trafny postulat RPO
i umacnia, potwierdzoną bogatą praktyką, pozycję urzędu i działań Rzecznika Praw
Obywatelskich na rzecz zgodności prawa z Konstytucją, w aspekcie ochrony praw i wolności
obywatelskich. Wyjątek w zakresie „swobody” udziału RPO w postępowaniu przed
18
Trybunałem stanowić będą – jak już wspomniano – sprawy z wniosku Prezydenta RP,
w ramach tzw. kontroli prewencyjnej, bowiem dotyczą niezakończonego postępowania
ustawodawczego (ratyfikacyjnego) i pozostać powinny wyłącznie w sferze prerogatywy
prezydenckiej. Trybunał będzie także mógł, według oceny składu orzekającego, zwracać się –
jak dotąd – do każdego organu władzy lub podmiotu (instytucji, organizacji pozarządowej)
o zajęcie stanowiska w rozpoznawanej sprawie, dotyczącego kontroli tego samego przepisu lub
przepisów.
Art. 84 określa, że Prezes Trybunału (także na wniosek składu orzekającego) decyduje
o łącznym rozpoznawaniu wniosków, skarg konstytucyjnych i pytań prawnych, jeżeli mają one
jednakowy przedmiot kontroli; rozwiązanie to może istotnie usprawnić i przyspieszyć
rozpoznawanie spraw w Trybunale.
Sprawności i efektywności orzekania służyć będzie także przepis art. 87 pkt 1
nakładający na przewodniczącego składu orzekającego powinność wyznaczenia pierwszej
narady w rozpoznawanej sprawie, najpóźniej w ciągu 2 miesięcy po otrzymaniu stanowisk
uczestników postępowania (chyba, że termin pierwszej narady wyznaczył już, w myśl art. 48
ust. 3, Prezes Trybunału).
Jeżeli sprawa będzie rozpoznawana na rozprawie przed Trybunałem, uczestnicy
postępowania muszą być odpowiednio wcześniej zawiadomieni o jej terminie (art. 88).
Nieobecność na rozprawie – prawidłowo zawiadomionych – wnioskodawcy lub jego
przedstawiciela (pełnomocnika) albo pełnomocnika skarżącego, może skutkować odroczeniem
rozprawy lub umorzeniem postępowania (art. 89). Rozwiązanie to obowiązuje obecnie
w odniesieniu do wnioskodawcy; proponuje się rozszerzyć je na pełnomocników skarżącego.
W obu przypadkach możliwość umorzenia postępowania przed Trybunałem, z której
w dotychczasowej praktyce nie korzysta się nazbyt często, ma charakter „dyscyplinujący”.
Wnioskodawca lub skarżący nie powinni absorbować Trybunału w sytuacji, gdy później nie
wyrażają – przez nieusprawiedliwione niestawiennictwo na rozprawie – zainteresowania
rozstrzygnięciem sprawy, którą zainicjowali. Środek ten może mieć również dodatkowe
znaczenie w sytuacjach gdy np. wnioskodawca lub skarżący wnosili o rozpoznanie sprawy na
rozprawie, a następnie nie stawili się na niej, pomimo prawidłowego zawiadomienia.
