Rządowy projekt ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

Inspekcji Pracy), kontrole w zakresie objętym dyrektywą 2009/52 prowadzą dwie instytucje,
podlegające różnym organom: Straż Graniczna – podległa ministrowi właściwemu do spraw
wewnętrznych oraz Państwowa Inspekcja Pracy podległa Sejmowi. Jednocześnie, zgodnie
z ustawą z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65,
poz. 437, z późn. zm.), sprawy ochrony granicy państwa, kontroli ruchu granicznego
i cudzoziemców oraz koordynacji działań związanych z polityką migracyjną państwa należą
do działu sprawy wewnętrzne, a sprawy zatrudnienia – do działu praca.
Wobec przedstawionego powyżej rozproszenia kompetencji w zakresie objętym dyrektywą
2009/52, projektowana ustawa w art. 18 (nowelizującym ustawę o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy) powierza wspólnie ministrom właściwym do spraw pracy i do
spraw wewnętrznych zadania:
1) określania – na podstawie oceny ryzyka – sektorów działalności, w których
koncentruje się zatrudnienie nielegalnie przebywających obywateli państw
trzecich;
2) przygotowywania – na podstawie informacji przekazanych przez Straż Graniczną
i Głównego Inspektora Pracy – i przekazywania Komisji Europejskiej – co roku –
informacji o liczbie przeprowadzonych w poprzednim roku kontroli oraz – co trzy
lata – sprawozdania z realizacji projektowanej ustawy.
Jednocześnie projektowana ustawa zobowiązuje Straż Graniczną i Państwową Inspekcję
Pracy do współpracy (odpowiednio w art. 10 i 19 projektu – nowelizacje ustawy o Straży
Granicznej oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy). Projektowana ustawa wskazuje także
termin 30 kwietnia następnego roku kalendarzowego na przekazanie ministrowi właściwemu
do spraw pracy oraz ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, zbiorczych danych
dotyczących wyników kontroli prowadzonych odpowiednio przez Straż Graniczną
i Państwową Inspekcję Pracy.
Ponadto projektowana ustawa zobowiązuje do współpracy przy ocenie ryzyka i określaniu
sektorów działalności, w których koncentruje się zatrudnienie nielegalnie przebywających
obywateli państw trzecich, ministrów właściwych do spraw odpowiednio: budownictwa,
gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, finansów publicznych, gospodarki, nauki,
rolnictwa, rozwoju regionalnego, rybołówstwa, transportu, turystyki, zabezpieczenia
społecznego, spraw zagranicznych oraz zdrowia (art. 18 projektu).

26 
 
IV.15.
Dyrektywa 2009/52 zobowiązuje państwa członkowskie do określenia warunków, na jakich
przyznawane będą zezwolenia na pobyt na czas ograniczony, wyznaczony czasem trwania
odpowiedniego postępowania krajowego, zainteresowanym obywatelom państw trzecich
pokrzywdzonym przestępstwem, o którym mowa w art. 9 ust. 1 lit. c) lub e) dyrektywy
2009/52 (tj. gdy nielegalnemu zatrudnieniu towarzyszyły warunki pracy powodujące
szczególny wyzysk lub w przypadku nielegalnego zatrudnienia małoletnich). Dyrektywa
2009/52 odwołuje się do zasad porównywalnych do tych, które mają zastosowanie do
obywateli państw trzecich objętych zakresem dyrektywy Rady 2004/81/WE z dnia
29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentu pobytowego wydawanego obywatelom państw
trzecich, którzy są ofiarami handlu ludźmi lub podlegali działaniom ułatwiającym nielegalną
imigrację, którzy współpracują z właściwymi władzami. Dyrektywa 2009/52 przewiduje
również w art. 6 ust. 5 możliwość przedłużenia, na zasadach określonych w prawie
krajowym, ważności ww. zezwolenia do czasu otrzymania przez obywatela państwa trzeciego
wypłaty swojego zaległego wynagrodzenia.
Projektowana ustawa wprowadza zatem w ustawie o cudzoziemcach możliwość udzielenia
zezwolenia na zamieszkanie na czas określony cudzoziemcowi, który przebywając na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wbrew przepisom wykonywał pracę, a który jest
pokrzywdzonym przez – wprowadzone projektowaną ustawą – przestępstwo nielegalnego
zatrudnienia, któremu towarzyszyły warunki pracy powodujące szczególny wyzysk lub
w przypadku nielegalnego zatrudnienia małoletniego. Zezwolenie udzielone będzie na czas
trwania postępowania karnego toczącego się przeciwko podmiotowi powierzającemu
wykonywanie pracy, w którym cudzoziemiec występuje w charakterze pokrzywdzonego.
Zgodnie z art. 56 ustawy o cudzoziemcach zezwolenie takie będzie udzielane na okres
niezbędny do realizacji celu pobytu cudzoziemca, nie dłużej jednak niż na okres 2 lat.
Możliwe jest ubieganie się o udzielenie kolejnych takich zezwoleń.
Przewiduje się również możliwość udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas określony
cudzoziemcowi przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie
zezwolenia udzielonego na czas trwania postępowania karnego toczącego się przeciwko
pracodawcy lub innemu podmiotowi powierzającemu cudzoziemcowi wykonanie pracy
z udziałem tego cudzoziemca, który zamierza kontynuować pobyt na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej do czasu otrzymania wszelkiego zaległego wynagrodzenia od
pracodawcy lub podmiotu powierzającego wykonanie pracy, gdy będzie za tym przemawiał
27 
 
