Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

- -
4
Art. 296e. § 1. wiadczenia z tytułu zaliczki, o której mowa w art. 296a § 2, wypłacone
uprawnionemu, podlegają zaliczeniu na poczet należnego odszkodowania.
Pokrzywdzony jest obowiązany zwrócić podmiotowi zobowiązanemu do
wypłaty odszkodowania świadczenie wypłacone tytułem zaliczki w wypadku,
gdy świadczenie nie przysługuje w całości lub w części.
§
2. Roszczenie przeciwko podmiotowi zobowiązanemu do wypłaty
odszkodowania o zapłatę kwot przekraczających wartość wypłaconych
świadczeń oraz roszczenie tego podmiotu przeciwko pokrzywdzonemu,
o którym mowa w § 1, mogą być dochodzone wyłącznie w postępowaniu
cywilnym.".
Art. 2.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.
Uzasadnienie
1. Ocena aktualnego stanu stosunków społecznych i stanu prawnego w dziedzinie,
której dotyczyć ma projektowana ustawa
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. nr 89 poz.
555 z późn. zm.), w dotychczasowym kształcie, nie zna instytucji zabezpieczenia roszczenia
odszkodowawczego dla ofiar katastrof i wypadków w ruchu lądowym, wodnym lub
powietrznym w postaci świadczenia nowacyjnego wypłacanego na poczet niezbędnych
kosztów leczenia i rehabilitacji.
W obecnym kształcie prawnym uzyskanie takiego świadczenia przez
poszkodowanego jest możliwe wyłącznie na drodze cywilnej, w trybie art. 7531 Kodeksu
postępowania cywilnego. Uzyskanie takiego świadczenia wymaga jednak od
pokrzywdzonego świadomości prawnej istnienia takiej możliwości, inicjatywy procesowej w
postaci wytoczenia powództwa cywilnego, a przede wszystkim – posiadania środków
pieniężnych na uiszczenie opłaty sądowej od powództwa.
Spełnienie tych wszystkich przesłanek nie gwarantuje pokrzywdzonemu szybkiego
zaspokojenia roszczenia nawet w minimalnej części na drodze procesu cywilnego, gdyż
z analizy praktyki wynika, że sądy cywilne i zakłady ubezpieczeń uzależniają rozstrzygnięcia
w tym zakresie od prawomocnego zakończenia postępowania karnego. Wprowadzenie tej
instytucji do ustroju prawa karnego pozwoli pokrzywdzonemu na otrzymanie świadczenia
nowacyjnego bez ograniczeń wynikających z istoty procesu cywilnego.
2. Potrzeba i cel uchwalenia projektowanej ustawy
Tendencja do dalszego rozszerzania uprawnień pokrzywdzonego w toku procesu
karnego stała się powodem podjęcia prac legislacyjnych, których wynikiem jest niniejszy
projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeksu postępowania karnego. Nowelizacja dotyczy
pokrzywdzonych przestępstwem katastrofy komunikacyjnej i wypadku komunikacyjnego, w
sytuacji nastąpienia skutku w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu albo naruszenia
czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, określonych w art. 157 § 1 Kodeksu karnego.
Nowy proponowany rozdział Kodeksu postępowania karnego, zatytułowany
"Zabezpieczenie roszczeń z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy
pojazdów mechanicznych", ma na celu wprowadzenie do procedury karnej nowej instytucji –
zabezpieczenia z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
- 2 -
Instytucja ta tworzy mechanizm prowadzący do poprawy sytuacji osoby pokrzywdzonej
przestępstwem katastrofy komunikacyjnej i wypadku komunikacyjnego, która doznała szkody
w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub obrażeń ciała określonych w art. 157 § 1 k.k.,
w wyniku czynu sprawcy, którego skutki są objęte ubezpieczeniem odpowiedzialności
cywilnej, lub takim ubezpieczeniem objęte być powinny.