Na uwagę zasługuje przepis art. 92 projektu, który pozostaje w związku z zamiarem
uelastycznienia decyzji Trybunału co do trybu rozpoznawania spraw. Proponuje się aby
Trybunał był zobowiązany do publicznego ogłoszenia orzeczenia, wraz z uzasadnieniem,
najpóźniej w ciągu 3 miesięcy od zamknięcia rozprawy. W przypadkach rozpoznawania
sprawy na posiedzeniu niejawnym, zgodnie art. 94 ust. 4, Trybunał będzie miał obowiązek
19
publicznego ogłoszenia orzeczenia, z uzasadnieniem, w ciągu 30 dni. Takie rozwiązania
pozwolą Trybunałowi na wnikliwe rozpoznanie sprawy podczas rozprawy (posiedzenia
niejawnego), a po zamknięciu rozprawy (po posiedzeniu) na naradę nad rozstrzygnięciem,
ważenie wszystkich racji i argumentów oraz przygotowanie wyroku (orzeczenia) wraz
z pełnym uzasadnieniem. Proponowane terminy mają charakter maksymalny, a w praktyce
wiele orzeczeń będzie wydawane wcześniej. Wydaje się, że praktyka w tej mierze nie powinna
odbiegać od doświadczeń innych europejskich sądów konstytucyjnych oraz
międzynarodowych trybunałów. Warto też zauważyć, że ogłaszanie orzeczeń jednocześnie
z pełnymi uzasadnieniami pozwoli lepiej realizować sędziowskie prawo do zgłaszania zdania
odrębnego.
Reasumując projektowane rozwiązania uTK służące – oczekiwanemu – usprawnianiu
pracy oraz efektywności i szybkości orzekania Trybunału należy wskazać, że biorąc pod
uwagę dotychczasowe doświadczenia, wszystkie praktyczne aspekty organizacji pracy, a także
– zależne w istotnej mierze od liczby, charakteru i złożoności spraw – wymogi procesu
przygotowawczego, jak również proponowane terminy określone w art. 48 ust. 3, art. 83,
art. 87 i art. 92, ś r e d n i c z a s rozpatrzenia sprawy w Trybunale uległby skróceniu
o kilka miesięcy (obecnie średnio 19 miesięcy).
W art. 93 proponuje się utrwalenie praktyki trybunalskiej w odniesieniu do sporządzania
protokołów z rozpraw, których zasadniczym elementem są pełne transkrypcje przebiegu
rozprawy, sporządzane na podstawie rejestracji elektronicznej.
Rozdział 7 uTK reguluje rodzaje orzeczeń Trybunału, ich strukturę, charakterystykę
przedmiotu rozstrzygnięć oraz ich publiczne ogłaszanie, a także ogłaszanie formalne
w dziennikach urzędowych – jako warunek wejścia w życie i obowiązywania.
W art. 95 określa się formy orzeczeń Trybunału zawierających rozstrzygnięcie
w sprawie rozpoznanej przez Trybunał, w nawiązaniu do przepisów art. 174 i art. 190 ust. 1
Konstytucji oraz wieloletniej praktyki orzeczniczej Trybunału. Rozstrzygnięcia Trybunału –
kończące postępowanie w Trybunale – zapadają w formie wyroku lub postanowienia. Obie
formy składają się na pojęcie orzeczeń Trybunału. Odpowiednio przepisy art. 96 i art. 97
systematyzują rodzaje rozstrzygnięć w zależności od rodzaju rozpatrywanych i rozstrzyganych
spraw. Wyrokom i postanowieniom – orzeczeniom Trybunału – zawsze towarzyszą
uzasadnienia, które - choć zintegrowane z wyrokiem lub postanowieniem - nie są, podobnie jak
zdania odrębne sędziów, częściami orzeczeń (jak to często, potocznie, bywa rozumiane).
i elementów merytorycznych – wymaganiom określonym w ustawie dla danego rodzaju spraw.
W art. 76, pod wpływem bogatych doświadczeń pracy Trybunału, proponuje się upoważnienie
Prezesa Trybunału lub działającego z jego umocowania pracownika Biura Trybunału, do
zwrotu pism noszących cechy wniosku lub skargi (tytuł, przedmiot pisma, skarga wnoszona
osobiście a nie przez pełnomocnika), ale nieodpowiadające wymaganiom określonym dla tych
pism procesowych, z jednoczesnym wskazaniem braków i wezwaniem do ich poprawienia lub
uzupełnienia.