szczególnie ważny interes cudzoziemca (art. 16 pkt 2 projektu). Zgodnie z art. 56 ustawy
o
cudzoziemcach zezwolenie takie będzie udzielane na okres maksymalnie 2 lat,
z możliwością ubiegania się o udzielenie kolejnych takich zezwoleń.
Zezwolenie to będzie mogło być wydane, jeżeli cudzoziemiec spełnia następujące wymogi:
1) posiada ubezpieczenie zdrowotne w rozumieniu przepisów o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych lub potwierdzenie pokrycia przez
ubezpieczyciela kosztów leczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
2) posiada stabilne i regularne źródło dochodu wystarczającego na pokrycie kosztów
utrzymania siebie i członków rodziny pozostających na jego utrzymaniu.

IV.16.
Dyrektywa 2009/52, w art. 6 ust. 2 zdanie drugie, nakłada na państwa członkowskie
obowiązek systematycznego i obiektywnego informowania nielegalnie zatrudnionych
obywateli państw trzecich o przysługujących im prawach przed wykonaniem decyzji
nakazującej powrót.
Zgodnie z art. 10 ustawy o cudzoziemcach, organy prowadzące postępowania, m.in.
w sprawach o wydalenie z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pouczają cudzoziemca
w języku dla niego zrozumiałym o zasadach i trybie postępowania oraz o przysługujących mu
prawach i ciążących na nim obowiązkach. W przypadku gdy postępowanie w sprawie
wydalenia z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wszczyna się na wniosek organu, który
zatrzymał cudzoziemca, pouczenia dokonuje organ, który wystąpił z wnioskiem o wydanie
decyzji o wydaleniu.
Projektowana ustawa w art. 16 przewiduje odpowiednie uzupełnienie art. 10 ustawy
o cudzoziemcach poprzez dodanie nowego ustępu 1a, w którym określony jest zakres
pouczenia cudzoziemca przez organy prowadzące postępowania w sprawach o wydalenie
z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Organy te pouczają także o przysługujących prawach
w zakresie możliwości wystąpienia z roszczeniem przeciwko pracodawcy oraz
wyegzekwowania orzeczenia wydanego przeciwko pracodawcy w związku z wszelkim
zaległym wynagrodzeniem oraz wniesienia skargi przeciwko pracodawcy, a także
o możliwości udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony cudzoziemcowi,
który jest pokrzywdzony przez – wprowadzone projektowaną ustawą – przestępstwo
28 
 
nielegalnego zatrudnienia, któremu towarzyszyły warunki pracy powodujące szczególny
wyzysk lub w
przypadku nielegalnego zatrudnienia małoletniego, na czas trwania
postępowania karnego toczącego się przeciwko podmiotowi powierzającemu wykonywanie
pracy, w którym cudzoziemiec występuje w charakterze pokrzywdzonego.

