Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy - Prawo o notariacie

prawnej, czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez
adwokata lub radcę prawnego, lub wykonywały wskazane czynności jako komandytariusze
w spółce komandytowej oraz doktorzy nauk prawnych, którzy w okresie 5 lat przed
złożeniem wniosku o wpis na listę adwokatów przez okres co najmniej 2 lat zatrudnieni byli
na stanowisku referendarza sądowego lub asystenta sędziego.
Takie rozwiązanie uzasadnione jest niewątpliwym szczególnie wysokim poziomem
wiedzy w zakresie nauk prawnych, która zweryfikowana została w czasie egzaminu
państwowego (doktorskiego). Podkreślić należy, że nadanie stopnia doktora nauk prawnych
poprzedza obrona rozprawy doktorskiej, która potwierdza zarówno wiedzę teoretyczną
kandydata w zakresie nauk prawnych, jak również umiejętność samodzielnego prowadzenia
pracy naukowej. Natomiast kryterium odbycia praktyki spełnia niewątpliwie, zarówno w
odniesieniu do doktorów nauk prawnych, jak i osób po egzaminie sędziowskim lub
prokuratorskim, wykonywanie w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce
cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, o której mowa w art. 4a ustawy z dnia 26
lipca 1982 r. – Prawo o adwokaturze, lub kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej,
jawnej, partnerskiej, komandytowej, o której mowa w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o radcach prawnych, czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy
prawnej przez adwokata lub radcę prawnego (na podstawie umów cywilnoprawnych lub
zatrudnienia w kancelarii), jak również zatrudnienie w charakterze referendarza sądowego
lub asystenta sędziego przez szczegółowo wskazane w ustawie okresy.
Wskazać należy, że powyższe przepisy dotyczą asystentów sędziów w rozumieniu
ustaw: o Sądzie Najwyższym, Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz Prawo o ustroju
sądów administracyjnych, które stanowiska takie przewidują.
Zaproponowane przepisy skonstruowane zostały przy użyciu jednoznacznych
i niebudzących wątpliwości wyrażeń, a zatem wyeliminowane zostały zarzuty Trybunału
Konstytucyjnego dotyczące naruszenia standardu poprawnej legislacji. Nie budzi bowiem
wątpliwości, że pojęcie „świadczenie pomocy prawnej” zostało zdefiniowane zarówno
w ustawie – Prawo o adwokaturze, jak i w ustawie o radcach prawnych, zaś projektowane
przepisy takim pojęciem się posługują, a także szczegółowo określone zostały wymagane
okresy pracy w precyzyjnie zakreślonych ramach czasowych.
Wskazać należy, że otwarcie dostępu do zawodów adwokata, radcy prawnego
i notariusza jest celowe nie tylko z uwagi na poprawę dostępności usług przez nich
świadczonych, ale i z uwagi na praktyczne zamknięcie rynku pracy dla absolwentów

8
wydziału prawa. Ten ostatni problem był przedmiotem oceny Urzędu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów, który w pracy „Analiza ograniczeń konkurencji w sektorze wolnych
zawodów” (którą objęto farmaceutów, doradców podatkowych, adwokatów, radców
prawnych, notariuszy i

komorników sądowych) ustalił, że najbardziej restrykcyjne
regulacje w zakresie ograniczeń prowadzenia działalności dotyczyły właśnie zawodów
prawniczych. Bariery te ocenione zostały dla radców prawnych i adwokatów jako bardzo
wysokie. W konsekwencji, UOKiK zarekomendował zmiany w przepisach dotyczących
regulowanych zawodów prawnych, polegające przede wszystkim na obniżeniu
i zobiektywizowaniu barier wejścia do zawodu. W ocenie projektodawcy niniejszy projekt
czyni zadość powyższym wnioskom, zawartym w analizie UOKiK. Kolejnym argumentem
przemawiającym za potrzebą otwarcia zawodów prawniczych jest analiza sytuacji
adwokatów, radców prawnych i notariuszy na rynku pracy. Z danych zawartych
w zacytowanej wyżej „Analizie…” wynika, że przedstawiciele wolnych zawodów
prawniczych w minimalnym stopniu dotknięci są bezrobociem. Liczba zarejestrowanych
bezrobotnych przedstawicieli tych zawodów, utrzymując się na niskim poziomie, maleje w
ostatnich latach. W całym kraju liczba bezrobotnych notariuszy, komorników sądowych lub
adwokatów nie przekracza kilkunastu osób w roku. Relatywnie większe, choć także
malejące problemy na rynku pracy napotykają radcy prawni. Liczba zarejestrowanych
bezrobotnych radców prawnych wyniosła bowiem w końcu 2006 r. 105 osób (w końcu
2005 r. – 119, w końcu 2004 r. – 146). Należy zwrócić także uwagę na niskie natężenie
bezrobocia rejestrowanego wśród prawników mierzone stopą bezrobocia. Wskaźniki te
w końcu 2006 r. (określone szacunkowo) wyniosły dla: adwokatów – 0,13%, radców
prawnych – 0,52% oraz notariuszy – 0,12%.
W art. 66 ust. 2 ustawy – Prawo o adwokaturze oraz art. 25 ust. 2 ustawy o radcach
prawnych uregulowano uprawnienie do zdawania egzaminu adwokackiego/radcowskiego
bez odbywania aplikacji.
Uprawnienie osób, o których mowa w art. 66 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy – Prawo
o adwokaturze oraz art. 25 ust. 2 ustawy o radcach prawnych, nie wymaga szczegółowego
uzasadnienia, albowiem w zasadzie treść tych przepisów nie została zmieniona w stosunku
do obecnych uregulowań. Mając jednak na uwadze, że wejście w życie ustawy z dnia 30
czerwca 2005 r. odnosiło się do wówczas obowiązującego stanu prawnego, zaś instytucja
referendarza sądowego została wprowadzona do systemu sądownictwa w dniu 1 stycznia
1998 r., ustawą z dnia 21 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, Kodeksu postępowania cywilnego, ustawy o księgach wieczystych i

