Poselski projekt ustawy o umowie związku partnerskiego

Art. 28. W ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z
2003 r. Nr 119, poz. 1116, z późn. zm art. 14:
1) po ust. 1 dodaje się ust. 1a w brzmieniu:
„ 1a. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do partnera związanego umową związku
partnerskiego.”;
2) ust. 2 otrzymuje brzmienie:
„2. Przepisy ust. 1 i 1a nie naruszają uprawnień spadkobierców do dziedziczenia wkładu.”.
Art. 29. W ustawie z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii
Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 144, poz. 1043, z późn. zm art. 2 pkt 4
otrzymuje brzmienie:
„4) członek rodziny - cudzoziemca będącego lub niebędącego obywatelem UE:
a) małżonka obywatela UE lub partnera związanego z obywatelem UE umową związku
partnerskiego,
b) bezpośredniego zstępnego obywatela UE lub jego małżonka lub partnera związanego z
nim umową związku partnerskiego, w wieku do 21 lat lub pozostającego na utrzymaniu
obywatela UE lub jego małżonka lub partnera,
c) bezpośredniego wstępnego obywatela UE lub jego małżonka lub partnera związanego z
nim umową związku partnerskiego, pozostającego na utrzymaniu obywatela UE lub jego
małżonka lub partnera;”.
Art. 30. W ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 164 poz. 1027 z późn. zm.15))
w art. 5 pkt 3 otrzymuje brzmienie:
„3) członek rodziny - następujące osoby:
a) dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko partnera związanego umową związku
partnerskiego, dziecko przysposobione, wnuka albo dziecko obce, dla którego ustanowiono
opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej, do ukończenia przez nie 18 lat, a
jeżeli kształci się dalej - do ukończenia 26 lat, natomiast jeżeli posiada orzeczenie o
15 
 
znacznym stopniu niepełnosprawności lub inne traktowane na równi - bez ograniczenia
wieku,
b) małżonka, partnera związanego zarejestrowaną umową związku partnerskiego,
c) wstępnych pozostających z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym;”.
Art. 31. W ustawie z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu
komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411, z 2009 r. Nr 141, poz. 1149 oraz z
2010 r., Nr 182, poz. 1228):
1) w art. 12 w ust. 1 pkt 1 otrzymuje brzmienie:
„1) pobranie następuje na rzecz krewnego w linii prostej, rodzeństwa, osoby przysposobionej
lub małżonka bądź partnera związanego z dawcą umową związku partnerskiego oraz, z
zastrzeżeniem art. 13, na rzecz innej osoby, jeżeli uzasadniają to szczególne względy
osobiste;”;
2) w art. 13 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
„1. Pobranie komórek, tkanek lub narządu od żywego dawcy na rzecz osoby niebędącej
krewnym w linii prostej, rodzeństwem, osobą przysposobioną lub małżonkiem bądź
partnerem związanym z dawcą umową związku partnerskiego, wymaga zgody sądu
rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu dawcy, wydanego w
postępowaniu nieprocesowym, po wysłuchaniu wnioskodawcy oraz po zapoznaniu się z
opinią Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej.”.
Art. 32. W ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw
Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 i Nr 76, poz. 641 oraz z 2010 r. Nr 96, poz. 620) w
art. 3 w ust. 1 pkt 2 otrzymuje brzmienie:
„2) osoba bliska - małżonka, partnera związanego z pacjentem umową związku partnerskiego,
krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela
ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta;”.
Art.. 33. Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.
 