Przez zawarcie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, zgodnie z treścią
art. 822 § 1 Kodeksu cywilnego, zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia
określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem
których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczony albo osoba, na rzecz której została
zawarta umowa ubezpieczenia.
Zgodnie z dyspozycją art. 822 § 4 k.c. uprawniony do odszkodowania w związku ze
zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może dochodzić
roszczenia bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń, co oznacza, że sprawca szkody oraz zakład
ubezpieczeń odpowiadają za szkodę w rygorze odpowiedzialności in solidum.
Dobrowolnemu spełnieniu świadczenia z tytułu odszkodowania, tak przez
ubezpieczonego jak i podmiot zobowiązany do świadczenia (zakład ubezpieczeń, a w
przypadkach określonych w ustawie także Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny oraz
Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych) nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że
przeciwko sprawcy toczy się postępowanie karne. To samo dotyczy możliwości zasądzenia
świadczenia w wyniku powództwa cywilnego.
Doświadczenia praktyczne wskazują jednak, że w przypadku zaistnienia szkody
wskutek zdarzenia, w związku z którym toczy się postępowanie karne, zakłady ubezpieczeń
powściągają się od szybkiego przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, powołując się
na konieczność oczekiwania na prawomocne rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności za
szkodę osoby, na rzecz której zawarto umowę OC, jako okoliczność warunkującą wypłatę
odszkodowania.
Powoduje to nie tylko przedłużanie likwidacji szkód, ale też wykorzystywanie braku
wiedzy prawnej pokrzywdzonego, a tym samym unikanie odpowiedzialności przez zakłady
ubezpieczeń. Często zdarza się to tam, gdzie mamy do czynienia z poważnymi skutkami
czynu w postaci obrażeń ciała osoby pokrzywdzonej.
Względy humanitarne oraz decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej z dnia 15 marca
2001 r. nr 2001/220/WSiSW o pozycji ofiary w postępowaniu karnym przesądzają o tym, że
w postępowaniu karnym powinny być rozstrzygnięte wszystkie sprawy istotne dla
- 3 -
pokrzywdzonego (z jego udziałem tylko w razie konieczności). Niejednokrotnie dla
zminimalizowania negatywnych następstw przestępstwa uderzających w pokrzywdzonego
i jego rodzinę niezbędna jest natychmiastowa pomoc, której mechanizm tworzą proponowane
regulacje.
Proponowane zabezpieczenie, aby odnieść zamierzony skutek, powinno być
stosowane sprawnie i bez zbędnej zwłoki, a więc co do zasady już na etapie postępowania
przygotowawczego. Na tym etapie postępowania o wydanie postanowienia o zabezpieczeniu
nowacyjnym będzie wnosił prokurator, pokrzywdzony lub — w sytuacji, gdy pokrzywdzony
z uwagi na stan zdrowia nie jest w stanie samodzielnie skorzystać z tego uprawnienia —
osoba dla niego najbliższa. Zaproponowane rozwiązanie legislacyjne ma wpłynąć przede
wszystkim na poprawę sytuacji pokrzywdzonego, zwłaszcza gdy zachodzi potrzeba
jednorazowego świadczenia pieniężnego przeznaczonego na zaspokojenie jego bieżących
potrzeb, gdy skutek czynu polega na uszczerbku na zdrowiu wpływającym na możliwości
zarobkowe, czy skutkującym koniecznością pokrycia kosztów leczenia i rehabilitacji, nie
refundowanych przez system opieki zdrowotnej.
W proponowanej regulacji jako środek poprawy sytuacji osoby pokrzywdzonej
przyjęto rozwiązanie o charakterze zabezpieczenia nowacyjnego. Celem zabezpieczenia w
tym przypadku nie jest zabezpieczenie przyszłego zaspokojenia wierzyciela, lecz
natychmiastowe dostarczenie uprawnionemu - wierzycielowi, środków utrzymania bądź
środków niezbędnych do odwrócenia negatywnych, w szczególności w zakresie stanu
zdrowia, następstw czynu popełnionego przez ubezpieczonego.