9
hipotece oraz ustawy o prokuraturze (Dz. U. Nr 117, poz. 752). Powyższa zmiana
redakcyjna przepisu, dotyczącego uprawnień referendarzy sądowych uzasadnia zatem
ustalenie ram czasowych (w ramach których niezbędne jest wykonywanie zatrudnienia
przez okres 5 lat) na 10 lat, co pozwoli objąć regulacją wszystkich referendarzy sądowych
(analogicznie, jak to czyniła ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. i co nie zostało
zakwestionowane przez Trybunał Konstytucyjny).
Projekt przyznaje uprawnienie do zdawania egzaminu adwokackiego/radcowskiego bez
obowiązku odbycia aplikacji także osobom, które po ukończeniu wyższych studiów
prawniczych przez okres co najmniej 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do
egzaminu na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej wykonywały czynności
bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę
prawnego w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej,
partnerskiej, komandytowej, o której mowa w art. 4a ustawy z dnia 26 lipca 1982 r. –
Prawo o adwokaturze, lub kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej,
komandytowej, o której mowa w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach
prawnych. Zakwestionowanie tego uprawnienia przez Trybunał Konstytucyjny w wyrokach
z dnia 19 kwietnia oraz 8 listopada 2006 r. zostało uzasadnione brakiem dostatecznej
precyzyjności użytych w zakwestionowanych przepisach określeń, jak i dowolnością
rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej lub wykonywanego zawodu. Przyjęcie
zasady, że warunkiem nabycia uprawnienia do przystąpienia do egzaminu zawodowego jest
zatrudnienie lub wykonywanie na podstawie umowy cywilnoprawnej czynności
bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę
prawnego wyłącznie w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej,
jawnej, partnerskiej, komandytowej, o której mowa w art. 4a ustawy z dnia 26 lipca 1982 r.
– Prawo o adwokaturze, lub kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej,
partnerskiej, komandytowej, o której mowa w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
radcach prawnych, wyklucza takie ryzyko. Precyzyjne wskazanie w aktach wykonawczych
dokumentów wystawianych przez kancelarie adwokackie, zespoły adwokackie, spółki
cywilne, jawne, partnerskie, komandytowe, o których mowa w art. 4a ustawy z dnia 26
lipca 1982 r. – Prawo o adwokaturze, lub kancelarie radców prawnych, spółki cywilne,
jawne, partnerskie, komandytowe, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o radcach prawnych, które uprawnienie to będą potwierdzać, zapobiegnie w tym
zakresie jakimkolwiek nadużyciom czy błędnej interpretacji.

