Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

2006 r., sygn. akt I UZP 5/05, w projekcie ustawy proponuje się dalsze złagodzenie
warunków wymaganych do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy. Przyjęcie zmiany
proponowanej w art. 1 pkt 1 projektu ustawy spowoduje, że osoba całkowicie niezdolna do
pracy, która udowodniła okres składkowy wynoszący co najmniej 30 lat dla kobiety i 35 lat
dla mężczyzny, miałaby prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy bez względu na to, czy
niezdolna do pracy stała się przed upływem 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia lub innych
okresów, wymienionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak
również bez względu na to, czy w ostatnim dziesięcioleciu ma co najmniej 5-letni okres
składkowy i nieskładkowy. W przypadku osób całkowicie niezdolnych do pracy,
posiadających tak długi okres składkowy, racjonalne jest zrezygnowanie z dodatkowych
warunków.
2. Projektowana nowelizacja art. 81 ust. 2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
jest konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 października 2010 r., sygn.
akt P 25/09. W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z art. 32 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej art. 81 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
w brzmieniu obowiązującym do dnia 21 maja 2009 r., w zakresie, w jakim nie przewiduje
innego zdarzenia, od którego rozpoczyna się bieg terminu do złożenia wniosku o zasiłek
pogrzebowy, niż dzień śmierci osoby, po której zasiłek przysługuje. Trybunał wskazał, że
wprowadzenie terminu złożenia wniosku o zasiłek pogrzebowy, którego początek jest liczony
bez wyjątku od dnia śmierci osoby, po której to świadczenie przysługuje, prowadziło do
zróżnicowania podmiotów, które poniosły koszty pogrzebu. Pozbawianie prawa do zasiłku
osób, które z przyczyn od siebie niezależnych dokonały odpowiednich czynności
pogrzebowych po tym terminie, jest sprzeczne z zasadniczym celem zasiłku pogrzebowego
i nie znajduje uzasadnienia w innych wartościach konstytucyjnych.

Jednocześnie Trybunał wskazał, że ustawodawca, dostrzegając już wcześniej
konieczność zmian w tym zakresie, dokonał nowelizacji art. 81 ustawą z dnia 3 kwietnia
2009 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz. U. Nr 69, poz. 596), umożliwiając ubieganie się o zasiłek pogrzebowy także po upływie
12 miesięcy od dnia śmierci osoby. Zgodnie z obowiązującym od dnia 22 maja 2009 r.
brzmieniem tego przepisu, prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa w razie niezgłoszenia
wniosku o jego przyznanie w okresie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, po której zasiłek
przysługuje, a jeżeli zgłoszenie wniosku o zasiłek pogrzebowy w tym terminie było
niemożliwe z powodu późniejszego odnalezienia zwłok lub zidentyfikowania osoby zmarłej,
3


prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa po upływie 12 miesięcy od daty sporządzenia aktu
zgonu. Wskazane wypadki należą niewątpliwie do najczęstszych przyczyn, które
uniemożliwiają ubieganie się o zasiłek pogrzebowy w związku z przekroczeniem

12-miesięcznego terminu od dnia śmierci osoby bez winy wnioskodawcy.

Powyższa zmiana została oceniona przez Trybunał Konstytucyjny aprobująco.
Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził niezgodności z Konstytucją art. 81 w jego aktualnym
brzmieniu. Zaznaczył jednak, że dokonana nowelizacja nie eliminuje wszystkich problemów
praktycznych. Słusznym więc się wydaje uwzględnienie w obowiązujących przepisach
dotyczących zasiłku pogrzebowego także sytuacji nietypowych, innych niż wskazane
w znowelizowanym art. 81 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przemawia za tym cel
zasiłku pogrzebowego oraz fakt, że mobilność społeczeństwa zarówno w celach zarobkowych,
jak i innych, staje się coraz bardziej powszechna.

Projektowana nowelizacja ww. przepisu zmierza do ujęcia w ramy prawne owych
nietypowych sytuacji i w konsekwencji ma skutkować możliwością złożenia wniosku
o wypłatę zasiłku pogrzebowego także w innym niż dotychczasowy terminie. Zgodnie
z projektem ustawy uprawnieni, którzy dokonali pochówku w terminie późniejszym niż
12 miesięcy od dnia śmierci osoby, z przyczyn całkowicie od siebie niezależnych, będą
mogli ubiegać się o wypłatę tego świadczenia w okresie 12 miesięcy od dnia pogrzebu.

Projektowana regulacja powinna zabezpieczyć interesy tej grupy osób i spowodować
zwiększenie zaufania obywateli do instytucji państwa oraz umocnienie zasady państwa prawa.

3. W art. 1 pkt 3 projektu ustawy proponuje się zmianę sposobu ustalania kapitału
początkowego.

Kapitał początkowy jest ustalany dla osób urodzonych po 1948 r., które przed 1999 r.
wykonywały pracę lub inną działalność objętą ubezpieczeniem społecznym i w związku
z tym były za nie opłacane (lub same opłacały) składki na to ubezpieczenie. Oblicza się go po
to, aby okresy składkowe i nieskładkowe przebyte przed dniem 1 stycznia 1999 r. zamienić na
kwotę umownego kapitału, stanowiącego punkt wyjścia dla kapitału zbieranego ze składek na
ubezpieczenie emerytalne, wpłacanych po 1998 r.
4



Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami art. 174 ust. 9 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS, organy rentowe ustalają kapitał początkowy dla osób, które legitymują się
stażem ubezpieczeniowym w wymiarze co najmniej 6 miesięcy i 1 dzień. Osoby, które mają
krótszy staż ubezpieczeniowy, nawet jeśli składa się on wyłącznie z okresów składkowych,
nie mogą mieć ustalonego kapitału początkowego. Budzi to poważne wątpliwości, ponieważ
w nowym systemie emerytura powinna być pochodną składek wpłacanych przez całe życie.
Przeciwny temu ograniczeniu jest Rzecznik Praw Obywatelskich, słusznie wskazując, że
ubezpieczeni nie otrzymują należnego świadczenia.

