Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

Warszawa, 11 stycznia 2013 r.
BAS-WAPEiM-3419/12


Pani Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej




Opinia prawna dotycząca zgodności z prawem Unii Europejskiej
poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz
niektórych innych ustaw (przedstawiciel wnioskodawców: poseł Andrzej
Duda)




Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r. poz. 32 i 819)
sporządza się następującą opinię:



I.
Przedmiot projektu ustawy
Przedmiotem projektu ustawy jest nowelizacja ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zmianami), zwanej dalej kk,
ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89,
poz. 555, ze zmianami), zwanej dalej kpk, oraz ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.
– Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zmianami).
Opiniowany projekt ustawy zawiera szereg zmian, które mają zostać
wprowadzone do polskiego prawa karnego, w szczególności do kodeksu
karnego. Zgodnie z zaproponowaną w art. 1 pkt 2 projektu ustawy zmianą do
katalogu kar przewidzianych w art. 32 kk dodana ma zostać kara 20 lat
pozbawienia wolności. Wprowadzenie wielu innych zmian, które znalazły się w
projekcie ustawy jest konsekwencją dodania nowej sankcji. Modyfikacje te
dotyczą m.in. zasad stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary,
warunkowego zwolnienia po odbyciu części kary, zasady orzekania kary
łącznej. Ponadto projektodawcy zaproponowali liczne modyfikacje przepisów
części szczególnej kodeksu karnego, które zmierzają do zwiększenia
ustawowego zagrożenia karą wybranych typów czynów zabronionych, wśród
nich zbrodni wojennych, ludobójstwa, działania na rzecz obcego wywiadu,
zabójstwa, udziału w bójce, przestępstw przeciwko wolności seksualnej,
łapownictwa.
Zmiany zaproponowane w art. 2 projektu ustawy modyfikują art. 257a
kpk w zakresie orzekania środka zapobiegawczego w postaci nakazu
oskarżonemu o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby
wspólnie zamieszkującej, opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego
wspólnie z pokrzywdzonym. Projektodawcy zgłosili również propozycje zmian
w kodeksie karnym wykonawczym w odniesieniu do reguł odbywania kary
przez osoby skazane na 20 lat pozbawienia wolności.
Projektowana ustawa ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia
ogłoszenia.

II.
Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
ustawy
W prawie Unii Europejskiej są regulowane wybrane zagadnienia
związane z niektórymi spośród typów czynów zabronionych, których dotyczą
zmiany zaproponowane w projekcie ustawy.
Wybrane rodzaje przestępstw wojennych, przestępstw przeciwko
ludzkości oraz związanych z konfliktami zbrojnymi są objęte zakresem regulacji
prawa UE. W art. 1 decyzji Rady 2003/335/WSiSW z dnia 8 maja 2003 r. w
sprawie wykrywania i karania ludobójstwa, zbrodni przeciw ludzkości i zbrodni
wojennych (Dz. Urz. UE L 118 z 14.5.2003 r., str. 12; Dz. Urz. UE Polskie
wydanie specjalne, rozdz. 19, tom 6, str. 154), zwanej dalej decyzją Rady
2003/335/WSiSW, określono zasady współpracy między krajowymi
jednostkami w państwach członkowskich w ramach ścigania i karania osób,
które dopuściły się lub brały udział w popełnieniu ludobójstwa, zbrodni przeciw
ludzkości i zbrodni wojennych określonych w art. 6, 7 i 8 Statutu Rzymskiego
Międzynarodowego Trybunału Karnego z dnia 17 lipca 1998 r. Dokument ten
nie dotyczy rodzaju i wymiaru sankcji, jakimi mają być zagrożone zbrodnie w
nim ujęte. Jest w nim jedynie uregulowany sposób kooperacji organów
krajowych, który ma zmierzać do polepszenia ścigania i karania sprawców
przestępstw. Artykuł 3 ust. 1 decyzji Rady 2003/335/WSiSW stanowi, że
państwa członkowskie pomagają sobie wzajemnie w ściganiu i karaniu zbrodni
określonych w art. 1 decyzji zgodnie z odpowiednimi umowami
międzynarodowymi i prawem krajowym. Artykuł 5 ust. 1 decyzji Rady
2003/335/WSiSW zawiera normę nakazującą państwom członkowskim
koordynowanie bieżących wysiłków w celu ścigania i karania osób
podejrzanych o dopuszczenie się lub branie udziału w popełnieniu ludobójstwa,
zbrodni przeciw ludzkości lub zbrodni wojennych. Termin implementacji
przepisów analizowanej decyzji Rady do porządków prawnych państw
członkowskich upłynął w dniu 8 maja 2005 r. (art. 7 decyzji Rady
2003/335/WSiSW).

