Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

   
 

SĄD NAJWYŻSZY
BIURO STUDIÓW I ANALIZ Warszawa, dn. 28 lutego 2013 r.
Pl. Krasińskich 2/4/6, 00-951 Warszawa

BSA II - 021-63/13


                                                                                                              



UWAGI
do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny (EK-020-506/13)

I. Przedłożony do oceny projekt zakłada szereg zmian prowadzących do
rozszerzenia możliwości zastosowania środka karnego polegającego na przepadku
pojazdu mechanicznego w stosunku do przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w
komunikacji, określonych w artykułach 173 § 2, 174 lub 177 K.k. W tym celu
modyfikuje się art. 44 § 6, poprzez wprowadzenie nowej kategorii przedmiotów
podlegających przepadkowi.
Dodatkowo, przedłożony projekt wprowadza pojęcie stanu nietrzeźwości w
stopniu wysokim, definiując je w art. 115 § 16a. Decyduje on według projektodawcy o
obligatoryjności przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę.
Projekt przewiduje również w zakresie przedmiotowym, określonym w
planowanym art. 178b, obligatoryjnie orzekany środek karny w postaci publikacji
wizerunku sprawcy.
Przepadek pojazdu mechanicznego w wypadku przestępstw przeciwko
bezpieczeństwu w komunikacji nie jest zupełnie nowym pomysłem legislacyjnym.
Jest również żywotnym problemem w procesie stosowania prawa, czego najlepszy
dowód stanowi ewolucja orzecznictwa Sądu Najwyższego, zwieńczona uchwałą z 30
1

października 2008 r., I KZP 20/08. W uchwale tej Sąd Najwyższy m. in. szeroko
odniósł się do przedstawionych w stanowisku Prokuratora Generalnego stanowisk
wykładniczych odnośnie rozumienia pojazdu mechanicznego w kontekście
stosowania art. 178a K.k. Sąd Najwyższy odrzucił wyrażany wcześniej w
orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym pojazd mechaniczny prowadzony w stanie
nietrzeźwości stanowić może przedmiot służący do popełnienia przestępstwa
(instrumentum sceleris) w rozumieniu art. 44 § 2 K.k. przyjmując, iż jest on
elementem znamion przedmiotowych przestępstwa (przedmiotem czynności
wykonawczej). Tym samym Kodeks karny, wyczerpująco definiując w art. 44
przedmiot przepadku orzekanego jako środek karny, nie pozwala na jego orzeczenie
w sytuacji, kiedy pojazd mechaniczny nie mieści się w zakresie zastosowania tego
artykułu. W cytowanej uchwale Sąd Najwyższy uznał za niewykluczone takie zmiany
prawodawcze, które w przyszłości umożliwią w takich sytuacjach przepadek pojazdu
mechanicznego. Przedstawionemu projektowi jednak, z kilku poniższych powodów,
nie można przypisać niezbędnej propozycjom ustawodawczym cechy racjonalności.
II. Należy zacząć od tego, że przedłożona propozycja przewiduje instytucję
przepadku nie tylko w sytuacji umyślnego przestępstwa z art. 178a, ale i innych,
zarówno umyślnych, jak i nieumyślnych przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w
komunikacji. Niezależnie od pytania o zgodność tych rozwiązań z zasadą
proporcjonalności, trzeba przychylić się do tych poglądów doktryny, według których
orzeczenie przepadku jest wykluczone w wypadku przestępstw nieumyślnych.
Dyskusyjna jest bowiem możliwość zrealizowania w takich sytuacjach przez
orzeczenie przepadku przedmiotów celów prewencji indywidualnej i ogólnej.
W pozostałym zakresie przedmiotowym, a więc w stosunku do sprawcy
przestępstw umyślnych, w tym występku z art. 178a k.k., ocena przedłożonych
propozycji legislacyjnych jest bardziej złożona. Ich zasadność należy bardziej
szczegółowo ocenić przez pryzmat proporcjonalności – jako granicy karania. Jeśli
chodzi o zasadę proporcjonalności, to składają się nań trzy elementy: zasada
                                                           
1 OSNKW 2008, z. 11, poz. 88.
2 A. Marek, Prawo karne. Warszawa 2001, s. 282, wyrażający ten pogląd w kontekście narzędzi
przestępstwa. Pogląd ten wydaje się jednak zachowywać aktualność na gruncie ocenianej propozycji
normatywnej.
3 R. Stefański, Glosa do uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 30 października 2008 r., sygn. I KZP
20/08, Prok. i Pr. nr 3, 2009, s. 146. 
2

