Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego oraz niektórych innych ustaw

osób trzecich. Wyjątkowo, w przypadku braku takich możliwości, projekt przewiduje
możliwość przekazania pisma osobie wyznaczonej do jego odbioru przez organ, do
dyspozycji którego oskarżony pozostaje, lecz tylko w wypadkach, gdy termin do złożenia
pisma jest zawity. Projektowany art. 124 § 2 K.p.k. wprowadza wyjątek od ogólnej zasady
wyrażonej w art. 122 § 1 K.p.k. Termin zawity uważa się bowiem za zachowany, jeżeli przed
jego upływem oskarżony zawiadomił organ, do dyspozycji którego pozostaje o zamiarze
złożenia pisma. Warunkiem koniecznym jest także przekazanie pisma przez oskarżonego
osobie wyznaczonej przez organ procesowy, gdy tylko osoba ta zgłosiła się po odbiór pisma.
Przekazanie to jest więc skuteczne także, w przypadku gdy nastąpiło ono po upływie terminu
zawitego. Przyjęcie proponowanej regulacji umożliwi podjęcie przez organ, do dyspozycji
którego oskarżony pozostaje, takich czynności organizacyjnych, które z jednej strony
umożliwią odbiór pisma z miejsca wykonywania aresztu domowego przez wyznaczoną osobę,
z drugiej zaś nie spowodują zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu organu.
Projekt przewiduje – w związku z wprowadzeniem nowego środka zapobiegawczego
w postaci aresztu domowego – dokonanie szeregu zmian w przepisach odnoszących się
aktualnie wyłącznie do tymczasowego aresztowania, mających na celu objęcie ich
dyspozycjami również nowego środka. Uzasadniony bowiem jest pogląd, że z uwagi na
pewien element podobieństwa zachodzący między aresztem domowym a tymczasowym
aresztowaniem, sprowadzający się do pozbawienia oskarżonego możliwości swobodnego
wyboru miejsca pobytu, przy permanentnym kontrolowaniu – choć z zastosowaniem różnych
metod – jego zachowania w tym zakresie, to właśnie unormowania odnoszące się do
tymczasowego aresztowania powinny być konstrukcyjnym wzorcem ukształtowania
przepisów określających tryb stosowania nowego środka zapobiegawczego.
Projekt przewiduje nowelizację przepisu art. 249 § 4 K.p.k. prowadzącą do
rozciągnięcia określonej w nim zasady – zakazującej stosowania tymczasowego aresztowania
na etapie postępowania międzyinstancyjnego w wypadku orzeczenia kary wolnościowej –
również na areszt domowy. Tym samym po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji
możliwe będzie zastosowanie względnie kontynuacja aresztu domowego tylko w wypadku
wymierzenia oskarżonemu kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia.
Ponadto przewiduje się, analogicznie jak w wypadku tymczasowego aresztowania,
zapewnienie prokuratorowi i obrońcy możliwości wzięcia udziału w posiedzeniu sądu
dotyczącym przedłużenia stosowania aresztu domowego.
Przez nowelizację art. 250 § 1 K.p.k. projekt przewiduje wprowadzenie zasady że
zastosowanie (jak również przedłużenie stosowania) aresztu domowego następować będzie,
 
10
na wniosek prokuratora, wyłącznie na podstawie postanowienia sądu. Nowelizacja art. 253
§ 2 K.p.k. polega na wyłączeniu możliwości zmiany decyzją prokuratora, w postępowaniu
przygotowawczym, tymczasowego aresztowania na areszt domowy. Stanowi to konsekwencję
zasady, że areszt domowy stosuje wyłącznie sąd. Nowelizacja art. 253 § 3 K.p.k. ma zaś na
celu rozszerzenie wynikającego z tego przepisu obowiązku zawiadomienia pokrzywdzonego
przez organ procesowy o uchyleniu, nieprzedłużeniu albo zmianie tymczasowego
aresztowania na inny środek zapobiegawczy. Dyspozycją tego przepisu zostaną objęte
również wypadki uchylenia, nieprzedłużenia albo zmiany aresztu domowego na środek
łagodniejszy, bądź zmiany tymczasowego aresztowania na areszt domowy.
Zmiana w art. 254 § 2 K.p.k. spowodowana jest koniecznością rozciągnięcia na areszt
domowy regulacji, dotyczącej możliwości zaskarżania postanowień w przedmiocie wniosku
o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego.
Ponadto projekt przewiduje rozciągnięcie na areszt domowy również przepisów
art. 264 § 1 i 2, art. 344, art. 413 § 2 pkt 2, art. 417, art. 420 oraz art. 654 § 2 K.p.k. Są to
zmiany o charakterze dostosowującym – gdyby nie zostały wprowadzone, doszłoby do
powstania luki prawnej.