Przepisy art. 77 tworzą z kolei podstawę do kontroli przez Prezesa Trybunału formalnej
poprawności i kompletności kierowanych do Trybunału pytań prawnych sądów oraz wniosków
podmiotów, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 1 i 2 Konstytucji, z możliwością żądania ich
uzupełnienia w określonym terminie; warunkuje to nadanie takiej sprawie dalszego biegu
w Trybunale. W art. 78 natomiast uregulowano postępowanie z wnioskami podmiotów
o legitymacji specjalnej (art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji) oraz skargami konstytucyjnymi,
które – także wg dotychczas obowiązujących zasad – podlegają kontroli formalnej, w zakresie
spełniania wymagań określonych w ustawie, w ramach wstępnego rozpoznania, prowadzonego
w Trybunale w składzie trzech sędziów. W tych sprawach również możliwe jest uzupełnianie
lub usuwanie, wskazanych przez przewodniczącego składu orzekającego, braków formalnych,
przy czym Trybunał – po dokonaniu całościowej oceny, na etapie wstępnego rozpoznania
wniosku lub skargi – wydaje postanowienie czy sprawa może być przekazana do
merytorycznego rozpoznania w Trybunale. W art. 78 ust. 3 i 4 zamieszczono katalog
okoliczności przesądzających o możliwości nadania dalszego biegu wnioskowi lub skardze,
o czym decyduje ostatecznie skład orzekający Trybunału, w drodze postanowienia. Katalog ten
nie różni się od obecnie obowiązującego, efektywnie zweryfikowanego w dotychczasowej
działalności orzeczniczej Trybunału w tych sprawach.
Dotychczasowa praktyka skłania do zaproponowania regulacji w art. 79, tj. możliwości
zastrzegania przez skarżących nieujawniania ich danych osobowych w publikacjach
postanowień o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Postanowienia te są
i będą publikowane w Zbiorze Orzecznictwa Trybunału (seria B), przy czym – odmiennie jak
w przypadku orzeczeń Trybunału zawierających merytoryczne rozstrzygnięcia i podlegających
ogłoszeniu w odpowiednim dzienniku urzędowym (art. 190 ust. 2 Konstytucji) –
postanowienia publikowane po etapie wstępnego rozpoznania skargi mogą nie zawierać
danych skarżącego.
16
Zgodnie z art. 80 projektu – podobnie jak ma to miejsce dotychczas – szczegółowy
wewnętrzny tok postępowania w Trybunale z wnioskami, pytaniami prawnymi i skargami
konstytucyjnymi, określać będzie regulamin Trybunału, o którym mowa w art. 15.
Jedną z najistotniejszych kwestii regulowanych w rozdziale 6 – Rozprawy i posiedzenia
– jest tryb rozpoznawania spraw w Trybunale, o którym mowa w art. 82 i art. 94 projektu
ustawy. W świetle dotychczasowej praktyki, mając na względzie podstawową zasadę
pisemności w postępowaniu przed Trybunałem (art. 55) oraz przesłanki jej realizacji, a także
zróżnicowany pod względem przedmiotowym oraz złożoności prawnokonstytucyjnej,
charakter spraw kierowanych do Trybunału – proponuje się stworzenie Trybunałowi
możliwości decydowania (dywersyfikacji) czy sprawa zostanie rozpoznana na rozprawie czy
też na posiedzeniu niejawnym. Oczywiście, niezależnie od przyjętego trybu rozpoznawania,
orzeczenie Trybunału musi być wydane w określonym czasie i zawsze publicznie
ogłoszone.