2
Zasady określania wymiaru kar za przestępstwo zgwałcenia osoby w
wieku poniżej 18 lat zostały określone w dyrektywie Parlamentu Europejskiego
i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie zwalczania
niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania
seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej, zastępującej decyzję ramową
Rady 2004/68/WSiSW (Dz. Urz. UE L 335 z dnia 17.12.2011 r., str.1), zwanej
dalej dyrektywą 2011/92/UE. Zakres normatywny tej dyrektywy obejmuje
system sankcji karnych za bezprawne naruszenie dóbr chronionych prawem w
postaci m.in. wolności seksualnej, obyczajności, nietykalności cielesnej.

Zgodnie z definicjami wskazanymi w art. 2 dyrektywy 2011/92/UE,
dzieckiem jest każda osoba w wieku poniżej 18 lat, natomiast wiek
przyzwolenia oznacza osiągnięty przez dziecko wiek, poniżej którego zakazane
jest – zgodnie z prawem krajowym – podejmowanie czynności seksualnych z
jego udziałem (w polskim prawie wiek ten wynosi 15 lat – art. 200 § 1 kk).
Artykuł 3 ust. 4 dyrektywy 2011/92/UE zawiera normę prawną, zgodnie z
którą podejmowanie czynności seksualnych z udziałem dziecka, które nie
osiągnęło wieku przyzwolenia, podlega sankcji karnej w maksymalnym
wymiarze co najmniej pięciu lat pozbawienia wolności.
W art. 3 ust. 5 pkt (iii) dyrektywy 2011/92/UE określono, że
podejmowanie czynności seksualnych z udziałem dziecka z użyciem przymusu,
przemocy lub groźby podlega sankcji karnej w maksymalnym wymiarze co
najmniej 10 lat pozbawienia wolności, natomiast jeżeli dziecko osiągnęło wiek
przyzwolenia – w maksymalnym wymiarze co najmniej 5 lat pozbawienia
wolności.
Kolejnym przepisem dyrektywy 2011/92/UE, relewantnym z punktu
widzenia oceny opiniowanego projektu ustawy, jest jej art. 4 ust. 5. Zgodnie z
nim doprowadzenie lub nakłanianie dziecka do udziału w prostytucji dziecięcej
(rozumianej na gruncie art. 2 pkt d dyrektywy jako wykorzystywanie dziecka do
czynności seksualnych, w ramach którego oferuje się lub obiecuje pieniądze lub
inne formy wynagrodzenia lub świadczenia w zamian za udział dziecka w
czynnościach seksualnych, niezależnie od tego, czy zapłata, obietnica lub
świadczenie przekazywane są danemu dziecku czy osobie trzeciej) lub czerpanie
z tego korzyści bądź inne wykorzystywanie dziecka do takich celów podlega
sankcji karnej w maksymalnym wymiarze co najmniej ośmiu lat pozbawienia
wolności, jeżeli dziecko nie osiągnęło wieku przyzwolenia, i co najmniej pięciu
lat pozbawienia wolności, jeżeli dziecko osiągnęło ten wiek.
Dyrektywa 2011/92/UE weszła w życie, zgodnie z regułą określoną w jej
art. 29, w dniu 17 grudnia 2011 r. Na podstawie art. 27 ust. 1 dyrektywy,
państwa członkowskie zostały zobowiązane do wprowadzenia w życie
przepisów niezbędnych do wykonania dyrektywy do dnia 18 grudnia 2013 r.
Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazuje na
to, że w okresie przewidzianym na dokonanie transpozycji dyrektywy państwa
członkowskie, będące jej adresatami, są zobowiązane do powstrzymania się od

