Rządowy projekt ustawy o cudzoziemcach

Proponowane przepisy będą umożliwiały również ubieganie się o zezwolenie na pobyt
rezydenta długoterminowego UE cudzoziemcom przebywającym na terytorium Polski
na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w celu połączenia z rodziną oraz na
podstawie zezwolenia na pobyt czasowy dla członka rodziny pracownika migrującego,
o którym mowa w Europejskiej Karcie Społecznej. Obecnie obowiązujące regulacje
prawne nie stwarzają takiej możliwości wskazanej wyżej grupie cudzoziemców.
Powyższe rozwiązanie jest zgodne z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE
w sprawie C-502/10 Singh.
Projektowana ustawa zawiera oddzielny rozdział regulujący kwestie udzielania
zezwoleń na pobyt czasowy dla ofiar handlu ludźmi, którego przepisy uwzględniają
regulacje dyrektywy Rady 2004/81/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie
dokumentu pobytowego wydawanego obywatelom państw trzecich, którzy są ofiarami
handlu ludźmi lub wcześniej byli przedmiotem działań ułatwiających nielegalną
imigrację, którzy współpracują z właściwymi władzami (Dz. Urz. WE L 261,
z 06.08.2004; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 7, str. 69) oraz
dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r.
w sprawie zapobiegania handlu ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar
(Dz. Urz. UE L 101 z 15.04.2011, str. 1). Przewiduje się uproszczenie procedury
regulującej legalizację pobytu cudzoziemców, którzy są najprawdopodobniej ofiarami
handlu ludźmi, w okresie przeznaczonym na zastanowienie się, odzyskanie sił
i uniknięcie wpływu ze strony sprawców przestępstwa. Obowiązujące przepisy
przewidują udzielanie ofierze handlu ludźmi we wspomnianym okresie na
zastanowienie się zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, na okres nie dłuższy
niż 3 miesiące. Obecnie cudzoziemiec jest obowiązany złożyć stosowny wniosek do
wojewody, który wszczyna i prowadzi postępowanie administracyjne w sprawie
zalegalizowania cudzoziemcowi pobytu w Polsce. Projektowane rozwiązanie
w znacznym stopniu upraszcza i usprawnia procedurę legalizacji pobytu cudzoziemca
będącego ofiarą handlu ludźmi. Odformalizowanie procedury legalizacji pobytu
potencjalnej ofiary handlu ludźmi ma na celu efektywniejszą realizację postanowień
obu dyrektyw. W wyżej opisanym okresie na zastanowienie się pobyt cudzoziemca
będzie uważany za legalny przez okres ważności zaświadczenia potwierdzającego
istnienie domniemania, że cudzoziemiec jest ofiarą handlu ludźmi w rozumieniu art.
115 § 22 Kodeksu karnego. Zaświadczenie to będzie ważne przez okres 3 miesięcy.
30

W przypadku małoletniego cudzoziemca okres ważności zaświadczenia został
wydłużony do 4 miesięcy. Projektowane przepisy przewidują także, że po okresie
zastanowienia się cudzoziemcowi będzie wydawane zezwolenie na pobyt czasowy, o ile
podjął współpracę z organem właściwym do prowadzenia postępowania w sprawie
zwalczania handlu ludźmi oraz zerwał kontakty z osobami podejrzanymi o popełnienie
czynów zabronionych związanych z handlem ludźmi. Podobne rozwiązanie funkcjonuje
już na gruncie obowiązującej ustawy o cudzoziemcach, jednakże obecnie wyżej
wymienione zezwolenie udzielane jest na okres 6 miesięcy, natomiast projektowane
przepisy przewidują, iż będzie ono udzielane na okres od 6 miesięcy do 3 lat
w zależności od okoliczności sprawy. Projektowane regulacje przewidują także, iż
organ prowadzący postępowanie w sprawie udzielenia cudzoziemcowi zezwolenia na
pobyt czasowy dla ofiar handlu ludźmi zapewnia cudzoziemcowi, który nie włada
w wystarczającym stopniu językiem polskim, możliwość korzystania z pomocy
tłumacza. Zezwolenie na pobyt czasowy dla ofiary handlu ludźmi będzie cofane między
innymi w sytuacji, kiedy cudzoziemiec zaprzestał współpracy z organem właściwym do
prowadzenia postępowania w sprawie o przestępstwo, o którym mowa w art. 189a § 1
Kodeksu karnego lub jeżeli postępowanie to zostało zakończone.
W rozdziale 10 omawianego działu znajdują się przepisy dotyczące zezwolenia na
pobyt czasowy udzielanego ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego
pobytu. Będzie ono udzielane w szczególnych przypadkach, na okres do 6 miesięcy,
cudzoziemcowi, który nie spełnia przesłanek do udzielenia mu zezwolenia na pobyt
czasowy. Dotychczas obowiązujące przepisy przewidywały udzielanie tego typu
zezwolenia na okres do 3 miesięcy. W obecnym stanie prawnym przewidziano
możliwość udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy cudzoziemcowi, który przebywa na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nielegalnie, jeżeli:
1) przepisy prawa polskiego wymagają od cudzoziemca osobistego stawiennictwa
przed polskim organem władzy publicznej;
2) wyjątkowa sytuacja osobista wymaga obecności cudzoziemca na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej;
3) wymaga tego interes Rzeczypospolitej Polskiej.
Odmowa udzielenia tego zezwolenia następuje teraz tylko w przypadku, gdy dane
cudzoziemca znajdują się w Systemie Informacyjnym Schengen do celów odmowy
wjazdu. Proponowane przepisy przewidują natomiast, że zezwolenie na pobyt czasowy
31