Proponuje się zatem (art. 82) aby o rozpoznaniu sprawy na rozprawie decydował skład
orzekający z własnej inicjatywy albo na wniosek podmiotu, który zainicjował postępowanie
przed Trybunałem; wniosek taki powinien być w zasadzie kierowany do Trybunału
równocześnie z wnioskiem merytorycznym, pytaniem prawnym lub skargą konstytucyjną, ale
dopuszcza się, że mógłby być także formułowany na kolejnych etapach prac
przygotowawczych w Trybunale (np. po sformułowaniu przez uczestników postępowania
pisemnych stanowisk w sprawie). Decydując o trybie rozpoznawania sprawy skład orzekający
dokonywałby jednocześnie – w świetle art. 94 ust. 1 pkt 1 lub 2 – oceny czy pisemne
stanowiska uczestników postępowania oraz inne dowody zgromadzone w sprawie są
wystarczające do wydania orzeczenia lub czy sprawa dotyczy zagadnienia prawnego
(np. zarzut w zakresie czynności prawodawczych), które ze względu na charakter, przedmiot,
etc. zostało już wystarczająco wyjaśnione (klarowna linia orzecznicza) w dorobku
orzeczniczym Trybunału. Kryteria kierowania sprawy na posiedzenie niejawne są w znacznej
mierze zobiektywizowane.
Przyjęcie proponowanych rozwiązań ma na celu zwiększenie tempa oraz sprawności
orzekania składów orzekających Trybunału i nie będzie wpływać na jakość rozstrzygnięć.
Nadto, zgodnie z jednym z podstawowych założeń nowej uTK, rozprawa powinna być
w zasadzie instrumentem służącym Trybunałowi do wyjaśnienia wątpliwości co do stanu
faktycznego, sprecyzowania stanowisk uczestników postępowania i skonfrontowania ich
poglądów z ocenami składu orzekającego oraz zweryfikowania kierunku rozstrzygnięcia
17
proponowanego na naradzie (naradach). Rozprawa powinna dostarczać merytorycznego
materiału dla przyszłego orzeczenia, a nie służyć jedynie formalnemu zwieńczeniu procesu
wewnątrztrybunalskiego rozpoznawania (narady sędziów nad kolejnymi projektami
orzeczenia) danej sprawy. Na tym polega m.in. specyfika postępowania przed sądem
konstytucyjnym, który jest sądem prawa, a nie faktów i w którym dominuje zasada pisemności
postępowania.
Należy podkreślić, że analogiczne rozwiązania, stosownie do których rozprawa jest
przeprowadzana wyjątkowo, są przewidziane i pomyślnie stosowane w postępowaniach przed
sądami konstytucyjnymi wielu państw Unii Europejskiej (np. w Austrii, Włoszech, na
Węgrzech i Litwie), a także w sądach międzynarodowych: Europejskim Trybunale Praw
Człowieka (zwłaszcza po szerokich zmianach proceduralnych w latach 2011 i 2012)
i Trybunale Sprawiedliwości UE (w świetle regulaminu z 2012 r.). Warto przypomnieć, że
dopuszczalność rozpoznawania skarg konstytucyjnych na posiedzeniu niejawnym, jeżeli
wszyscy uczestnicy postępowania opowiadają się za niezgodnością z Konstytucją, dopuszcza
już art. 59 obecnej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym; orzeczenie Trybunału jest zawsze
ogłaszane publicznie. W świetle praktyki oraz powołanych wyżej przesłanek, rozszerzenie
omawianego trybu rozpoznawania spraw jest zatem całkowicie uzasadnione, a nadto wychodzi
naprzeciw społecznym oczekiwaniom co do sprawności orzekania w Trybunale.
W art. 82 ust. 3 przewidziana została możliwość zwracania się przez Prezesa Trybunału
do składu orzekającego o rozważenie rozpoznania sprawy na rozprawie, ze względu na ważny
interes publiczny, związany – jak można oczekiwać – z przedmiotem, charakterem sprawy lub
zakresem oddziaływania orzeczenia, budzących wyjątkowe zainteresowanie społeczne
Pozostałe przepisy odnoszące się do rozpraw i posiedzeń Trybunału dotyczą powinności
przewodniczących składów orzekających oraz uczestników postępowania, związanych
z czynnościami przygotowawczymi do rozpoznania spraw, przedstawianymi stanowiskami,
materiałami oraz innymi działaniami służącymi wszechstronnemu i efektywnemu orzekaniu.
