Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego

13

Wg GUS, w roku 2004 wysokość środków publicznych przeznaczonych na opiekę
zdrowotną wynosiła 34 321 962 tys. zł z czego 88,8% pochodziło z NFZ, a 11,2% z budżetu
państwa. Wg informacji Ministra Zdrowia dla Sejmu na „psychiatrię i uzależnienia” prze-
znaczono z tego 1 082 790 tys. zł (3,2% ogółu), przy czym 3% tych środków pochodziło z
NFZ i 0,2% z budżetu państwa.

Jak pokazuje tabl. 2 środki przeznaczane na opiekę psychiatryczną (wraz z uzależnie-
niami) wynoszą przeciętnie ok. 27 zł na 1 osobę i są pochłaniane głównie (w blisko 80%)
przez lecznictwo stacjonarne. Wydatki te były w poszczególnych województwach zróżnico-
wane i wahały się od 21,12 zł na osobę w województwie zachodniopomorskim do 49,92 zł w
województwie lubuskim.

Tabela 2. Struktura warto ci wiadczeń z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień zakontraktowanych przez
Narodowy Fundusz Zdrowia w roku 2004.
Warto ć wiadczeń
Struktura
Wydatki/ ludno ć*
Rodzaj wiadczeń
- wykonanie kontraktu
[ %]
[ zł]
[tys. zł]
OGÓŁEM
1 040 008,2
100,0
27,24
Lecznictwo ambulatoryjne - ogółem 150
663,0 14,5 3,95
Opieka stacjonarna - ogółem 811
777,5
78,1
21,27
Opieka dzienna - ogółem 66
424,8
6,4
1,74
Inne formy opieki
11 142,9
1,1
0,29
Według opracowania Departamentu wiadczeń Opieki Zdrowotnej, Warszawa, kwiecień 2005 rok
* ludno ć 31.12.2004 r - 38173835


Przedstawione informacje wskazują na skromny poziom i konserwatywny sposób fi-
nansowania opieki psychiatrycznej w Polsce. W krajach dysponujących bardziej nowocze-
snymi rozwiązaniami opieki psychiatrycznej, udział środków przeznaczanych na nią jest w
relacji do ogółu środków na zdrowie wyraźnie wyższy, przy czym rozwiązania te promują też
przesuwanie środków w stronę świadczeń środowiskowych, kosztem tradycyjnej opieki sta-
cjonarnej w wielkich szpitalach psychiatrycznych. Niedostatek środków przeznaczanych w
Polsce na finansowanie świadczeń z zakresu opieki psychiatrycznej jest szacowany na około
20% . Skutkiem tego deficytu jest rosnące zadłużenie placówek oraz obniżenie jakości i do-
stępności opieki. Niepokojący, zwłaszcza w ostatnich latach, jest też wyraźny odpływ fa-
chowego personelu - lekarzy, psychologów, pielęgniarek. Właściwy dopływ przygotowanych
i zmotywowanych do pracy profesjonalistów jest podstawowym instrumentem osiągania do-
brych wyników leczenia i opieki.
Nakłady i wydatki związane ze zdrowiem psychicznych są też ponoszone przez inne
sektory życia społecznego i gospodarczego (polityka społeczna, edukacja, nauka, sprawie-
dliwość, sprawy wewnętrzne, obronność, kultura). Są one jednak obecnie trudne do oszaco-
wania.


3. Geneza Programu i spodziewane korzy ci jego wprowadzenia

Program ma trzy zasadnicze cele.
3.1 Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie jego zaburzeniom

Oba te zagadnienia nabierają w UE coraz większego znaczenia. W Polsce, mimo bar-
dzo wyraźnej potrzeby intensywnych działań w tym zakresie, są one dotychczas względnie

8 (Druk nr 79); Warszawa 29.11.2005r
14
słabe. Polacy mają nikłą wiedzę o zdrowiu psychicznym i zaburzeniach psychicznych, często
nie mają pożądanych umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami (w to miejsce kultu-
rowo akceptowanym sposobem radzenia sobie jest często sięganie po używki), zaburzenia
psychiczne powszechnie uważane są za wstydliwe, wiele osób nie chce korzystać z pomocy
nawet psychologów. Z drugiej strony, poziom psychicznego dyskomfortu Polaków często jest
wyższy niż w innych krajach. Liczba osób leczonych z powodu zaburzeń psychicznych sys-
tematycznie rośnie i zapewne ta tendencja będzie w przyszłości jeszcze wyraźniejsza, w
związku ze wzrostem poziomu społecznych zagrożeń dla zdrowia psychicznego (m.in. bezro-
bocie, ubóstwo, przemoc, rozluźnienie więzi społecznych).