będzie udzielane w opisanych wyżej okolicznościach każdemu cudzoziemcowi, a nie
tylko przebywającemu w Polsce nielegalnie. Ponadto wprowadzono dodatkowe
podstawy odmowy udzielenia zezwolenia: w oparciu o względy obronności lub
bezpieczeństwa państwa, ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego lub interes
Rzeczypospolitej Polskiej, a także w przypadku gdy cudzoziemiec złożył wniosek
o udzielenie mu zezwolenia lub dołączył do niego dokumenty, które zawierają
nieprawdziwe dane osobowe lub fałszywe informacje lub zeznał nieprawdę, zataił
prawdę albo, w celu użycia za autentyczny, podrobił lub przerobił dokument bądź
takiego dokumentu jako autentycznego używał. Projektowane przepisy, analogicznie
jak w obecnym stanie prawnym, przewidują, że przed wydaniem decyzji o udzieleniu
cudzoziemcowi przedmiotowego zezwolenia wojewoda będzie obowiązany zwrócić się
do komendanta oddziału Straży Granicznej, komendanta wojewódzkiego Policji i Szefa
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego z wnioskiem o przekazanie informacji, czy
wjazd i pobyt cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będzie stanowić
zagrożenie obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrony bezpieczeństwa
i porządku publicznego. Termin na udzielenie tych informacji będzie jednak krótszy niż
w pozostałych postępowaniach i będzie wynosił 7, a nie 21 dni, podobnie jak ma to
miejsce w dotychczasowych regulacjach.
W rozdziale 11 dotyczącym zezwolenia na pobyt czasowy udzielanego ze względu na
inne okoliczności uregulowano wszystkie inne niż opisane w pozostałych rozdziałach
okoliczności będące podstawą do udzielenia cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt
czasowy – zarówno na zasadzie obligatoryjnej, jak i fakultatywnej. Projektowane
przepisy uwzględniają m.in. przepisy rozdziału trzeciego dyrektywy Rady
2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli państw trzecich,
będących rezydentami długoterminowymi (Dz. Urz. UE L 16 z 23.01.2004, str. 44)
i przewidują możliwość udzielania zezwoleń pobytowych cudzoziemcom posiadającym
zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE, wydane przez inne państwa
członkowskie Unii Europejskiej oraz członkom ich rodzin. Regulacja ta pozostaje bez
zmian w stosunku do obecnie obowiązujących przepisów. Ponadto projekt dostosowuje
przepisy prawa polskiego do orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE, wydawanych na
podstawie aktów prawnych organów powołanych na mocy Układu ustanawiającego
stowarzyszenie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją, podpisanego
w Ankarze dnia 12 września 1963 r. (Dz. Urz. WE L 217 z 29.12.1964, str. 3687).
32

