Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

- 5 -
pokrzywdzonemu, jak również uwzględnia okoliczności zdarzenia w zakresie, w jakim mogą
mieć one wpływ na ustalenie wysokości odszkodowania.
Przed złożeniem wniosku pokrzywdzony zobowiązany jest złożyć zawiadomienie o
szkodzie do podmiotu zobowiązanego do wypłaty odszkodowania, chyba że stan zdrowia
pokrzywdzonego uniemożliwia dokonywanie czynności prawnych. W takiej sytuacji do
złożenia zawiadomienia obowiązani będą prokurator lub osoba najbliższa pokrzywdzonemu,
uprawniona do złożenia wniosku o zabezpieczenie roszczeń z tytułu ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej.
Projekt przewiduje, że organ prowadzący postępowanie odmawia przyjęcia wniosku,
jeżeli:
8) wniosek został wniesiony przez osobę nieuprawnioną,
9) wniosek został wniesiony bez uprzedniego zawiadomienia podmiotu zobowiązanego do
odszkodowania o szkodzie,
10) podmiot zobowiązany do odszkodowania wypłacił odszkodowanie,
11) roszczenie objęte wnioskiem nie ma bezpośredniego związku z czynem będącym
przedmiotem postępowania,
12) to samo roszczenie dochodzone jest również w postępowaniu cywilnym,
13) o roszczeniu objętym wnioskiem prawomocnie orzeczono,
14) wniosek został złożony przed upływem 30 dni od daty złożenia zawiadomienia
o szkodzie.
Ostatni z wymienionych przypadków koresponduje z treścią art. 14 ust. 1 ustawy dnia
22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu
Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz.
1152, z późn. zm.), zgodnie z którym zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie
30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia
o szkodzie.
W opisanych wypadkach organ odmawia przyjęcia wniosku, a na zarządzenie
odmawiające przyjęcia wniosku przysługuje zażalenie, z tym że zażalenie na zarządzenie
prokuratora rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie.
W sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, zażalenie na
zarządzenie prokuratora, zgodnie z ogólną zasadą, wyrażoną w art. 653 § 3 k.p.k., będzie
rozpoznawał wojskowy sąd garnizonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie.
Prawomocne postanowienie o nałożeniu obowiązku na podmiot zobowiązany do
- 6 -
odszkodowania stanowi tytuł wykonawczy bez potrzeby zaopatrywania go w klauzulę
wykonalności. Reguła ta stanowi gwarancję skuteczności proponowanych rozwiązań.
W celu umożliwienia pokrzywdzonemu, a w razie potrzeby osobie dla niego
najbliższej, skorzystania z uprawnień, wprowadzono obowiązek pouczenia ich o zasadach
i przesłankach uwzględnienia wniosku, a także okolicznościach, kiedy odmawia się przyjęcia
wniosku.
Przed wydaniem postanowienia, organ prowadzący postępowanie, wzywa
niezwłocznie podmiot zobowiązany do wypłaty odszkodowania do przedstawienia w terminie
14 dni dokumentacji dotyczącej umowy oraz oszacowania wysokości odszkodowania, ze
wskazaniem sposobu jego wyliczenia. Niezłożenie dokumentacji w terminie, który płynie od
daty doręczenia temu podmiotowi wezwania, nie wstrzymuje wydania postanowienia.
Informacje udzielone przez podmiot zobowiązany do odszkodowania mają kluczowe
znaczenie dla rozstrzygnięcia, jednak sąd i prokurator nie są związani wyrażonym przez ten
podmiot stanowiskiem. Oszacowanie wysokości odszkodowania podlega weryfikacji przez
organ, który od podmiotu zobowiązanego uzyskuje również informacje o sposobie wyliczenia
odszkodowania, a zatem zarówno samej szkody, jak i podstaw wyliczenia przewidywanego
świadczenia.
Pomocne w szacunkach powinny być również informacje uzyskane od
pokrzywdzonego lub osoby dla niego najbliższej, która wystąpiła z wnioskiem. Przewiduje
się, iż w uzasadnionych przypadkach, przed wydaniem orzeczenia można, o ile nie wiąże się
to z nadmiernymi trudnościami, odebrać oświadczenie od pokrzywdzonego lub osoby dla
niego najbliższej, która złożyła wniosek na podstawie art. 296a § 1, odnośnie okoliczności
wpływających na zakres obowiązku nakładanego na podmiot zobowiązany do
odszkodowania. Obowiązek należy uchylić lub zmienić, jeżeli w toku postępowania powstaną
lub ujawnią się okoliczności uzasadniające jego uchylenie lub zmianę.
Krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia zażalenia na postanowienie w
przedmiocie zabezpieczenia, niezależnie od zasad ogólnych, w tym przepisu art. 459 § 3
k.p.k., poszerzono w art. 296d również o osobę, która złożyła wniosek na podstawie art. 296a
§ 1. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu
prowadzi się postępowanie.
Projekt nie wyklucza złożenia wniosku o zabezpieczenie roszczeń także na etapie
postępowania przed sądem II instancji. W związku z tym konieczne stało się wprowadzenie
zasady, iż zażalenie na postanowienie wydane przez sąd odwoławczy rozpoznaje ten sam sąd
- 7 -
w innym składzie.
Zaliczka wypłacona uprawnionemu podlega zaliczeniu na poczet należnego
odszkodowania. Jednakże pokrzywdzony jest obowiązany zwrócić podmiotowi
zobowiązanemu do wypłaty odszkodowania świadczenie wypłacone tytułem zliczki w
wypadku, gdy świadczenie nie przysługiwało w całości lub w części.