3
przyjmowania przepisów, których charakter poważnie zagraża osiągnięciu
rezultatu wskazanego przez tę dyrektywę (patrz. m.in. wyrok z 18 grudnia 1997
r. w sprawie C 129/96 Inter-Environnement Wallonie, wyrok z 8 maja 2003 r. w
sprawie C‑14/02 ATRAL, i wyrok z 4 lipca 2006 r. w sprawie C-144/04
Mangold). Co więcej, z zasady lojalnej współpracy państw określonej w art. 4
ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wynika, że w okresie prac
nad transpozycją dyrektywy państwa członkowskie muszą podejmować
działania na rzecz osiągnięcia rezultatu określonego w dyrektywie (patrz. J.
Barcz, Wytyczne polityki legislacyjnej i techniki prawodawczej, Zapewnienie
skuteczności prawa Unii Europejskiej w polskim prawie krajowym, Warszawa,
2009, s. 49-50).
Kolejnym obszarem prawa karnego materialnego, objętego zakresem
prawa Unii Europejskiej, którego dotyczy przedmiot projektu ustawy, jest
przestępstwo tzw. łapownictwa biernego popełnianego przez osoby pełniące
funkcje publiczne. Podstawowym aktem prawa UE w tym zakresie jest
Konwencja sporządzona na podstawie artykułu K.3 ustęp 2 litera c) Traktatu o
Unii Europejskiej w sprawie zwalczania korupcji urzędników Wspólnot
Europejskich i urzędników państw członkowskich Unii Europejskiej (Dz. Urz.
WE C 195 z 25.6.1997 r., str. 2, ze zmianami; Dz. Urz. UE Polskie wydanie
specjalne, rozdz. 19, tom 6, str. 136, ze zmianami), zwana dalej Konwencją.
Artykuł 2 tego aktu dotyczy korupcji biernej. Stanowi on, że dla celów
Konwencji za korupcję bierną uważa się każde umyślne działanie urzędnika,
który bezpośrednio lub za pośrednictwem żąda lub otrzymuje korzyści
dowolnego rodzaju dla siebie lub strony trzeciej lub przyjmuje obietnicę takiej
korzyści w zamian za dokonanie lub powstrzymanie się, z naruszeniem swoich
obowiązków urzędniczych, od dokonania czynności wynikającej z jego funkcji
lub w ramach wykonywania jego funkcji (art. 1 ust. 1 Konwencji). Na
marginesie wyjaśnić należy, że definicja urzędnika w Konwencji obejmuje m.in.
osoby pełniące funkcje publiczne, które w świetle krajowego prawa karnego
uznać można za „urzędników” lub „urzędników publicznych” (art. 1 pkt a i c
Konwencji).
Zgodnie z art. 2 ust. 2 Konwencji każde państwo członkowskie zostało
zobowiązane do podjęcia niezbędnych środków, aby zagwarantować, że
zachowanie wypełniające znamiona korupcji biernej, o której mowa w art. 1 ust.
1 Konwencji, uznane będzie za przestępstwo. Ponadto w art. 5 ust. 1 Konwencji
występują normy prawne określające wytyczne dotyczące wymiaru kar za to
przestępstwo. Państwa członkowskie powinny zapewnić, żeby sprawstwo,
współsprawstwo oraz podżeganie do popełnienia korupcji biernej zagrożone
były skutecznymi, proporcjonalnymi i odstraszającymi sankcjami karnymi, a
także żeby, przynajmniej w poważnych przypadkach, podlegały karom
pozbawienia wolności, które mogą stanowić podstawę ekstradycji.


