Poselski projekt ustawy o języku migowym i innych środkach wspierania komunikowania się

2.2. W polskim systemie prawnym funkcjonuje wiele rozwiązań, które mają
za zadanie zapewnić pełny udział osób niepełnosprawnych w szeregu obszarów
życia społecznego. Zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.) wszyscy są równi
wobec prawa i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Ponadto
nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
Istotna jest ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407, z późn. zm.),
która reguluje podstawowe kwestie związane z wprowadzeniem do porządku prawnego
pojęcia osoby niepełnosprawnej, stworzeniem katalogu ulg i uprawnień oraz wsparciem
osób niepełnosprawnych zarówno w obszarze zawodowym jak i społecznym.
Należy wspomnieć o rozwiązaniach mających na celu zapewnienie dostępu osób
niesłyszących do niektórych obszarów funkcjonowania społecznego. Na podstawie
art. 157 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.) wydane zostało rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U.
z 2005 r. Nr 15, poz. 133). Zgodnie z § 13 rozporządzenia biegłym – tłumaczem
języka migowego może być osoba, która ukończyła 21 lat życia oraz posiada
„Certyfikat drugi – „T2” – tłumacz-biegły w zakresie języka migowego” lub tytuł
eksperta tego języka, wydany przez Polski Związki Głuchych.
Na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r.
Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.), wydane zostały rozporządzenia mając na celu
wsparcie uczniów niepełnosprawnych.
Na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 22 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie
oświaty wydane zostało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia
12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych
(Dz. U. Nr 15, poz. 142, z późn. zm.). Zgodnie z § 2 rozporządzenia istnieje
możliwość korzystania z zajęć rewalidacyjnych, w tym korygujących wady mowy
i zapewniających naukę języka migowego lub innych alternatywnych metod
komunikacji. Natomiast w § 3 ust. 1 pkt 4 przewidziano, że w szkolnym planie
nauczania należy dodatkowo uwzględnić zajęcia rewalidacyjne m.in. z nauki języka
  5
 
migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji dla uczniów
niepełnosprawnych, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności uczniów.
Na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 71 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie
oświaty wydane zostało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia
7 marca 2005 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek
publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości
i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt dzieci w tych placówkach
(Dz. U. Nr 52, poz. 467, z późn. zm.). Zgodnie z § 23 rozporządzenia tworzone są
specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci i młodzieży, które z powodu
niepełnosprawności nie mogą uczęszczać do szkoły w miejscu zamieszkania oraz
dla dzieci, które nie mogą uczęszczać do przedszkola w miejscu zamieszkania.
W §24 rozporządzenia wśród ośrodków specjalnych ustawodawca wskazuje m.in.
na ośrodki dla dzieci i młodzieży niesłyszących i słabo słyszących.
Na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 71b ust. 7 pkt 3 ustawy o systemie
oświaty wydane zostało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia
18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowywania
i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie
w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U.
Nr 19, poz. 167), które określa warunki organizowania kształcenia, wychowania
i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie,
wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod w pracy
w
przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, przedszkolach i szkołach
ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi oraz w przedszkolach i szkołach
integracyjnych. Zgodnie z § 6 ust. 4, 6 i 7 przedmiotowego rozporządzenia m.in. dla
uczniów niesłyszących i słabo słyszących posiadających orzeczenie o potrzebie
kształcenia specjalnego, przystępujących do sprawdzianu lub egzaminu
gimnazjalnego, przygotowuje się specjalne zestawy zadań dostosowane do rodzaju
ich niepełnosprawności. Dla absolwentów niesłyszących, posiadających orzeczenie
o potrzebie kształcenia specjalnego, przystępujących do egzaminu maturalnego
z języka polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie i języka obcego nowożytnego,
przygotowuje się arkusze egzaminacyjne dostosowane do rodzaju ich
niepełnosprawności. W czasie przeprowadzania sprawdzianu lub egzaminu
gimnazjalnego, maturalnego oraz egzaminu potwierdzającego kwalifikacje
  6
 
