Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

20


w imieniu których złożono wniosek, będą wpisywane do zaświadczeń
wydanych ich rodzicom. Nowym rozwiązaniem jest przyjęta w projekcie
ustawy możliwość wydawania odrębnego tymczasowego zaświadczenia
tożsamości cudzoziemca dzieciom powyżej siedmiu lat na wniosek rodzica.
Zmianie uległy także przepisy dotyczące małoletnich bez opieki
ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Zgodnie z art. 17 dyrektywy
2005/85/WE doprecyzowano przepisy określające sposób postępowania
z małoletnim bez opieki, zwłaszcza sposób przesłuchania. Zmiany
przepisów w tym zakresie wynikają także z dotychczasowych doświadczeń
praktyki. Według projektowanej ustawy sąd może umieścić małoletniego
bez opieki, wyłącznie w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
Dotychczasowe przepisy przewidywały możliwość umieszczenia mało-
letniego bez opieki, który ukończył 13 lat, w ośrodku dla cudzoziemców
ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. W takim przypadku
wyznaczano mu opiekuna faktycznego. Okazało się jednak, że główny
ciężar zapewnienia opieki małoletnim spoczywał na placówkach
opiekuńczo-wychowawczych. Stąd uznano za celowe ujednolicenie
przepisów dotyczących pobytu wszystkich małoletnich bez opieki na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podczas postępowania o nadanie
statusu uchodźcy. W celu realizacji zamysłu projektodawcy przyjęto
rozwiązania analogiczne do tych, które dotyczą dzieci polskich
pozostających bez opieki. Odnoszą się one także do miejsca pobytu
małoletniego do czasu wydania orzeczenia przez sąd. Wprowadzone
zmiany nie tylko ujednolicają funkcjonujący dotąd system, ale również
porządkują kwestie dotyczące finansowania pobytu małoletnich
cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wobec faktu, że
wszyscy małoletni bez opieki będą przebywać w placówkach opiekuńczo-
-wychowawczych, nie będą oni podlegać systemowi pomocy, określonemu
w rozdziale 5 działu II zmienianej ustawy. Z uwagi na to, że według projektu
ustawy nie ma już możliwości umieszczenia małoletniego w ośrodku,
instytucja opiekuna faktycznego straciła rację bytu.


21


Uzupełniono przepisy dotyczące postępowania o nadanie statusu uchodźcy
z udziałem cudzoziemców, którzy byli poddani przemocy albo są
niepełnosprawni, przez określenie sposobu ustalenia, że w danym
przypadku chodzi o cudzoziemca wymagającego szczególnego
traktowania. Podstawą zastosowania odmienności wynikających z prze-
pisów dotyczących szczególnego postępowania o nadanie statusu
uchodźcy jest wynik badania psychologicznego lub lekarskiego,
potwierdzający, że cudzoziemiec był poddany przemocy lub jest
niepełnosprawny. Przeprowadzenie takich badań zapewnia Szef Urzędu do
Spraw Cudzoziemców w przypadku, gdy cudzoziemiec twierdzi, że był
poddany przemocy lub jest niepełnosprawny albo gdy jego stan
psychofizyczny na to wskazuje. Dotychczasowe przepisy, nie precyzując,
jakie okoliczności przemawiają za tym, aby uznać, że cudzoziemiec był
poddany przemocy albo jest niepełnosprawny, powodowały wątpliwości, co
do zastosowania szczególnego trybu. Według projektu ustawy decydujący
w tym względzie będzie wynik badania, a nie uznanie organu
administracyjnego.
Istotne modyfikacje wprowadzono do rozdziału regulującego zasady
udzielania pomocy cudzoziemcom ubiegającym się o nadanie statusu
uchodźcy, polegające przede wszystkim na uporządkowaniu form pomocy
i