Promocja zdrowia psychicznego, czyli upowszechnianie zdrowych stylów życia, oraz
zapobieganie jego zagrożeniom w całej populacji oraz w grupach społecznych o szczególnym
ryzyku powstawania problemów i zaburzeń psychicznych - są najtańszymi metodami zaha-
mowania tych tendencji.

Zasadne jest też oczekiwanie, że wdrożenie programu ochrony zdrowia psychicznego
wpłynie na poprawę poziomu ogólnego zdrowia Polaków, zgodnie z lapidarnym hasłem
WHO, że „nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego”. Wiadomo bowiem, że czynniki psy-
chiczne grają istotną rolę w rozwoju i przebiegu wielu chorób somatycznych takich jak np.
choroba wieńcowa i nadciśnienie.
3.2 Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej, zintegrowanej i
dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form pomocy niezbędnych do życia w
rodowisku społecznym

Chodzi o zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi takiej pomocy i opieki,
takich form wspierania i oparcia, aby mogły one żyć we własnym środowisku społecznym, w
sposób zapewniający jak najwyższą jakość życia oraz respektowanie osobowej godności i
praw obywatelskich. Idea ta jest podstawowym postulatem tzw. psychiatrii środowiskowej,
która w krajach zachodnich i w USA w znacznym stopniu wyparła poprzedni, tradycyjny
model opieki, w którym centralne miejsce zajmowała hospitalizacja psychiatryczna.

Realizacja psychiatrycznej opieki środowiskowej jest wszędzie zadaniem lokalnych
społeczności, wymagającym skoordynowanego działania organów samorządowych, wspar-
tych polityką społeczną państwa. W modelu tym główny ciężar opieki spoczywa na formach
leczenia umiejscowionych poza szpitalem (poradnie, oddziały dzienne, zespoły leczenia do-
mowego, kluby-domy, hostele, mieszkania chronione itp.), a rola hospitalizacji jest ograni-
czona do niezbędnego minimum. W nowym modelu znacznie poszerzono cele opieki nad pa-
cjentem – nie ograniczają się one niemal wyłącznie do poprawy stanu klinicznego, ale obej-
mują przede wszystkim wczesne zapobieganie społecznym dysfunkcjom i izolacji, które cho-
roba może wywołać. Stąd nacisk m. in. na takie elementy jak: leczenie w naturalnym dla cho-
rego środowisku społecznym, rozeznanie i zaspokojenie jego podstawowych potrzeb oraz wy-
rabianie niezbędnych umiejętności społecznych, włączenie rodzin w terapię, zapewnienie
oparcia i przyjaznych postaw społecznych przeciwdziałających napiętnowaniu, nierówności
traktowania i wykluczeniu społecznemu.

Liczne, wieloletnie badania europejskie i amerykańskie wykazały, że model środowi-
skowy przynosi istotnie lepsze efekty niż tradycyjny – istotnie skraca czas hospitalizacji, po-
prawia standard życia, zwiększa poziom aktywności zawodowej i innych umiejętności życio-
wych. Sprzyja też poczuciu satysfakcji z usług leczniczych, systematyczności leczenia far-
makologicznego oraz zmniejsza poziom obciążenia rodzin. Najbardziej spektakularnym suk-
cesem psychiatrii środowiskowej jest przywrócenie do praktycznie samodzielnego życia bli-
sko 90% chorych, których przeniesiono do środowiska po 10-20 latach ciągłego pobytu w
szpitalach psychiatrycznych. Koszty modelu środowiskowego są zazwyczaj takie same, a
często niższe niż koszty modelu tradycyjnego.

15
Obecnie
w
większości krajów Unii Europejskiej dominuje środowiskowy model psy-
chiatrycznej opieki zdrowotnej, aczkolwiek kompozycja służb jest w poszczególnych krajach
różna, zależna od lokalnych preferencji. W Polsce dominuje jeszcze tradycyjny model opieki
- z wolna przybywa wprawdzie form środowiskowych, ale liczba wielu z nich jest często kil-
kunastokrotnie niższa od minimalnego poziomu pożądanego, a niektórych praktycznie w ogó-
le nie ma. W większości regionów naszego kraju nie ukształtowało się jeszcze poczucie po-
trzeby i odpowiedzialności za systemowe wprowadzenie opieki według modelu środowisko-
wego.