4
III. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Wśród licznych modyfikacji przepisów części szczególnej kodeksu
karnego zaproponowanych w opiniowanym projekcie ustawy, które zmierzają
do zwiększenia ustawowego zagrożenia karą wybranych typów czynów
zabronionych występują: przestępstwo ludobójstwa, zbrodnie przeciwko
ludzkości oraz zbrodnie wojenne. W art. 1 pkt 12 projektu ustawy
zaproponowano zmiany art. 118 § 1 i 2 kk polegające na podwyższeniu
względem obecnie obowiązującego wymiaru kary za popełnienie ludobójstwa.
Zbrodnia stypizowana w projektowanym art. 118 § 1 i 2 kk jest tożsama ze
zbrodnią ludobójstwa, o której mowa w art. 1 decyzji Rady 2003/335/WSiSW w
zakresie odwołującym się do art. 6 Rzymskiego Statutu Międzynarodowego
Trybunału Karnego. Kolejne zaproponowane w projekcie ustawy zmiany
przepisów kodeksu karnego, w tym art. 122 § 1 kk, oraz art. 123 1 i 2 kk,
dotyczą zbrodni wojennych, które zostały stypizowane w art. 1 decyzji Rady
2003/335/WSiSW oraz w art. 8 Rzymskiego Statutu Międzynarodowego
Trybunału Karnego.
Typ czynu zabronionego, którego znamiona opisane zostały w
proponowanym art. 118a § 1 i 2 kk odpowiada art. 1 decyzji Rady
2003/335/WSiSW w zakresie odwołującym się do art. 7 Rzymskiego Statutu
Międzynarodowego Trybunału Karnego dotyczącego zbrodni przeciwko
ludzkości. Należy uznać, że wszystkie z opisanych powyżej propozycji zmian
przepisów kodeksu karnego, tj. art. 118 § 1 i 2 kk, art. 118a § 1 i 2 kk, art. 122 §
1 kk, oraz art. 123 1 i 2 kk, w zakresie określenia znamion opisanych w nich
zbrodni oraz wymiaru kar nie są sprzeczne z decyzją Rady 2003/335/WSiSW.
Opiniowany projekt ustawy w art. 1 pkt 29 wprowadza zmiany w art. 197
kk, w zakresie wymiaru kar pozbawienia wolności za przestępstwo zgwałcenia
w odniesieniu do typu podstawowego oraz kwalifikowanego. Jednym z typów
kwalifikowanych jest zgwałcenie osoby małoletniej poniżej 15 lat (art. 197 § 3
pkt 2 kk). Zgodnie z zaproponowanymi zmianami, popełnienie wskazanego
czynu zagrożone będzie karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat,
podczas gdy obecnie kara za ten czyn przewidziana w kodeksie karnym wynosi
co najmniej 3 lata pozbawienia wolności.

Wskazane w projekcie ustawy podwyższenie dolnej granicy wymiaru
kary pozbawienia wolności za zgwałcenie osoby małoletniej poniżej 15 roku
życia należy uznać za niesprzeczne z art. 3 ust. 4 dyrektywy 2011/92/UE. W
tym przepisie określono minimalny wymiar górnej granicy kary pozbawienia
wolności za dokonanie czynu, którego znamiona zawierają się w typie
kwalifikowanym zgwałcenia z art. 197 § 3 pkt 2 kk. Oznacza to, że państwa
członkowskie mogą wprowadzić wyższą górną granicę wymiaru kary za to
przestępstwo. Zaproponowane w projekcie podwyższenie dolnej granicy kary do
co najmniej 5 lat pozbawienia wolności nie jest sprzeczne z wytycznymi
przedstawionymi w tym zakresie w dyrektywie 2011/92/UE.

5