systemu jej udzielania, a wynikające z trudności i problemów
występujących w dotychczasowej praktyce ośrodków dla cudzoziemców
ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, w których realizowana jest
pomoc, i mające na celu wyeliminowanie możliwości nadużyć w tym
zakresie ze strony cudzoziemców. Do najważniejszych zmian należy
zaliczyć rezygnację z przyznawania pomocy socjalnej w ośrodku dla
cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, w drodze
decyzji, oraz uniezależnienie jej przyznania od posiadanych przez
cudzoziemca środków finansowych. Dotychczas w zasadzie wszyscy
cudzoziemcy ubiegający się o nadanie statusu uchodźcy deklarowali brak
środków finansowych na pokrycie kosztów pobytu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, a postępowanie w sprawie przyznania świadczeń
kończyło się decyzją pozytywną, gdyż niezwykle trudno było wykazać, że


22


wbrew swoim twierdzeniom cudzoziemiec posiada takie środki. W prze-
ważającej większości cudzoziemcy opuszczający swój kraj pochodzenia
w celu poszukiwania ochrony w innym państwie, wyprzedają cały swój
majątek i środki uzyskane z tej sprzedaży przeznaczają na organizację
wyjazdu. Pozostaje im niewielka kwota, która nie wystarcza na pokrycie
kosztów pobytu w naszym kraju, zwłaszcza, że ludzie ci nie posiadają
żadnych regularnych źródeł dochodu. Wobec powyższego pojawiało się
pytanie, czy należy od nich oczekiwać wydania tych środków na swoje
utrzymanie w trakcie postępowania o nadanie statusu uchodźcy, zwłaszcza
biorąc pod uwagę trudności pojawiające się po zakończeniu postępowania
i konieczność znalezienia mieszkania i źródeł dochodu. W związku
z
dotychczasowymi przepisami organ wydający decyzję w sprawie
przyznania pomocy musiał także rozstrzygnąć, czy posiadanie przez
cudzoziemca środków w wysokości, np. wystarczającej na pokrycie
kosztów miesięcznego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
uzasadnia odmowę przyznania pomocy. W związku z powyższymi
wątpliwościami w projekcie ustawy przyjęto rozwiązanie polegające na tym,
że pomoc socjalna i medyczna przysługuje z mocy prawa co do zasady
każdemu cudzoziemcowi ubiegającemu się o nadanie statusu uchodźcy
(wyłączenia zawiera ustawa). Wyjątkiem jest pomoc socjalna udzielana
poza ośrodkiem w formie świadczenia pieniężnego na pokrycie we własnym
zakresie kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, której
przyznanie wymagać będzie wydania decyzji. Samo przyjęcie do ośrodka
będzie następować na podstawie tymczasowego zaświadczenia
tożsamości cudzoziemca.
W projekcie ustawy wskazuje się przypadki, w których przepisy o udzielaniu
pomocy nie mają zastosowania, co ma na celu uniemożliwienie korzystania
z pomocy przez tych cudzoziemców, którzy mając określony tytuł pobytowy,
ponownie ubiegają się o nadanie statusu uchodźcy wyłącznie w celu
korzystania ze świadczeń w ośrodku. Dotyczy to także tych sytuacji, gdy
środki utrzymania i opieki medycznej dostarczane są w innym systemie (np.
w areszcie, strzeżonym ośrodku, placówce opiekuńczo-wychowawczej).