Wprowadzenie programu znacznie przyspieszyłoby przejście do nowoczesnego mode-
lu opieki. Jasno określa on bowiem odpowiedzialność organów samorządowych i rządowych
za realizację jego celów oraz wskazuje źródła wsparcia organizacyjnego i finansowego (np.
na ocenę lokalnych potrzeb i koordynację planu ich zaspokojenia, tworzenie planów woje-
wódzkich, projektowanie modelowych rozwiązań organizacyjnych, uruchomienie szkolenia
pracowników i menedżerów o nowych umiejętnościach, niezbędne przedsięwzięcia moderni-
zacyjne i inwestycyjne).

W przeciwnym razie, trwająca nadal dominacja starego modelu (szpitale i poradnie)
spowoduje, że choroba psychiczna będzie u większości chorych prowadziła do niesprawności
i niesamodzielności, a brak alternatywy terapeutycznej będzie ich coraz częściej spychał do
roli rezydentów długotrwale przebywających w placówkach leczniczych i opiekuńczych. Los
takich rezydentów jest dla większości indywidualnie niekorzystny, a dla społeczeństwa - za-
wstydzający i kosztowny. Podjęte w ostatnich latach próby rozwiązania tego problemu, po-
przez umieszczania przewlekle chorych w tzw. zakładach opiekuńczo-leczniczych, w nie-
wielkim tylko stopniu poprawiły ich sytuację.

Oprócz kosztów jednostkowych ponoszonych przez poszczególnych chorych,

a zwłaszcza ograniczenia szansy godnego, satysfakcjonującego życia wśród bliskich, utrzy-
manie starego modelu opieki psychiatrycznej pociągnie za sobą rosnące koszty społeczne –
wynikające m. in. z konieczność utrzymywania wielu zdekapitalizowanych i zadłużonych
szpitali psychiatrycznych, utraty możliwości zarobkowania przez wielu chorych potencjalnie
zdolnych do pracy, skutków dezorganizacji i ubóstwa ich rodzin. Spowoduje też utrwalanie
się społecznych stereotypów na temat nieuleczalności chorób psychicznych, które będą nadal
odwlekać podjęcie niezbędnych reform.

3.3 Rozwój badań naukowych i systemów informacji z zakresu ochrony zdrowia psy-
chicznego

Trzeci cel Programu koncentruje się na obszarze badań i informacji naukowej. Z jed-
nej strony są one niezbędne dla właściwego monitorowania programu, z drugiej zaś powinny
uzupełnić poważną lukę wiedzy na temat uwarunkowań i czynników ryzyka wielu zaburzeń
psychicznych. Dotychczas tego typu badania w Polsce były szczątkowe, a specyfika sytuacji
w poszczególnych krajach jest na tyle istotna, że nie można opierać się na wynikach badań
przeprowadzonych w innych krajów Unii Europejskiej czy w USA.

16
CELE PROGRAMU

1. CEL 1. Promowanie zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicz-
nym, poprzez:
- upowszechnianie wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowanie zachowań i
stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego oraz rozwijanie umiejętno ci
radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu
- zapobieganie zaburzeniom psychicznym oraz przeciwdziałanie nietolerancji, wy-
kluczeniu i dyskryminacji osób z problemami zdrowia psychicznego
- tworzenie instytucji poradnictwa i pomocy w kryzysach
1.1 Działania w zakresie upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształ-
towanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego oraz rozwija-
nie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu.
1. Wspieranie rodziców w ich zadaniach wychowawczych i edukacyjnych związa-
nych z pierwszymi latami życia dziecka oraz dostarczenie im wiedzy i umiejętno-
ści potrzebnych do prawidłowego psychospołecznego rozwoju dzieci i młodzieży.
2. Promocja zdrowia psychicznego w szkołach (wprowadzanie elementów promocji
zdrowia psychicznego do zadań statutowych szkoły).
3. Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy.
4. Wspieranie zdrowego psychicznie starzenia się.
5. Okresowe badania stanu zdrowia psychicznego populacji ogólnej.