ART. 3 – ZMIANY W USTAWIE O SDE

Z uwagi na obszerność materii normatywnej, koniecznej do uregulowania wykonania
aresztu domowego oraz kontrolowanego leczenia ambulatoryjnego, a także specyfikę obu
tych środków (o czym niżej) niezbędne okazało się wprowadzenie nowych przepisów do
ustawy z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem
karnym w systemie dozoru elektronicznego.
Potrzeba nowelizacji powyższej ustawy wynika z przyjętych rozwiązań prawnych,
uwzględniających szczególny charakter monitoringu elektronicznego. W chwili obecnej
dostęp do systemu monitorowania mają wyłącznie sędziowie penitencjarni. W toku prac
legislacyjnych rozważano rozszerzenie systemu w taki sposób, aby dostęp do niego zyskali
również sędziowie orzekający w postępowaniu karnym, prokuratorzy i kuratorzy zawodowi.
Oznaczałoby to konieczność rozbudowy infrastruktury teleinformatycznej centralnej części
systemu SDE, wyprodukowania i wydania nowych imiennych kart kryptograficznych
umożliwiających dostęp do systemu, przeprowadzenia szkoleń, itp. Z uwagi na koszty,
zrezygnowano więc z tego rozwiązania, opierając się na istniejącym systemie. To zaś łączy
się z koniecznością wprowadzenia zmian w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu
 
11
kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego oraz
nałożenia nowych obowiązków na sędziów penitencjarnych.
Zmiana w art. 1 wynika z konieczności rozszerzenia materii będącej przedmiotem
regulacji ustawowej. Projektowany rozdział 5a obejmuje regulacje dotyczące aresztu
domowego, zaś rozdział 5b – regulacje dotyczące kontrolowanego leczenia ambulatoryjnego.
W art. 83a i 83b wskazano ogólne reguły dotyczące wykonywania aresztu domowego:
określono, przy użyciu jakiej aparatury jest wykonywany oraz jaki sąd jest właściwy do
organizowania i kontroli wykonywania tego środka.
Art. 83c – 83g wprowadzają tryb procedowania w związku z postanowieniem
o zmianie tymczasowego aresztowania na areszt domowy. Prawomocne postanowienie
o zmianie tymczasowego aresztowania na areszt domowy przesyła się więc sądowi
penitencjarnemu, który niezwłocznie żąda nadesłania informacji od upoważnionego podmiotu
dozorującego.
Jeżeli informacje nadesłane przez upoważniony podmiot dozorujący wskazują na
niemożność zastosowania aresztu domowego, sąd penitencjarny wydaje postanowienie
o niemożności wykonania postanowienia o zmianie tymczasowego aresztowania na areszt
domowy. Na postanowienie to przysługuje zażalenie.
Jeżeli natomiast warunki techniczne nie stoją na przeszkodzie wykonywaniu aresztu
domowego w miejscu wskazanym przez sąd właściwy do stosowania tego środka,
upoważniony podmiot dozorujący przekazuje stosowną informację sądowi penitencjarnemu,
wskazując datę możliwej instalacji stacjonarnego urządzenia monitorującego oraz założenia
oskarżonemu nadajnika. Po otrzymaniu informacji, sędzia penitencjarny wydaje zarządzenie,
w którym:
1) określa rodzaj podlegających zainstalowaniu środków technicznych,
2) wskazuje miejsce zainstalowania stacjonarnego urządzenia monitorującego zgodnie
z postanowieniem o zmianie tymczasowego aresztowania na areszt domowy,
3) wyznacza datę instalacji stacjonarnego urządzenia monitorującego oraz założenia
oskarżonemu nadajnika; data nie może przekraczać dnia określonego w postanowieniu
o zmianie tymczasowego aresztowania na areszt domowy.
Zarządzenie to nie podlega zaskarżeniu, ma ono bowiem jedynie charakter
wykonawczy w stosunku do postanowienia sądu o zmianie środka zapobiegawczego.
Po otrzymaniu odpisu powyższego zarządzenia, sąd, który wydał postanowienie
o zmianie tymczasowego aresztowania na areszt domowy, poleca przetransportowanie
oskarżonego z miejsca stosowania tymczasowego aresztowania do miejsca stosowania aresztu
 