Przepisy przejściowe
Projektowana ustawa w art. 20 wprowadza obowiązek uzupełnienia dokumentacji dotyczącej
zatrudnionych w dniu wejścia w życie ustawy obywateli państw trzecich w ciągu 45 dni od
dnia wejścia w życie ustawy o kopie dokumentu potwierdzającego status pobytowy
zatrudnionego obywatela państwa trzeciego. Taki sam termin przewidziany jest dla dokonania
korekty – jeżeli istnieje taka potrzeba – zgłoszenia obywatela państwa trzeciego do
ubezpieczenia społecznego. Obowiązek ten dotyczy także podmiotów powierzających
wykonywanie pracy cudzoziemcowi na innej podstawie niż stosunek pracy.
Termin ten pozwoli na wypełnienie obowiązku przez podmioty powierzające wykonywanie
pracy także w przypadku czasowej (np. spowodowanej urlopem) nieobecności pracownika
– obywatela państwa trzeciego.
Termin 45 dni pozwoli także na dokonanie stosownych czynności sprawdzających przez
wykonawcę dotyczących realizacji wynikających z niniejszej ustawy obowiązków przez
podwykonawców w celu wykazania należytej staranności będącej podstawą uchylenia się od
współodpowiedzialności (zgodnie z art. 8 i 9 projektowanej ustawy).
Przewidywany termin wejścia w życie
Zgodnie z art. 17 ust. 1 dyrektywy 2009/52 jej transpozycja do prawa krajowego powinna
nastąpić do dnia 20 lipca 2011 r.
Ze względu na wprowadzane sankcje karne dla podmiotów powierzających wykonywanie
pracy, proponuje się wejście ustawy w życie w terminie 14 dni od dnia jej ogłoszenia
w Dzienniku Ustaw.

V. Ocena przewidywanych skutków (kosztów i korzyści) społeczno-gospodarczych regulacji


29 
 
V.1. Podmioty, na które oddziaływać będzie projektowana ustawa
1) pracodawcy lub podmioty powierzające wykonywanie pracy obywatelom państw
trzecich, z uwzględnieniem także podmiotów zbiorowych - w zakresie dodatkowych
obowiązków administracyjnych oraz w zakresie sankcji za powierzenie wykonywania
pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej;
2) obywatele państw trzecich przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
– w zakresie obowiązku przedłożenia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu
pobytowego oraz w zakresie ułatwień w dochodzeniu roszczeń z tytułu zaległego
wynagrodzenia i świadczeń z tym związanych;
3) wykonawcy, których podwykonawcy naruszyli zakaz nielegalnego zatrudniania lub
obowiązki pracodawcy/podmiotu powierzającego wykonanie pracy wobec obywateli
państw trzecich – w zakresie sankcji finansowych lub wypłaty zaległego
wynagrodzenia i świadczeń z tym związanych;
4) Straż Graniczna i Państwowa Inspekcja Pracy – w zakresie współpracy przy
określaniu – na podstawie oceny ryzyka – sektorów działalności, w których
koncentruje się zatrudnienie nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich
oraz w zakresie przekazywania danych o wynikach kontroli legalności wykonywania
pracy przez cudzoziemców w kontekście legalności ich pobytu, a także w związku
z postępowaniami w zakresie objętym przedmiotem dyrektywy 2009/52;
5) minister właściwy do spraw pracy we współpracy z ministrem właściwym do spraw
wewnętrznych – w zakresie określania – na podstawie oceny ryzyka – sektorów
działalności, w których koncentruje się zatrudnienie nielegalnie przebywających
obywateli państw trzecich oraz w zakresie pozyskiwania danych od Straży Granicznej
i Państwowej Inspekcji Pracy i przekazywania Komisji Europejskiej – co roku
– informacji o liczbie przeprowadzonych w poprzednim roku kontroli oraz – co trzy
lata – sprawozdania z realizacji postanowień dyrektywy 2009/52;
6) ministrowie właściwi do spraw: budownictwa, gospodarki przestrzennej
i
mieszkaniowej, finansów publicznych, gospodarki, nauki, rolnictwa, rozwoju
regionalnego, rybołówstwa, transportu, turystyki, zabezpieczenia społecznego, spraw
zagranicznych oraz zdrowia – w zakresie współpracy przy ocenie ryzyka i określaniu
30