Oczekiwane efekty
1. Zmniejszenie liczby dzieci doświadczających niekorzystnych zachowań rodziciel-
skich.
2. Zmniejszenie liczby uczniów nieprzystosowanych i mających trudności w radze-
niu sobie z zadaniami rozwojowymi, w tym z zachowaniami agresywnymi.
3. Zmniejszenie liczby dzieci i młodzieży sięgających po alkohol i inne substancje
psychoaktywne.
4. Zmniejszenie liczby osób korzystających ze zwolnień lekarskich z powodu pro-
blemów ze zdrowiem psychicznym.
5. Zwiększenie zadowolenia z wykonywanej pracy i zwiększenie wydajności pracy
6. Zmniejszenie liczby kobiet z depresją poporodową.
7. Zmniejszenie liczby osób doświadczających depresji i lęku w wieku podeszłym.
8. Poprawa wskaźników zdrowia psychicznego ogólnej populacji i dostosowywanie
działań do potrzeb.

Wskaźniki monitorowania efektów
1. Liczba zgłoszeń dzieci doświadczających niekorzystnych zachowań rodzicielskich.
2. Liczba uczniów nieprzystosowanych i mających trudności w radzeniu sobie z zada-
niami rozwojowymi, w tym z zachowaniami agresywnymi.
3. Liczba uczniów i studentów używających alkoholu i innych substancji psychoaktyw-
nych.
4. Liczba osób korzystających ze zwolnień lekarskich z powodu problemów ze zdro-
wiem psychicznym.
5. Liczba osób odczuwających brak satysfakcji zawodowej.
6. Liczba osób z problemami zdrowia psychicznego.

17
7. Wskaźniki zgłaszalności zarejestrowanej w podstawowej i psychiatrycznej opiece
zdrowotnej.

1.2 Działania w zakresie zapobiegania zaburzeniom psychicznym i przeciwdziałania nietole-
rancji, wykluczeniu i dyskryminacji osób z problemami zdrowia psychicznego

1. Zapobieganie przemocy w rodzinie, w szkole i w środowisku lokalnym.
2. Zapobieganie samobójstwom.
3. Zapobieganie depresji.
4. Zapobieganie przemocy.
5. Działania profilaktyczne kierowane do dzieci, młodzieży oraz osób używajacych
alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, zgodnie z Narodowym Programem
Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2006-2010 oraz
Krajowym Programem Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2006-2010.
6. Ograniczanie czynników ryzyka oraz wzmacnianie czynników protekcyjnych od-
działujących na dzieci i młodzież.
7. Rozwijanie wczesnej interwencji w zaburzeniach rozwoju u dzieci.
8. Inicjowanie akcji informacyjnych i edukacyjnych oraz wspieranie instytucji pro-
gramowo podejmujących zadania zmierzające do ograniczenia wykluczenia spo-
łecznego i zapobieganie stygmatyzacji osób z problemami zdrowia psychicznego.

Oczekiwane efekty
1. Zmniejszenie liczby zachowań przemocy i agresji.
2. Zmniejszenie liczby osób zgłaszających się do leczenia z objawami depresji.
3. Zmniejszenie liczby prób samobójczych i samobójstw dokonanych.
4. Zmniejszenie spożycia alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, w tym le-
ków uspokajających, zwłaszcza wśród dzieci, młodzieży i kobiet.
5. Zwiększenie liczby osób z problemami zdrowia psychicznego zdolnych do samo-
dzielnego życia w swoim środowisku.
6. Zmiana społecznych wyobrażeń i postaw wobec osób z problemami i zaburzenia-
mi psychicznymi.


Wskaźniki monitorowania efektów
1. Liczba zgłoszeń dotyczących przemocy w rodzinie i w innych środowiskach.
2. Liczba osób zarejestrowanych w podstawowej i psychiatrycznej opiece zdrowot-
nej.
3. Liczba osób podejmujących próby samobójcze i liczba osób zmarłych w wyniku
samobójstw.
4. Liczba uczniów i studentów używających alkoholu i innych substancji psychoak-
tywnych.
5. Liczba osób chorych psychicznie w środowiskowych formach opieki psychia-
trycznej.
6. Wskaźniki postaw wobec osób chorych psychicznie.


1.3 Działania w zakresie tworzenie instytucji poradnictwa i pomocy w kryzysach
1. Tworzenie regionalnych i powiatowych ośrodków poradnictwa i pomocy psycho-
społecznej oraz wczesnego rozpoznawania zaburzeń rozwoju psychicznego u
dzieci: