Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Protokołu nr 13 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności dotyczącego zniesienia kary śmierci we wszystkich okolicznościach, sporządzonego w Wilnie dnia 3 maja 2002 r.

Druk nr 1409

Warszawa, 16 maja 2013 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VII kadencja
Prezes Rady Ministrów

RM 10-29-13


Pani

Ewa
Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej


Szanowna Pani Marszałek
Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. przedstawiam Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej projekt
ustawy

- o ratyfikacji Protokołu nr 13 do
Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności dotyczącego
zniesienia kary śmierci we wszystkich
okolicznościach, sporządzonego w
Wilnie dnia 3 maja 2002 r.

W załączeniu przedstawiam także opinię dotyczącą zgodności
proponowanych regulacji z prawem Unii Europejskiej.
Ponadto uprzejmie informuję, że do prezentowania stanowiska Rządu w
tej sprawie w toku prac parlamentarnych zostali upoważnieni Minister
Sprawiedliwości i Minister Spraw Zagranicznych.

Z poważaniem

(-) Donald Tusk

Projekt

U S T A W A
z dnia
o ratyfikacji Protokołu nr 13 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności dotyczącego zniesienia kary śmierci we wszystkich okolicznościach,
sporządzonego w Wilnie dnia 3 maja 2002 r.
Art. 1. Wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikacji
Protokołu nr 13 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności dotyczącego
zniesienia kary śmierci we wszystkich okolicznościach, sporządzonego w Wilnie dnia 3 maja 2002 r.
Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.




















UZASADNIENIE

Protokół nr 13 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności dotyczący
zniesienia kary śmierci we wszystkich okolicznościach został sporządzony dnia 3 maja 2002
r. w Wilnie. Wszedł on w życie dnia 1 lipca 2003 r. Polska podpisała Protokół nr 13 dnia
3 maja 2002 r.
Protokół nr 13 znosi karę śmierci we wszystkich okolicznościach i wyłącza możliwość
skazania na taką karę i wykonania jej wobec kogokolwiek, wzmacnia zatem ochronę prawa
do życia z art. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej:
Konwencja), rozszerzając zarazem zakres zakazu stosowania kary śmierci określonego
w Protokole nr 6 do Konwencji, dopuszczającego karę śmierci za czyny popełnione w czasie
wojny lub w okresie bezpośredniego zagrożenia wojną.
Art. 1 Protokołu nr 13 uznaje prawo do życia za prawo podmiotowe, przynależne każdej
istocie ludzkiej. Dla wzmocnienia skuteczności stosowania postanowień Protokołu nr 13
chroniącego najważniejsze prawo człowieka, art. 2 i art. 3 nie dopuszczają uchylenia
wynikających z niego zobowiązań na podstawie art. 15 Konwencji oraz wyłączają możliwość
składania zastrzeżeń do jego przepisów na podstawie art. 57 Konwencji.
Protokół nr 13 przewiduje możliwość ograniczenia przez państwa jedynie terytorialnego
zakresu jego stosowania. Każde państwo ma prawo wskazać terytorium lub terytoria
podlegające jego jurysdykcji, wobec których Protokół nr 13 będzie znajdował zastosowanie.
Relację między postanowieniami Protokołu nr 13 a Konwencją określa art. 5 Protokołu nr 13,
zgodnie z którym Państwa – Strony uznają postanowienia artykułów 1–4 Protokołu nr 13 za
dodatkowe artykuły Konwencji. W związku z powyższym jakiekolwiek oświadczenie
państwa złożone na podstawie art. 25 (prawo do skargi indywidualnej) lub art. 46
(obowiązkowa jurysdykcja Trybunału) Konwencji w brzmieniu obowiązującym przed
zmianami wprowadzonymi Protokołem nr 11 do Konwencji bądź zgodnie z obecnie
obowiązującym art. 34 Konwencji wywoła skutek również w odniesieniu do przepisów
niniejszego Protokołu nr 13.
Dnia 10 października 2012 r. Komitet Delegatów Ministrów Rady Europy wezwał państwa
członkowskie Rady Europy, które dotychczas nie związały się postanowieniami Protokołu
nr 13, do jego podpisania (Azerbejdżan i Rosja) lub ratyfikowania (Polska i Armenia).
Z powyższego jasno wynika, iż Polska jest jednym z ostatnich państw członkowskich Rady
Europy, które nie są stronami Protokołu nr 13.
2