 
16 
 
Uzasadnienie



Statystyki wskazują, że coraz więcej par prowadzi wspólne życie w związkach
nieformalnych, bez zawarcia małżeństwa. O zwiększającej się liczbie rodzin tworzonych
przez związki partnerskie, zwane również konkubinatami, może świadczyć rosnący
współczynnik dzietności pozamałżeńskiej. Mianowicie, zgodnie z danymi Głównego Urzędu
Statystycznego na początku lat 90-tych ze związków pozamałżeńskich rodziło się 6-7%
dzieci, w ostatnich latach zaś liczba ta zbliżyła się do 20% (S. Spurek „Prawo w moim życiu.
Wszystko, co musisz wiedzieć o obowiązującym prawie, by zabezpieczyć swoją przyszłość”,
Warszawa 2010, s. 58). Dane Głównego Urzędu Statystycznego przedstawiają również liczbę
osób żyjących w związkach partnerskich. Dane te pochodzą z ostatniego, przeprowadzonego
w 2002 r. Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, w którym po raz pierwszy
wyodrębniono partnerów jako osobny typ rodziny. Wówczas, w 2002 r., w Polsce prawie 400
tys. osób żyło w związkach partnerskich, tworząc prawie 200 tys. rodzin, z czego połowa
wychowywała dzieci (źródło: Główny Urząd Statystyczny. Rocznik Demograficzny,
Warszawa 2010, str. 159 i nast., www.stat.gov.pl). Z danych GUS nie wynika, w jakiej
proporcji są to związku osób tej samej płci, a ile związków ujętych w tej statystyki to związki
osób heteroseksualnych. Z pewnością jednak dane te obejmują obydwie grupy związków –
zarówno osób różnej płci, które z określonych względów zdecydowały się nie zawierać
związku małżeńskiego, jak i związków osób homoseksualnych, które na gruncie polskich
przepisów prawnych nie mają możliwości sformalizowania swojej relacji. W Polsce
możliwość zawarcia małżeństwa zarezerwowana jest bowiem dla par osób różnej płci.
Należy podkreślić, że co do zasady osoby żyjące razem i prowadzące wspólne
gospodarstwo domowe bez węzła małżeńskiego, czyli konkubenci lub partnerzy w świetle
prawa postrzegane są jako osoby sobie obce. Niektóre tylko polskie przepisy prawne traktują
osoby pozostające we wspólnym pożyciu tak, jak małżonków. Do nielicznych wyjątków
należy zaliczyć art. 115 § 11 Kodeksu karnego, który definiując pojęcie „osoby najbliższej”
obejmuje nim zarówno osoby żyjące w związku małżeńskim, jak i te pozostające w
związkach nieformalnych. Osobą najbliższą, zgodnie z definicją ustawową zawartą w art. 115
§ 11 Kodeksu karnego, jest bowiem małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w
tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a
także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Oznacza to, że zawsze, gdy w prawie karnym
mamy do czynienia z instytucją „osoby najbliższej”, dotyczy ona również osób żyjących w
17 
 
związku nieformalnym i ma znaczenie zarówno dla prawa karnego materialnego, jak i dla
procedury karnej i karno-skarbowej, w szczególności prawo do odmowy zeznań. Innym
przykładem jest definicja pojęcia „osoba bliska” zawarta w art. 3 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 6
listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, która obejmuje: małżonka,
krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela
ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta. Z
kolei zgodnie z art. 691 § 1 Kodeksu cywilnego w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego
w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy
i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń
alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.
Przepisy traktujące małżonków i osoby pozostające w faktycznym pożyciu w sposób
równoprawny stanowią jednak wyjątki w polskim prawie.
Co więcej, część przedstawicieli doktryny w Polsce oraz – w niektórych orzeczeniach –
Sąd Najwyższy – wyznają pogląd, że elementem konkubinatu podobnie jak elementem
małżeństwa jest różnica płci, a zatem konkubinat może mieć miejsce jedynie pomiędzy
osobami różnej płci, kobietą i mężczyzną. Przykładowo uznany autorytet w dziedzinie prawa
rodzinnego, nieżyjący już prof. Jerzy Ignatowicz, wskazywał, że według poglądu przyjętego
w orzecznictwie i przeważającego w doktrynie konkubinat to stan faktyczny polegający na
pożyciu kobiety i mężczyzny niezwiązanych węzłem małżeńskim, o ile to pożycie przybiera
analogiczną postać do więzów łączących małżonków” („Prawo rodzinne”, Warszawa 2002).
Taki pogląd prezentowany był w sprawie, która znalazła swój finał przed Europejskim
Trybunałem Praw Człowieka - Kozak przeciwko Polsce. Przepisy nieobowiązującej już
ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych umożliwiały wstąpienie w
najem w razie śmierci najemcy osobie, która pozostawała faktycznie we „wspólnym pożyciu
małżeńskim” z najemcą. Organy polskiej administracji oraz sądy kolejnych instancji
odmawiały tego prawa mężczyźnie, panu Piotrowi Kozakowi, którego partner był najemcą
lokalu. Twierdziły, że wspólne pożycie pary jednopłciowej nie może być uznane za formę
związku mieszczącego się w koncepcji konkubinatu, jako wspólnego pożycia małżeńskiego.
W wyroku wydanym w tej sprawie dnia 2 marca 2010 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka
uznał, że Polska, pozbawiając konkubenta prawa do wstąpienia w prawo najmu mieszkania
komunalnego po jego zmarłym partnerze, dopuściła się nieuzasadnionego i dyskryminującego
zróżnicowania, którego jedyną motywacją była orientacja seksualna skarżącego. Trybunał w
swoim orzeczeniu przypomniał po raz kolejny, że orientacja seksualna jest jedną z najbardziej
intymnych i osobistych cech tożsamości każdej jednostki ludzkiej i jako taka jest chroniona
18 
 