W art. 83 uTK przewiduje się, iż poza właściwymi dla danego rodzaju sprawy
uczestnikami postępowania, wnioski, pytania prawne i skargi konstytucyjne Prezes Trybunału
będzie przekazywał również Rzecznikowi Praw Obywatelskich (wnioski RPO oraz skargi
konstytucyjne – także Rzecznikowi Praw Dziecka), który w terminie 30 dni może zgłosić swój
udział w postępowaniu w danej sprawie. Rozwiązanie to uwzględnia trafny postulat RPO
i umacnia, potwierdzoną bogatą praktyką, pozycję urzędu i działań Rzecznika Praw
Obywatelskich na rzecz zgodności prawa z Konstytucją, w aspekcie ochrony praw i wolności
obywatelskich. Wyjątek w zakresie „swobody” udziału RPO w postępowaniu przed
18
Trybunałem stanowić będą – jak już wspomniano – sprawy z wniosku Prezydenta RP,
w ramach tzw. kontroli prewencyjnej, bowiem dotyczą niezakończonego postępowania
ustawodawczego (ratyfikacyjnego) i pozostać powinny wyłącznie w sferze prerogatywy
prezydenckiej. Trybunał będzie także mógł, według oceny składu orzekającego, zwracać się –
jak dotąd – do każdego organu władzy lub podmiotu (instytucji, organizacji pozarządowej)
o zajęcie stanowiska w rozpoznawanej sprawie, dotyczącego kontroli tego samego przepisu lub
przepisów.
Art. 84 określa, że Prezes Trybunału (także na wniosek składu orzekającego) decyduje
o łącznym rozpoznawaniu wniosków, skarg konstytucyjnych i pytań prawnych, jeżeli mają one
jednakowy przedmiot kontroli; rozwiązanie to może istotnie usprawnić i przyspieszyć
rozpoznawanie spraw w Trybunale.
Sprawności i efektywności orzekania służyć będzie także przepis art. 87 pkt 1
nakładający na przewodniczącego składu orzekającego powinność wyznaczenia pierwszej
narady w rozpoznawanej sprawie, najpóźniej w ciągu 2 miesięcy po otrzymaniu stanowisk
uczestników postępowania (chyba, że termin pierwszej narady wyznaczył już, w myśl art. 48
ust. 3, Prezes Trybunału).
Jeżeli sprawa będzie rozpoznawana na rozprawie przed Trybunałem, uczestnicy
postępowania muszą być odpowiednio wcześniej zawiadomieni o jej terminie (art. 88).
Nieobecność na rozprawie – prawidłowo zawiadomionych – wnioskodawcy lub jego
przedstawiciela (pełnomocnika) albo pełnomocnika skarżącego, może skutkować odroczeniem
rozprawy lub umorzeniem postępowania (art. 89). Rozwiązanie to obowiązuje obecnie
w odniesieniu do wnioskodawcy; proponuje się rozszerzyć je na pełnomocników skarżącego.
W obu przypadkach możliwość umorzenia postępowania przed Trybunałem, z której
w dotychczasowej praktyce nie korzysta się nazbyt często, ma charakter „dyscyplinujący”.
Wnioskodawca lub skarżący nie powinni absorbować Trybunału w sytuacji, gdy później nie
wyrażają – przez nieusprawiedliwione niestawiennictwo na rozprawie – zainteresowania
rozstrzygnięciem sprawy, którą zainicjowali. Środek ten może mieć również dodatkowe
znaczenie w sytuacjach gdy np. wnioskodawca lub skarżący wnosili o rozpoznanie sprawy na
rozprawie, a następnie nie stawili się na niej, pomimo prawidłowego zawiadomienia.