Należy zwrócić uwagę, iż podmiot zobowiązany do wypłaty odszkodowania nie musi
obawiać się ograniczeń wynikających z treści art. 409 k.c., statuującego zasadę obowiązku
wydania korzyści w granicach aktualnie istniejącego wzbogacenia osoby, która uzyskała
świadczenie. Prawomocne orzeczenie, wydane na podstawie art. 296a §1 k.p.k. stanowić
bowiem będzie tytuł prawny, wyłączający przesłanki pozwalające na stosowanie w tych
wypadkach instytucji bezpodstawnego wzbogacenia oraz nienależnego świadczenia.
Roszczenie przeciwko podmiotowi zobowiązanemu do odszkodowania o zapłatę kwot
przenoszących wartość wypłaconych świadczeń oraz roszczenie tego podmiotu przeciwko
pokrzywdzonemu mogą być dochodzone wyłącznie w postępowaniu cywilnym.
Projektowana instytucja nie czyni wyłomu w zasadzie kontradyktoryjności w zakresie,
w jakim zasada ta znajduje odzwierciedlenie w polskim procesie karnym. Działanie organu
procesowego upoważnionego do wydania postanowienia uzależnione jest od aktywności
prokuratora, pokrzywdzonego lub osoby dla niego najbliższej (pouczonych o takim
uprawnieniu) w sytuacji, gdy zasługujące na ochronę interesy pokrzywdzonego uzasadniają
taką reakcję ze strony prokuratora lub sądu, związaną z udzieleniem niezbędnej pomocy.
Przesłankami zastosowania instytucji jest duże prawdopodobieństwo wskazujące na
popełnienie czynu zabronionego przez określoną osobę oraz w związku z tym powstanie
szkody objętej obowiązkiem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
6. Skutki wprowadzenia projektowanych rozwiązań
Ustawa będzie oddziaływać na:
- osoby pokrzywdzone wypadkami i katastrofami komunikacyjnymi, które dzięki
rozwiązaniom przyjętym w ustawie będą mogły uzyskać wypłatę części należnego
odszkodowania, nie oczekując na zakończenie postępowania karnego,
- organy postępowania karnego, które będą stosować przedmiotowe regulacje,
- zakłady ubezpieczeń, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny i
Polskie Biuro
Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, które będą zobowiązane do wypłaty zaliczek na
poczet odszkodowania.
- 8 -
Poza zmianami przewidzianymi w projekcie ustawa nie wywoła innych skutków
prawnych.
Projektowana ustawa pozostaje bez wpływu na finanse publiczne, gdyż nie generuje
kosztów dla budżetu Państwa. Nie przewiduje się bowiem tworzenia dodatkowych etatów w
sądach z tytułu wejścia w życie proponowanej regulacji. Potrzeba taka nie istnieje, bowiem
do wydawania postanowień na podstawie projektowanych przepisów będzie dochodzić
wyłącznie w ramach prowadzonych postępowań karnych, zaś liczba tych postępowań nie jest
w żaden sposób zależna od kształtu proponowanej regulacji.
Wejście w życie projektowanej ustawy nie wpłynie na konkurencyjność gospodarki
i przedsiębiorczość. Nie powinno również spowodować wzrostu stawek ubezpieczeniowych,
ponieważ wzrost taki nie posiadałby uzasadnienia. Zakłady ubezpieczeń - w sytuacji wąsko
określonej w ustawie, wymagającej zaistnienia i spełnienia szeregu warunków - będą
wypłacać jedynie zaliczki na poczet odszkodowania, do wypłaty którego i tak byłyby
zobowiązane, zaś jeśli wypłacenie zaliczki w wyniku późniejszych ustaleń okaże się
bezpodstawne, przysługiwać im będzie roszczenie regresowe.
Proponowana regulacja nie będzie miała wpływu na rynek pracy, a także na sytuację
i rozwój regionów.
7. Konsultacje:
Projekt ustawy był konsultowany z:
- Ministrem Sprawiedliwości, który przedstawił o projekcie ustawy opinię pozytywną,
- Sądem Najwyższym, który nie zgłosił uwag do projektu ustawy,
- Helsińską Fundacją Praw Człowieka, która nie zgłosiła uwag do projektu ustawy,
- Krajową Radą Radców Prawnych, która nie zgłosiła uwag do projektu ustawy,
- Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji, który przedstawił kilka uwag do
projektu ustawy,
- Polską Izbą Ubezpieczeń, która przedstawiła dwa rozbudowane stanowiska, zasadniczo
oceniając nowelizację jako niecelową i zgłosiła szereg uwag do projektu ustawy,
- SSP Iustitia, które oceniło projekt ustawy negatywnie,
- Ubezpieczeniowym Funduszem Gwarancyjnym, który przedstawił dwa rozbudowane
stanowiska, generalnie negatywnie wypowiadające się na temat potrzeby wejścia w życie
nowelizacji, zawierające propozycje poprawek istotnie zmieniające rozwiązania
zaproponowane w projekcie ustawy,
- 9 -
- Rzecznikiem Ubezpieczonych, który ocenił projekt pozytywnie i przedstawił szereg
propozycji poprawek.
Projekt ustawy został przesłany również do:
- Krajowej Rady Sądownictwa,
- Naczelnej Rady Adwokackiej,
- Prokuratora Generalnego oraz do
- Stowarzyszenia Prokuratorów RP
którzy nie przedstawili stanowisk.
Z pismem zawierającym uwagi do projektu ustawy oraz z wnioskiem o włączenie do kręgu
podmiotów uczestniczących w dalszym postępowaniu, zwróciło się do Przewodniczącego
Komisji Ustawodawczej Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
8. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Przedmiot projektowanej regulacji nie jest sprzeczny z prawem Unii Europejskiej.