na gruncie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka zapewniającej także poszanowanie życie
prywatnego. Sędziowie trybunalscy zaznaczyli bardzo wyraźnie, że Państwo winno być
niezwykle ostrożne w ustanawianiu różnic w traktowaniu, jeśli w grę wchodzi płeć lub
orientacja seksualna. Co więcej, w wyroku możemy przeczytać, że jeżeli Państwo stosuje
rozróżnienia oparte na orientacji seksualnej, działania te winny być niezbędne do osiągnięcia
konkretnego celu, a relacja pomiędzy celem a środkami prawnymi winna być nierozerwalna
(w tym przypadku celem była ochrona tzw. „tradycyjnej rodziny”). Trybunał nie zanegował w
żaden sposób kompetencji państwa odnośnie ochrony ww. modelu rodziny. Trybunał
podkreślił jednak bardzo stanowczo, że prawo zawierające generalne przepisy, które z góry
wykluczają osoby homoseksualne z możliwości wstąpienia w prawo najmu po zmarłym
partnerze są zbyt radykalnym środkiem realizowania ochrony instytucji rodziny. Państwo
dysponuje bowiem całą gamą innych środków, aby taką ochronę zapewnić. Ten wycinkowy
problem związany z prawem najmu zdaje się mieć przełożenie na inne sfery życia. W tym
kontekście należy również wspomnieć, iż Europejski Trybunał Praw Człowieka ustanowił
kolejny, bardzo ważny standard dotyczący pożycia rodzinnego par jednopłciowych. W
wyroku z 24 czerwca 2010 r w sprawie Schalk i Kopf przeciwko Austrii (30141/04) Trybunał
stwierdził, że choć przepisy Konwencji nie nakładają na państwa-strony obowiązku
przyznania związkom osób tej samej płci prawa do zawarcia małżeństwa, to jednak sztuczne
byłoby utrzymywanie dotychczasowego poglądu, że pary osób tej samej płci, inaczej niż pary
osób przeciwnej płci, nie mogą być objęte pojęciem „życia rodzinnego” (art. 8 konwencji).
Trybunał podkreślił również, że pary jednopłciowe są zdolne nie mniej od par mieszanych
płciowo do utworzenia stałej relacji uczuciowej. Tym samym więc są one w podobnej sytuacji
do par mieszanych płciowo, jeśli chodzi o potrzebę prawnego uznania i prawnej ochrony ich
związku.
Należy zauważyć, że brak jednoznacznych regulacji prawnych dotyczących pożycia par
jednopłciowych lub dwupłciowych nie pozostawiających w małżeństwie powoduje, że sądy
polskie w bardzo różny sposób interpretują ich sytuację prawną. Z jednej strony w kilku
orzeczeniach Sąd Najwyższy stwierdził, że immanentną cechą konkubinatu jest
zróżnicowanie płciowe jego uczestników, z drugiej zaś strony m.in. Sąd Apelacyjny w
Białymstoku w swoim orzeczeniu z dnia 23 lutego 2007 r. (I ACa 590/06) podkreślił, że pod
pojęciem konkubinatu należy rozumieć stabilną, faktyczną wspólnotę osobisto-majątkową
dwojga osób. Bez znaczenia, uznał sąd, jest płeć tychże osób. Co więcej, sąd uznał, że nie ma
podstaw do stosowania odmiennych zasad przy rozliczaniu konkubinatu homoseksualnego i
heteroseksualnego. Sytuacja, w której różne sądy orzekają różnie odnośnie tej samej sprawy
19