12
domowego zgodnie z wyznaczoną datą instalacji.
Upoważniony podmiot dozorujący niezwłocznie informuje sąd penitencjarny, zaś sąd
penitencjarny informuje sąd, który wydał postanowienie o zmianie tymczasowego
aresztowania na areszt domowy, o uruchomieniu albo niemożności uruchomienia aparatury
monitorującej, podając jednocześnie przyczyny, z powodu których uruchomienie to nie
nastąpiło.
Jeżeli najpóźniej w dniu wskazanym w postanowieniu o zmianie środka
zapobiegawczego aparatura została prawidłowo uruchomiona – to jest, zainstalowano
stacjonarne urządzenie monitorujące, założono oskarżonemu nadajnik i rozpoczęło się
przekazywanie sygnału do centrali monitorowania – tymczasowe aresztowanie ulega zmianie
na areszt domowy z chwilą uruchomienia aparatury (art. 265c § 1 K.p.k.).
Jeżeli już po zastosowaniu aresztu domowego oskarżony lub inne osoby utrudniają
lub udaremniają przeprowadzenie czynności kontrolnych związanych z funkcjonowaniem tej
aparatury lub zachowaniem oskarżonego, lub jeżeli oskarżony samowolnie opuści obszar
stosowania aresztu domowego, upoważniony podmiot dozorujący niezwłocznie poinformuje
sąd penitencjarny, zaś sąd penitencjarny poinformuje organ, do dyspozycji którego pozostaje
oskarżony.
W kolejnych przepisach, to jest art. 83h – 83k unormowano obowiązki oskarżonego
związane ze stosowaniem aresztu domowego oraz określono przypadki, kiedy może on
opuścić obszar stosowania aresztu domowego.
Zgodnie z projektowanym art. 83h, oskarżony musi wypełniać następujące obowiązki:
− stałe, nieprzerwane przebywanie w miejscu stosowania aresztu domowego,
w granicach obszaru określonego w postanowieniu sądu,
− noszenie nadajnika,
− chronienie stacjonarnego urządzenia monitorującego i nadajnika przed utratą,
zniszczeniem, uszkodzeniem, unieczynnieniem lub innym uczynieniem
niezdatnym do użytku,
− udostępnianie, na każde żądanie, upoważnionemu podmiotowi dozorującemu
stacjonarnego urządzenia monitorującego i nadajnika, w celu sprawdzenia
prawidłowości funkcjonowania tych urządzeń, naprawy lub wymiany,
− odbieranie połączeń telefonicznych, przychodzących do stacjonarnego
urządzenia monitorującego,
− umożliwienie kontroli wykonania obowiązku określonego zachowania się
oskarżonego, o ile takowy został nałożony, w szczególności przez udzielanie
 
13
informacji lub wyjaśnień.
Istotą środka zapobiegawczego w postaci aresztu domowego jest stałe i nieprzerwane
przebywanie oskarżonego w miejscu wskazanym w postanowieniu sądu. Projekt przewiduje
odstępstwa od tej zasady.
Pierwszym z nich – przewidzianym w art. 83i – jest nagła i niezależna od oskarżonego
sytuacja, nie tylko bezpośrednio zagrażająca jego życiu lub zdrowiu, lecz również
powodująca, że dalsze przebywanie na obszarze stosowania środka mogłoby wywołać istotne
skutki dla zdrowia. Nie dotyczy to zatem sytuacji, o których oskarżony wiedział
z wyprzedzeniem i powinien był poinformować organ procesowy (np. planowane wyburzenie
budynku, gdzie oskarżony zamieszkuje), ani mogących wywołać jedynie błahe skutki
zdrowotne (np. zachorowanie jednego z domowników na katar). Ponadto przepis wprowadza
wymóg, aby sytuacja była niezależna od oskarżonego, co ma na celu wykluczenie groźnych
sytuacji, które oskarżony sam spowodował, aby pod tym pretekstem opuścić miejsce
stosowania aresztu domowego. Należy podkreślić, że przepis normuje jedynie okoliczności,
kiedy oddalenie się oskarżonego bez zezwolenia będzie uznane za usprawiedliwione.
W innych sytuacjach, np. takich, które oskarżony sam – intencjonalnie lub nie – spowodował,
oskarżony również będzie mógł opuścić obszar stosowania aresztu, gdyż wobec kolizji norm
pierwszeństwo uzyska zachowanie jego życia lub zdrowia, jednakże jego oddalenie się poza
obszar stosowania środka zostanie uznane za „nieusprawiedliwione” i będzie mogło pociągać
za sobą konsekwencje przewidziane w art. 265e § 3 K.p.k. Natomiast w każdym wypadku
dzień, kiedy oskarżony opuścił obszar stosowania aresztu wskutek nagłej sytuacji nie będzie
wliczany do okresu stosowania aresztu domowego, gdyż de facto środek nie będzie wówczas
wykonywany.
Zgodnie z art. 83i ust. 2, przed opuszczeniem obszaru stosowania aresztu domowego
oskarżony jest obowiązany powiadomić centralę monitorowania o zaistniałej sytuacji, zaś
centrala monitorowania niezwłocznie zawiadamia organ, do dyspozycji którego oskarżony
pozostaje. Powiadomienie takie nie spowoduje żadnej trudności dla oskarżonego, gdyż
kontakt między oskarżonym a centralą monitorowania jest natychmiastowy i odbywa się za
pośrednictwem stacjonarnego urządzenia monitorującego. Art. 83i ust. 3 stanowi, że
oskarżony jest obowiązany powrócić do obszaru stosowania aresztu domowego niezwłocznie
po ustaniu zagrożenia życia lub zdrowia.
Drugim odstępstwem od zasady nieprzerwanego przebywania oskarżonego w miejscu
stosowania aresztu domowego jest możliwość wskazana w art. 83j, czyli oddalenie się za
zezwoleniem organu procesowego. Przepis ten zawiera zamknięty katalog sytuacji, przy
 
14