przydatności, zasada konieczności oraz zasada proporcjonalności w ścisłym słowa
znaczeniu. Ta ostatnia oznacza wymóg, by efekty regulacji pozostawały w
odpowiedniej proporcji do ciężarów nakładanych na obywatela. Zarówno dla
kryminalizacji, jak i ustanowienia wymiaru kary i środków karnych istotne jest, aby
spełnione zostały wszystkie wymienione wyżej przesłanki. Zasada
proporcjonalności wymaga więc również ważenia korzyści i strat, które wiązałyby się
z wprowadzeniem instytucji przepadku pojazdu mechanicznego w wypadku
umyślnych przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Wydaje się, że
cele środka karnego, jakie miałby spełniać przepadek realizowane są przez już
istniejące środki karne i to nie tylko o charakterze majątkowym (nawiązka), ale i
niemajątkowym (zakaz prowadzenia pojazdów). Zgodnie zasadami techniki
prawodawczej należałoby udowodnić, że istniejące już środki nie są wystarczające
dla realizacji dyrektyw wymiaru kary.
Trzeba też zastanowić się nad praktycznymi aspektami stosowania
proponowanego nowego środka karnego. W tym kontekście jako przemawiające
przeciwko proponowanej regulacji jawią się dwa argumenty. Po pierwsze,
ustawodawca powinien tak kształtować wymiar kary i środków karnych, aby były one
możliwe do zastosowania zasadniczo zawsze w podobnych sytuacjach faktycznych;
w przeciwnym razie istnieje ryzyko usankcjonowania przez prawodawcę stanu, który
nie spełnia standardu równości wobec prawa. Mimo proponowanych rozwiązań (to
jest możliwości orzeczenia przepadku równowartości pojazdu mechanicznego oraz
udziału lub jego równowartości), ryzyko takie wydaje się w tym wypadku istnieć.
Przewidywany środek karny jest bowiem w pełni dotkliwy wobec sprawcy wówczas,
gdy pojazd mechaniczny stanowi jego własność. Po drugie, co wydaje się wręcz
istotniejsze, projektowane rozwiązanie wydaje się niezgodne z szeroko
rozumianą zasadą indywidualizacji kary, według której okoliczności dotyczące
wymiaru kary uwzględnia się tylko wobec osoby, której one dotyczą, przy czym
wynikająca z kary lub środka karnego represja nie powinna odnosić się nie tylko
innych sprawców, ale w ogóle innych osób. Przepadek pojazdu dotyka często
również i innych członków rodziny, które w całości lub części przyczyniły się do jego
nabycia. Proponowany środek byłby zbyt drastyczny również dlatego, że
                                                           
4 K. Wojtyczek, Zasada proporcjonalności jako granica prawa karania, CzPKiNP z. 2, 1999, s. 33.
5 Tamże.
3

powodowałby utratę dorobku kilku lat całej rodziny, niekiedy znacznie ograniczając
możliwości zarobkowania jej członków.
III. Projektodawca uzależnia obligatoryjne orzekanie przepadku pojazdu
mechanicznego od zaistnienia „stanu nietrzeźwości w stopniu wysokim” tak, jak
rozumie się go w projektowanym artykule 115 § 16a. Ponieważ Sąd Najwyższy nie
widzi przeważających racji za orzekaniem zarówno obligatoryjnie, jak i fakultatywnie
przepadku pojazdu mechanicznego w przewidywanych przez projektodawcę
sytuacjach, bezprzedmiotowa jest tym bardziej głębsza ocena zasadności
wprowadzenia do języka ustawy karnej pojęcia stanu nietrzeźwości w stopniu
wysokim. Należy poprzestać na stwierdzeniu, że generalnie stopień nietrzeźwości
sprawcy w obrębie stanu nietrzeźwości, powinien mieć znaczenie w ogólnej ocenie
społecznej szkodliwości czynu i tym samym wpływać na właściwe stosowanie
dyrektyw wymiaru kary.
Zupełnie na marginesie warto zwrócić uwagę, że projektodawca dokonuje
niekonsekwentnej oceny prawnej stanu pod wpływem środka odurzającego, traktując
go zarówno jako przesłankę fakultatywnego, jak i obligatoryjnego przepadku pojazdu
mechanicznego. W ten sposób wprowadza on zmiany przypadkowe, przecząc
zasadzie racjonalnej legislacji.
Odrzucić należy również zawarty w projektowanym artykule 178b zamysł
legislacyjny, polegający na wprowadzeniu nowego środka karnego, to jest
opublikowania wizerunku sprawcy. Gdyby nawet przyjąć przeważające racje na rzecz
jego wprowadzenia, należałoby rozważyć je również w kontekście innych ciężkich
przestępstw. Po wtóre, wydaje się, iż cele takiego nowego środka spełnione są przez
już istniejące środki karne, w szczególności zaś podanie wyroku do publicznej
wiadomości.
Z tych wszystkich względów przedłożony do zaopiniowania projekt nie powinien
stać się przedmiotem prac legislacyjnych.
Sporządził: A. Górski
                                                           
6 Zob. rozważania R. Stefańskiego w przytaczanej wyżej glosie do uchwały Sądu Najwyższego I KZP
20/08, s. 147.
4