Na uwagę zasługuje przepis art. 92 projektu, który pozostaje w związku z zamiarem
uelastycznienia decyzji Trybunału co do trybu rozpoznawania spraw. Proponuje się aby
Trybunał był zobowiązany do publicznego ogłoszenia orzeczenia, wraz z uzasadnieniem,
najpóźniej w ciągu 3 miesięcy od zamknięcia rozprawy. W przypadkach rozpoznawania
sprawy na posiedzeniu niejawnym, zgodnie art. 94 ust. 4, Trybunał będzie miał obowiązek
19
publicznego ogłoszenia orzeczenia, z uzasadnieniem, w ciągu 30 dni. Takie rozwiązania
pozwolą Trybunałowi na wnikliwe rozpoznanie sprawy podczas rozprawy (posiedzenia
niejawnego), a po zamknięciu rozprawy (po posiedzeniu) na naradę nad rozstrzygnięciem,
ważenie wszystkich racji i argumentów oraz przygotowanie wyroku (orzeczenia) wraz
z pełnym uzasadnieniem. Proponowane terminy mają charakter maksymalny, a w praktyce
wiele orzeczeń będzie wydawane wcześniej. Wydaje się, że praktyka w tej mierze nie powinna
odbiegać od doświadczeń innych europejskich sądów konstytucyjnych oraz
międzynarodowych trybunałów. Warto też zauważyć, że ogłaszanie orzeczeń jednocześnie
z pełnymi uzasadnieniami pozwoli lepiej realizować sędziowskie prawo do zgłaszania zdania
odrębnego.
Reasumując projektowane rozwiązania uTK służące – oczekiwanemu – usprawnianiu
pracy oraz efektywności i szybkości orzekania Trybunału należy wskazać, że biorąc pod
uwagę dotychczasowe doświadczenia, wszystkie praktyczne aspekty organizacji pracy, a także
– zależne w istotnej mierze od liczby, charakteru i złożoności spraw – wymogi procesu
przygotowawczego, jak również proponowane terminy określone w art. 48 ust. 3, art. 83,
art. 87 i art. 92, ś r e d n i c z a s rozpatrzenia sprawy w Trybunale uległby skróceniu
o kilka miesięcy (obecnie średnio 19 miesięcy).
W art. 93 proponuje się utrwalenie praktyki trybunalskiej w odniesieniu do sporządzania
protokołów z rozpraw, których zasadniczym elementem są pełne transkrypcje przebiegu
rozprawy, sporządzane na podstawie rejestracji elektronicznej.
Rozdział 7 uTK reguluje rodzaje orzeczeń Trybunału, ich strukturę, charakterystykę
przedmiotu rozstrzygnięć oraz ich publiczne ogłaszanie, a także ogłaszanie formalne
w dziennikach urzędowych – jako warunek wejścia w życie i obowiązywania.
W art. 95 określa się formy orzeczeń Trybunału zawierających rozstrzygnięcie
w sprawie rozpoznanej przez Trybunał, w nawiązaniu do przepisów art. 174 i art. 190 ust. 1
Konstytucji oraz wieloletniej praktyki orzeczniczej Trybunału. Rozstrzygnięcia Trybunału –
kończące postępowanie w Trybunale – zapadają w formie wyroku lub postanowienia. Obie
formy składają się na pojęcie orzeczeń Trybunału. Odpowiednio przepisy art. 96 i art. 97
systematyzują rodzaje rozstrzygnięć w zależności od rodzaju rozpatrywanych i rozstrzyganych
spraw. Wyrokom i postanowieniom – orzeczeniom Trybunału – zawsze towarzyszą
uzasadnienia, które - choć zintegrowane z wyrokiem lub postanowieniem - nie są, podobnie jak
zdania odrębne sędziów, częściami orzeczeń (jak to często, potocznie, bywa rozumiane).
Dokumenty związane z tym projektem:
-
1590
› Pobierz plik