23


Powyższe ograniczenie dostępu do systemu pomocy jest także
konsekwencją złagodzenia wymogów udzielania pomocy, jak też
ujednolicenia okresu udzielania pomocy do dwóch miesięcy od dnia
doręczenia decyzji ostatecznej w sprawie o nadanie statusu uchodźcy.
Dotychczas istniała możliwość ubiegania się o wydłużenie okresu pobytu
w ośrodku tylko przez określone kategorie cudzoziemców.
Uporządkowano ponadto przepisy dotyczące rodzajów pomocy, roz-
różniając pomoc socjalną, opiekę medyczną i pomoc w dobrowolnym
powrocie do kraju, do którego cudzoziemiec ma prawo wjazdu. W ramach
pomocy socjalnej przewidziano pomoc udzielaną w ośrodku lub
świadczenie pieniężne na pokrycie we własnym zakresie kosztów pobytu
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Rozszerzono dotychczasowy
zakres udzielania pomocy w dobrowolnym powrocie na sytuacje, gdy
cudzoziemiec zgłosi chęć skorzystania z tego rodzaju pomocy przed
upływem terminu do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Dookreślono ponadto, że pomoc ta może dotyczyć powrotu nie do kraju
pochodzenia, ale do każdego państwa, do którego cudzoziemiec ma prawo
wjazdu.
W rozdziale dotyczącym pomocy dla cudzoziemców zaproponowano też
nowy rodzaj świadczenia w postaci zasiłku pogrzebowego wypłacanego
osobie, która poniosła koszty pogrzebu cudzoziemca znajdującego się
w procedurze uchodźczej. Brak takich rozwiązań w dotychczasowej ustawie
uniemożliwiał finansowanie kosztów pogrzebu zmarłego cudzoziemca, który
sam nie pozostawił środków na organizację pogrzebu ani też nie posiadali
ich członkowie jego rodziny. Przewidziano także sytuację, gdy koszty
pogrzebu będą finansowane bezpośrednio z budżetu państwa.
Zmianie uległ również rozdział dotyczący zatrzymania cudzoziemca
i umieszczenia go w strzeżonym ośrodku lub zastosowania wobec niego
aresztu w celu wydalenia, w szczególności w zakresie podstaw za-
trzymania. Zostały one określone zgodnie z postulatami zgłaszanymi przez
organizacje pozarządowe, w których zakresie działania pozostają sprawy
cudzoziemców, m.in. Helsińską Fundację Praw Człowieka, i upo-


24


rządkowane w taki sposób, aby nie było potrzeby odsyłania do ustawy
z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach. Według projektu ustawy
zatrzymania cudzoziemca dokonuje się, gdy zachodzi konieczność
ustalenia tożsamości cudzoziemca, zapobieżenia nadużyciu przez niego
procedury nadania statusu uchodźcy, zapobieżenia zagrożeniu dla
bezpieczeństwa, zdrowia, życia lub własności innych osób, ochrony
obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrony bezpieczeństwa
i porządku publicznego. Zgodnie z projektem ustawy zatrzymanie
cudzoziemca tylko z tej przyczyny, że nielegalnie przekroczył granicę lub
nielegalnie przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest
fakultatywne i jest obwarowane dodatkowymi warunkami. Nie jest możliwe
zatrzymanie cudzoziemców, którzy przybyli bezpośrednio z terytorium, na
którym ich życiu lub wolności zagrażało niebezpieczeństwo prześladowania
lub ryzyko wyrządzenia poważnej krzywdy, i wjechali na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej lub przebywają na tym terytorium bez zezwolenia,
pod warunkiem, że niezwłocznie złożą wniosek o nadanie statusu uchodźcy
i przedstawią wiarygodne przyczyny nielegalnego wjazdu lub pobytu.
W projekcie ustawy przewidziano możliwość zatrzymania, na wniosek
Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców, cudzoziemca umieszczonego już
w ośrodku dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy,
w przypadku gdy jego zachowanie zagraża bezpieczeństwu, zdrowiu lub
życiu innych cudzoziemców przebywających w ośrodku lub pracowników
ośrodka. W dotychczasowej praktyce dość często zdarzały się przypadki
agresywnego zachowania cudzoziemców zarówno wobec współ-
mieszkańców, jak i pracowników ośrodka, skutkujące ich pobiciem
i uszkodzeniem ciała. Wprowadzony przepis umożliwia w takich sytuacjach
zatrzymanie cudzoziemca stwarzającego zagrożenie i umieszczenie go
w ośrodku strzeżonym lub areszcie w celu wydalenia.
Zasadniczo przesłanki zatrzymania zostały złagodzone w stosunku do
obecnie obowiązujących. W związku z powyższym ww. środki za-
pobiegawcze będą wobec cudzoziemców ubiegających się o nadanie
statusu uchodźcy stosowane rzadziej. Złagodzenie podstaw zatrzymania