Proponowana w art. 1 pkt 3 projektu ustawy zmiana przepisów spowoduje, że kapitał
początkowy będzie mógł być obliczony również za staż ubezpieczeniowy krótszy niż
6 miesięcy i 1 dzień. Będzie bowiem istniała możliwość przyjęcia do obliczeń stażu
ubezpieczeniowego wyrażonego w dniach, a nie tylko w pełnych latach, jeżeli jest to
korzystniejsze dla ubezpieczonego. Dzięki tej zmianie, sposób obliczania kapitału będzie
adekwatny do nowej formuły emerytalnej, w której akcentowana jest długość okresu
opłacania i wysokość składek na ubezpieczenie w całym okresie aktywności zawodowej
objętej ubezpieczeniem emerytalnym.
Projektowana ustawa nie jest objęta zakresem prawa Unii Europejskiej.
Stosownie do art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej
w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414 oraz z 2009 r. Nr 42, poz. 337)
projekt ustawy został zamieszczony na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Ministerstwa
Pracy i Polityki Społecznej. W trybie ww. ustawy żaden podmiot nie zgłosił zainteresowania
przedmiotowym projektem.
Projekt ustawy nie wymaga notyfikacji do Komisji Europejskiej. Projekt nie zawiera
norm technicznych w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23
grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm
i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039 oraz z 2004 r. Nr 65, poz. 597).
5


OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Podmioty, na które oddziałuje projektowana ustawa
Zmiana warunków dotyczących prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy dotyczy ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie nowych przepisów nie
osiągnęli jeszcze pełnego wieku emerytalnego, a więc przede wszystkim osób urodzonych po
1948 r. – z wyjątkiem kobiet, które osiągnęły już pełny wiek emerytalny 60 lat i zamiast na
rentę mogą przejść na emeryturę.
Zmiana zasad wypłaty zasiłku pogrzebowego dotyczy niewielkiej grupy obywateli,
którzy pokryli koszty pogrzebu, który – z przyczyn obiektywnych – odbył się po upływie
12 miesięcy od dnia śmierci osoby.
Możliwość obliczenia kapitału początkowego również za staż ubezpieczeniowy
krótszy niż 6 miesięcy i 1 dzień dotyczy osób przechodzących na emeryturę obliczoną według
nowych zasad wymiaru.
2. Informacja o konsultacjach społecznych
Przedstawione w projekcie ustawy propozycje dotyczące zmiany warunków
uprawniających do renty z tytułu niezdolności do pracy były poddane konsultacjom
międzyresortowym oraz z niżej wymienionymi partnerami społecznymi.
Organizacje pracodawców:

1) Business Centre Club – Związek Pracodawców,
2) Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych „Lewiatan”,
3) Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej,
4) Związek Rzemiosła Polskiego,
5) Krajowa Izba Gospodarcza.

Organizacje związkowe:

1) Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”,
2) Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych,
3) Forum Związków Zawodowych,
4) Zarząd Główny Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów.
6



Proponowana zmiana była konsultowana również z Zakładem Ubezpieczeń
Społecznych, Radą Nadzorczą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Kasą Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego.
Konsultacje przeprowadzono w ramach projektu ustawy o zmianie ustawy

o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw,
który przesłano do opinii w dniu 3 września 2010 r. W odróżnieniu od pozostałych
propozycji, w szczególności dotyczących zmiany sposobu obliczania renty z tytułu
niezdolności do pracy dla osób urodzonych po 1948 r., zmiany przepisów proponowane
w niniejszym projekcie ustawy nie wzbudziły kontrowersji i nie były kwestionowane przez
partnerów społecznych i resorty.
Propozycja umożliwienia złożenia wniosku o wypłatę zasiłku pogrzebowego także
osobom, które z przyczyn całkowicie od siebie niezależnych dokonały pochówku danej osoby
w terminie późniejszym niż 12 miesięcy od dnia jej śmierci, nie wymagała konsultacji
– stanowi wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 października 2010 r.,
sygn. akt P 25/09.

Propozycja dotycząca wprowadzenia dodatkowego przepisu, umożliwiającego
obliczenie kapitału początkowego również dla osób, które mają staż ubezpieczeniowy krótszy
niż 6 miesięcy i 1 dzień, została wprowadzona do projektu ustawy na skutek postulatu
Rzecznika Praw Obywatelskich. Nowy przepis nie wymagał przeprowadzenia konsultacji,
ponieważ nie zmienia obecnie obowiązujących zasad ustalania kapitału początkowego,
natomiast jest korzystny dla ubezpieczonych.


3. Wpływ projektowanej ustawy na sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa
i budżety jednostek samorządu terytorialnego

Pomimo
złagodzenia warunków wymaganych do uzyskania renty z tytułu
niezdolności do pracy należy oczekiwać, że wydatki na te świadczenia nie wzrosną, lecz
zmniejszą się, ponieważ nie będzie już stosowana wykładnia przepisów przyjęta w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., sygn. akt I UZP 5/05, zaś przypadki, w których
osoba całkowicie niezdolna do pracy, która ma okres składkowy wynoszący co najmniej
7