Polska jest już stroną wspomnianego wyżej Protokołu nr 6 do Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności dotyczącego zniesienia kary śmierci, sporządzonego w
Strasburgu dnia 28 kwietnia 1983 r., który w art. 1 stanowi, że nikt nie może być skazany na
karę śmierci ani nie może nastąpić jej wykonanie (w stosunku do Polski Protokół nr 6 wszedł
w życie z dniem 1 listopada 2000 r.).
Należy mieć na uwadze, iż problematyka praw człowieka znajduje odzwierciedlenie również
w prawie Unii Europejskiej. Art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) wśród
fundamentalnych wartości, na których opiera się Unia, wskazuje poszanowanie praw
człowieka. Przepis ten, interpretowany w kontekście art. 49 TUE, powinien być rozumiany
jako wskazanie katalogu przesłanek, od spełnienia których zależy członkostwo w Unii.
Art. 6 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) stanowi, że prawa podstawowe,
zagwarantowane w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz
wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim, stanowią część
prawa Unii jako zasady ogólne prawa. Stanowi on także normatywną podstawę przystąpienia
UE do Konwencji (ust. 2).
Bezpośrednie odwołanie do kwestii kary śmierci w prawie UE zawiera art. 2 ust. 2 Karty
Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Zgodnie z przywoływanym przepisem, nikt nie może
być skazany na karę śmierci ani poddany jej wykonaniu. Postanowienie to nie ma charakteru
wyłącznie deklaratywnego, bowiem – w myśl art. 6 ust. 1 TUE – Karta Praw Podstawowych
„ma taką samą moc prawną jak Traktaty”.
Polska, będąc stroną Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych,
zobowiązała się na forum Komitetu Praw Człowieka ONZ w 2004 r. w czasie rozpatrywania
V sprawozdania okresowego z przestrzegania przez nią postanowień wskazanej umowy do
dokonania ratyfikacji Drugiego Protokołu Fakultatywnego w sprawie zniesienia kary śmierci.
W przywołanym sprawozdaniu zaznaczono, że ze względu na zbieżność problematyki
Drugiego Protokołu Fakultatywnego z Protokołem nr 13 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności dotyczącego zniesienia kary śmierci we wszystkich
okolicznościach, ich ratyfikacja przebiegnie w tym samym czasie.
W tym miejscu należy przypomnieć, że zgodnie ze stanowiskiem Zgromadzenia
Parlamentarnego Rady Europy – której Polska jest członkiem od 26 listopada 1991 r. –
stosowanie kary śmierci narusza jedno z najbardziej podstawowych praw człowieka i kara ta
musi zostać ostatecznie usunięta z ustawodawstw wszystkich państw, które dążą do
wzmacniania demokracji, rządów prawa i praw człowieka (rezolucja nr 1760/2006 z dnia
28 czerwca 2006 r.).
3

Podobne stanowisko zajęło Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych
w rezolucji nr 62/149 z dnia 18 grudnia 2007 r. wzywającej do wprowadzenia moratorium na
wykonywanie kary śmierci. W preambule do przedmiotowej uchwały wskazano m.in., że nie
ma niezbitych dowodów na walor odstraszający kary śmierci, a jakakolwiek pomyłka sądowa
lub zaniedbanie w zakresie zastosowania kary śmierci ma charakter nieodwracalny i jest nie
do naprawienia.
Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w rezolucji nr 1187/1999 z dnia 26 maja 1999 r.
uznało, że stosowanie kary śmierci stanowi nieludzkie i poniżające traktowanie, będąc
zarazem pogwałceniem najbardziej podstawowego z praw człowieka – prawa do życia.
Oznacza to, że stosowanie kary śmierci może być rozpatrywane nie tylko w kontekście
naruszenia art. 2 Konwencji (prawo do życia), ale także art. 3 (zakaz tortur oraz nieludzkiego
lub poniżającego traktowania albo karania). Należy przy tym pamiętać, że Polska od dnia
10 października 1994 r. jest związana postanowieniami Konwencji o zapobieganiu torturom
oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, przyjętej w Strasburgu dnia
26 listopada 1987 r.
Kwestia prawnej ochrony życia ludzkiego przewija się także w orzecznictwie polskiego
Trybunału Konstytucyjnego. W uzasadnieniu do wyroku z dnia 30 września 2008 r. (sygn. akt
K 44/07) Trybunał podkreślił, że życie ludzkie stanowi wartość o randze najwyższej w naszej
cywilizacji i kulturze prawnej. Wartość dobra prawnego, jakim jest życie ludzkie, nie podlega
przy tym, na gruncie Konstytucji, różnicowaniu. W polskim i zagranicznym orzecznictwie
konstytucyjnym podkreśla się rangę prawa do ochrony życia jako podstawowego prawa
jednostki, warunkującego posiadanie i realizację wszelkich innych praw i wolności.
Znaczenie prawa do życia wykracza jednak poza tak rozumiany kontekst indywidualno-
podmiotowy.
W innym orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny łączy ochronę życia ludzkiego z klauzulą
demokratycznego państwa prawnego, stwierdzając, że państwo takie realizuje się wyłącznie
jako wspólnota ludzi, i tylko ludzie mogą być właściwymi podmiotami praw i obowiązków
stanowionych w takim państwie. Podstawowym przymiotem człowieka jest jego życie.
Pozbawienie życia unicestwia więc równocześnie człowieka, jako podmiot praw
i obowiązków. Jeżeli treścią zasady państwa prawa jest zespół podstawowych dyrektyw
wyprowadzanych z istoty demokratycznie stanowionego prawa, a gwarantujących minimum
jego sprawiedliwości, to pierwszą taką dyrektywą musi być respektowanie w państwie prawa
wartości, bez której wykluczona jest wszelka podmiotowość prawna, tj. życia ludzkiego
od początków jego powstania (wyrok z dnia z 28 maja 1997 r., sygn. akt K 26/96).
4