Rozwiązania te istnieją już na gruncie obowiązującej ustawy o cudzoziemcach.
Projektowane przepisy przewidują analogiczne jak dotychczas podstawy udzielania
zezwolenia na pobyt czasowy dla członka rodziny pracownika migrującego, a także dla
urodzonego w Polsce i pozbawionego opieki małoletniego, dla osób uczących się oraz
dla duchownych. Przewiduje się również możliwość udzielania cudzoziemcom
zezwoleń na pobyt czasowy, jeżeli wykażą inne okoliczności uzasadniające ich pobyt
w Polsce powyżej trzech miesięcy.
Projektowane przepisy uwzględniają konieczność transpozycji do polskiego porządku
prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/52/WE z dnia
18 czerwca 2009 r. przewidującej minimalne normy w odniesieniu do kar i środków
stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających
obywateli krajów trzecich (Dz. Urz. UE L 168 z 30.06.2009, str. 24). Z uwagi na
powyższe wprowadzono przepis pozwalający na udzielenie zezwolenia na pobyt
czasowy cudzoziemcowi pokrzywdzonemu przestępstwem polegającym na nielegalnym
zatrudnieniu obywatela państwa trzeciego w warunkach powodujących szczególny
wyzysk lub gdy zatrudnionym jest małoletni oraz cudzoziemcowi, który po upływie
ważności zezwolenia zamierza kontynuować pobyt na terytorium Polski do czasu
wypłaty wszelkiego zaległego wynagrodzenia od pracodawcy (gdy będzie za tym
przemawiał szczególnie ważny interes cudzoziemca). Powyższe zezwolenie na pobyt
czasowy będzie mogło być udzielone także wówczas, jeżeli cudzoziemiec przebywa na
terytorium Polski nielegalnie.
Wprowadzono możliwość udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy na okres 1 roku
cudzoziemcom, którzy są absolwentami polskich uczelni i będą poszukiwali w Polsce
pracy. Rozwiązanie to nie było przewidziane w dotychczas obowiązujących przepisach.
Projekt wprowadza również możliwość udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy
cudzoziemcowi, którego pobyt w Polsce jest niezbędny z uwagi na konieczność
poszanowania prawa do życia rodzinnego w rozumieniu Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.,
lub jeżeli jego wyjazd z Polski naruszałby prawa dziecka określone w Konwencji
o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia
20 listopada 1989 r., w stopniu istotnie zagrażającym jego rozwojowi
psychofizycznemu, mimo że cudzoziemiec przebywa na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej wbrew przepisom. Powyższe rozwiązanie ma na celu częściowe zastąpienie
33

zgody na pobyt tolerowany, uregulowanej obecnie w art. 97 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia
13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej. Ponadto proponowane rozwiązanie prawne umożliwi cudzoziemcowi
aplikowanie o tego typu zezwolenie, w przeciwieństwie do obecnie obowiązujących
regulacji, zgodnie z którymi zgoda na pobyt tolerowany była udzielana jedynie
z urzędu.
W stosunku do obecnie obowiązujących przepisów zmianie uległ sposób badania
kryterium dochodowego. Tak jak wskazano w odniesieniu do innych zezwoleń
pobytowych, cudzoziemiec będzie obowiązany udokumentować, że posiada źródło
stabilnego i regularnego dochodu. Jednocześnie dochód przypadający na cudzoziemca
oraz na każdego członka rodziny pozostającego na jego utrzymaniu będzie musiał być
wyższy niż wysokość dochodu, od której przyznaje się świadczenia pieniężne z pomocy
społecznej na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Organ
administracji publicznej nie będzie już zobowiązany do badania kosztów zamieszkania
cudzoziemca w Polsce. Ponadto proponowane rozwiązania odchodzą od konieczności
przedkładania przez wnioskodawcę tytułu prawnego do lokalu, w którym cudzoziemiec
zamieszkuje. Zainteresowany będzie zobowiązany jedynie wskazać, że ma w Polsce
miejsce, w którym może zamieszkać. Proponowane rozwiązanie ma na celu
usprawnienie procedury legalizacji pobytu oraz zniesienie zbędnych obciążeń
administracyjnych.
Osobny dział projektu reguluje udzielanie cudzoziemcom, którzy od dłuższego czasu
przebywają legalnie w Polsce, zezwoleń na pobyt na czas nieoznaczony. Projektowane
przepisy przewidują dwa rodzaje zezwoleń udzielanych cudzoziemcom na czas
nieoznaczony: zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE oraz zezwolenie
na pobyt stały. Zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE będzie
zezwoleniem o charakterze unijnym. Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego
tej instytucji wynika z wdrożenia przepisów dyrektywy Rady 2003/109/WE z dnia
25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami
długoterminowymi (Dz. Urz. UE L 16 z 23.01.2004, str. 44). Zezwolenie na pobyt stały
jest natomiast zezwoleniem o charakterze krajowym, które będzie udzielane
szczególnym kategoriom cudzoziemców, m.in. małżonkom obywateli polskich,
dzieciom cudzoziemców posiadających zezwolenie na pobyt stały lub zezwolenie na
pobyt rezydenta długoterminowego UE, urodzonym po udzieleniu tym cudzoziemcom
34