3. Możliwości podjęcia alternatywnych w stosunku do uchwalenia projektowanej
ustawy środków umożliwiających osiągnięcie celu
Ze względu na brak na gruncie prawa karnego rozwiązań choćby podobnych do
projektowanej instytucji, nie ma możliwości podjęcia innych środków, mogących skutkować
takim samym celem, jak projektowana ustawa, czyli zapewnienie pokrzywdzonemu
zabezpieczenia roszczeń z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
posiadaczy pojazdów mechanicznych w postępowaniu karnym. Istnienie takiej możliwości w
postępowaniu cywilnym nie jest tożsame z celem, jaki ma osiągnąć projektowana ustawa,
gdyż wymaga od pokrzywdzonego inicjatywy procesowej, dowodowej i posiadania funduszy
na opłacenie pozwu, w zamian nie gwarantując mu szybkiego spełnienia roszczenia.
- 4 -
4. Zakres podmiotowy i przedmiotowy projektowanej ustawy
Projekt ustawy oddziałuje na nieoznaczony krąg podmiotów. Z rozwiązań
przewidzianych w projekcie mogą korzystać wszystkie podmioty, które mają występować w
postępowaniu karnym w charakterze strony. Projekt ma przede wszystkim znaczenie dla
funkcjonowania sądów, prokuratury oraz Policji, jako podmiotów prowadzących
postępowanie karne w zakresie uregulowanym projektem.
5. Opis szczegółowych zmian
Ze względu na to, że zabezpieczenie dla pokrzywdzonego jest nowatorskim środkiem
w polskim prawie karnym procesowym, nie mieszczącym się w dotychczasowej systematyce
kodeksu postępowania karnego, proponowana regulacja winna zostać umieszczona w nowym
rozdziale 32a ("Zabezpieczenie roszczeń z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
posiadaczy pojazdów mechanicznych"). Proponuje się w tym rozdziale następujące
rozwiązania.
Jeżeli zebrane w sprawie dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że
określona osoba popełniła przestępstwo z art. 173, art. 177 lub art. 355 Kodeksu karnego, sąd
na wniosek prokuratora, pokrzywdzonego lub osoby dla niego najbliższej, a w postępowaniu
przygotowawczym prokurator na wniosek pokrzywdzonego lub osoby dla niego najbliższej,
może do czasu prawomocnego zakończenia postępowania wydać postanowienie
w przedmiocie zabezpieczenia roszczeń z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
W postanowieniu nakłada się obowiązek wypłaty na rzecz pokrzywdzonego przez
zakład ubezpieczeń, a w przypadkach określonych w ustawie – przez Ubezpieczeniowy
Fundusz Gwarancyjny lub Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, zwane dalej
"podmiotami zobowiązanymi do wypłaty odszkodowania", z tytułu zaliczki na poczet
odszkodowania, jednorazowego świadczenia pieniężnego lub świadczeń pieniężnych
okresowych, w celu udzielenia pokrzywdzonemu niezbędnej pomocy, w szczególności
związanej z kosztami jego leczenia, rehabilitacji lub kosztami niezbędnego utrzymania
pokrzywdzonego i jego rodziny. Kwota zaliczki dotyczy wyłącznie szkody związanej
z ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu albo naruszeniem czynności narządu ciała lub rozstrojem
zdrowia, o których mowa w art. 157 § 1 Kodeksu karnego. Określając wysokość i terminy
płatności świadczeń, sąd lub prokurator bierze pod uwagę szacunkową wysokość szkody,
górną granicę odpowiedzialności podmiotu zobowiązanego do wypłaty odszkodowania,
wynikającą z umowy lub przepisów prawa, oraz potrzeby w zakresie niezbędnej pomocy