10
W art. 66 ust. 2 pkt 4 ustawy – Prawo o adwokaturze oraz art. 25 ust. 2 ustawy o
radcach prawnych wprowadzono także uprawnienie do zdawania egzaminu adwokackiego i
radcowskiego dla osób, które po dniu 1 stycznia 1991 r. zdały egzamin sędziowski,
prokuratorski lub notarialny. Ustalenie cezury czasowej ważności egzaminu na dzień 1
stycznia 1991 r. podyktowane jest takimi samymi przesłankami, jak opisano to wyżej (co
do art. 66 ust. 1 ustawy – Prawo o adwokaturze i art. 25 ust. 1 ustawy o radcach prawnych).
Ustalenie uprawnienia do zdawania egzaminów adwokackich i radcowskich dla tej
kategorii osób jest uzasadnione odbywaniem aplikacji sądowej, prokuratorskiej lub
notarialnej i zdaniem odpowiednich egzaminów co przesądza o posiadaniu przez nie
praktyki (odpowiadającej okresowi aplikacji) i wiedzy (co potwierdził zdany egzamin
sędziowski, prokuratorski lub notarialny).
Katalog osób uprawnionych do przystąpienia do egzaminu adwokackiego
i radcowskiego został również rozszerzony o osoby, które po ukończeniu wyższych
studiów prawniczych przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 10 lat przed
złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu zatrudnione były w urzędach organów
administracji publicznej lub wchodzących w skład administracji rządowej jednostkach
organizacyjnych powołanych na podstawie odrębnych ustaw i wykonywały wymagające
wiedzy prawniczej czynności odpowiadające świadczeniu pomocy prawnej przez adwokata
lub radcę prawnego. Nie budzi wątpliwości fakt, że osoby zatrudnione we wskazanych
wyżej jednostkach legitymują się odpowiednim poziomem wiedzy oraz posiadają
wystarczającą praktykę, która uzasadnia dopuszczenie wskazanego kręgu osób do egzaminu
zawodowego.
W projekcie znowelizowano przepisy wszystkich ustaw, dotyczące terminów do
podjęcia poszczególnych czynności przez okręgowe rady adwokackie, rady okręgowych izb
radców prawnych oraz Ministra Sprawiedliwości związanych z wpisem na listę aplikantów
adwokackich i radcowskich. Obecnie bowiem rozpatrzenie wniosku o wpis na listę
aplikantów adwokackich lub radcowskich następuje w terminie 30 dni, następnie
w terminie kolejnych 30 dni organy samorządów zawodowych przekazują uchwałę do
Ministra Sprawiedliwości, a Minister Sprawiedliwości w terminie 30 dni może wyrazić
sprzeciw.
Taka procedura jest zbyt długa (trwa 90 dni) i prowadzi do tego, że nie jest czasem
możliwe dokonanie wpisu przed rozpoczęciem roku szkoleniowego. W projekcie skrócono
powyższe terminy, co znacznie usprawni procedurę wpisu na poszczególne listy
aplikantów. Ponadto celowi temu służy regulacja z art. 76 ust. 1 ustawy – Prawo o

11
adwokaturze i art. 32 ust. 2 ustawy o radcach prawnych, zgodnie z którymi aplikacja
adwokacka i radcowska rozpoczynać się będzie 15 października. Ustawowe uregulowanie
terminu rozpoczęcia aplikacji adwokackiej i radcowskiej jest też niezbędne z uwagi na
zasadę, że egzamin zawodowy (po aplikacji) rozpoczyna się w tym samym dniu w całej
Polsce. Rozbieżne terminy rozpoczęcia aplikacji w poszczególnych radach czy izbach
skutkowałyby różnymi terminami ich zakończenia, co przy jednolitym terminie rozpoczęcia
egzaminu mogłoby powodować konieczność wielomiesięcznego oczekiwania przez
aplikantów na egzamin.
Projekt ustawy wprowadza nową nazwę egzaminu na aplikacje: adwokacką, radcowską
i notarialną, zastępując dotychczasową nazwę „egzamin konkursowy” nazwą „egzamin
wstępny”. Nazwa „egzamin konkursowy” nie jest adekwatna do obecnego stanu prawnego,
gdyż o konkursowym charakterze egzaminu można mówić wówczas, gdy jest z góry
określona liczba miejsc, w związku z czym do przyjęcia kandydata potrzebne jest
osiągnięcie przez niego odpowiednio wysokiej lokaty na liście osób, które uzyskały
pozytywne noty egzaminacyjne. Zarówno w obecnym systemie, jak i w projektowanych
zmianach wyłącznie uzyskanie odpowiedniego progu punktowego gwarantuje zdanie
egzaminu i przyjęcie na aplikację, dlatego zasadnym było dokonanie powyższej zmiany.
Zmiana art. 68 ustawy – Prawo o adwokaturze oraz art. 24 ustawy o radcach prawnych
spowodowana jest nowelizacją przepisów określających katalog osób uprawnionych do
wpisu na listę adwokatów lub radców prawnych bez wymogu odbycia aplikacji i złożenia
egzaminu zawodowego. Dostosowany został katalog dokumentów, które osoba ubiegająca
się o wpis obowiązana jest dołączyć do wniosku.
W art. 69 ustawy – Prawo o adwokaturze oraz w art. 311 ustawy o radcach prawnych
w ust. 3 przewidziano możliwość zwrotu przez Ministra Sprawiedliwości do właściwej
okręgowej rady adwokackiej lub okręgowej izby radców prawnych uchwały wraz z aktami
osobowymi kandydata w przypadku, gdy zawarty w aktach osobowych wniosek o wpis
zawiera braki formalne. Praktyka wykazała, że okręgowe rady adwokackie lub rady
okręgowych izb radców prawnych często dokonują wpisów na listy aplikantów na
podstawie niekompletnych wniosków, np. informacja o niekaralności z Krajowego Rejestru
Karnego opatrzona jest datą wcześniejszą niż miesiąc przed jej złożeniem, co powoduje, że
ustawowo oznaczony termin 30 dni, w którym Minister Sprawiedliwości może wyrazić
sprzeciw, jest trudny, a czasami wręcz niemożliwy do zachowania – w sytuacji
konieczności wezwania do uzupełnienia wniosku. Doprecyzowano także, że ślubowanie,
które składają aplikanci (po wpisie) powinno być dokonane „niezwłocznie” – skoro termin

12