zawodowe, należy zapewnić obecność specjalisty z zakresu danej
niepełnosprawności lub niedostosowania społecznego, w szczególności m.in.
tłumacza języka migowego, jeżeli jest to niezbędne dla uzyskania właściwego
kontaktu z
uczniem lub absolwentem niepełnosprawnym lub niedostosowanym
społecznie. Analogiczne rozwiązania przewiduje w tym zakresie rozporządzenie
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków
organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i
młodzieży
niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach,
szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz. U. Nr 19, poz. 166). Rozporządzenie
to przewiduje, że dla dzieci i młodzieży m.in. niesłyszących i słabo słyszących
organizuje się przedszkola specjalne, oddziały specjalne w przedszkolach
ogólnodostępnych, szkoły specjalne, oddziały specjalne w szkołach
ogólnodostępnych (§ 2 ust. 1).
Kolejne rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 2001 r.
w
sprawie standardów wymagań
będących podstawą przeprowadzania
sprawdzianów i egzaminów (Dz. U. Nr 92, poz. 1020, z późn. zm.) określa standardy
wymagań przeznaczone dla uczniów niesłyszących i słabo słyszących zdających
sprawdzian w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej, zdających egzamin
gimnazjalny oraz egzamin maturalny.
Zgodnie z wprowadzonymi w marcu 2011 r. zmianami do ustawy z dnia 29 grudnia
1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 226, z późn. zm.), nadawcy
programów telewizyjnych będą obowiązani do zapewnienia dostępności programów
telewizyjnych dla osób niepełnosprawnych, w tym z powodu dysfunkcji narządu
słuchu. Co do zasady, co najmniej 10% kwartalnego czasu nadawania programu,
z wyłączeniem reklam i telesprzedaży, powinno mieć wprowadzone odpowiednie
udogodnienia w formie audiodeskrypcji, napisów oraz tłumaczeń na język migowy.

3. Konieczność ustanowienia nowej regulacji.
3.1. Przedstawiona powyżej analiza stanu prawnego pozwala stwierdzić, iż brak jest
kompleksowych regulacji zapewniających osobom uprawnionych wsparcie w pokonaniu
istniejących barier w komunikowaniu się z osobami słyszącymi.
Osoby mające problem w komunikowaniu się doznają ograniczeń w kontaktach
z instytucjami publicznymi, służbami ratowniczo-interwencyjnymi oraz zakładami opieki
  7
 
zdrowotnej, gdzie obecnie nie mają możliwości skorzystania z pomocy osoby przybranej
przez siebie czy korzystania z innych rozwiązań, które ułatwiłyby im komunikowanie się,
a w rezultacie możliwość załatwienia szeregu znaczących spraw. W związku
z powyższym niezbędne jest pilne uregulowanie przede wszystkim tych obszarów.
Niezbędne jest wprowadzenie odrębnej regulacji, zmieniającej ten stan rzeczy
i ułatwiającej funkcjonowanie osób uprawnionych, w rozumieniu ustawy, w wybranych
obszarach. Przyjęte rozwiązania pozwolą również na dalszą analizę sytuacji osób
uprawnionych i wypracowywaniu rozwiązań, które będą mogły służyć podjęciu działań
zmierzających do ułatwienia funkcjonowania tych osób w społeczeństwie, które
w większości składa się z osób słyszących.

3.2. Konieczna jest ustawowa regulacja dotycząca uprawnień wszystkich osób
wymagających wspierania w komunikowaniu się, bez względu na to, jaki sposób
komunikowania się uznają one za najbardziej im odpowiadający.
Oznacza to konieczność zapewnienia realnej możliwości egzekwowania swoich praw
przez osoby uprawnione, posługujące się różnymi formami komunikacji migowej
(Polskim Językiem Migowym (PJM), Systemem Językowo–Migowym (SJM)),
Sposobami Komunikowania się osób głuchoniewidomych (SKOGN) lub innymi
środkami wspierania komunikowania się.
Taka możliwość może być zapewniona jedynie poprzez ustawowe zagwarantowanie:
1)
identyfikacji obszarów wymagających pilnych i koniecznych interwencji
legislacyjnych;
2) wprowadzenia rozwiązań ustawowych ułatwiających komunikacje, takich jak:
a) prawo osoby uprawnionej do swobodnego wyboru metody komunikowania
się,
b) prawo do skorzystania przez osoby uprawnione z pomocy osoby przybranej
przez siebie w kontaktach z instytucjami publicznymi, służbami ratowniczo-
interwencyjnymi i zakładami opieki zdrowotnej w dowolnie wybranym czasie,
c) określenie zasad obsługi osób uprawnionych w kontaktach z instytucjami
publicznymi poprzez zapewnienie usług tłumacza PJM, SJM i SKGON bądź
pracownika posługującego się PJM lub SJM,
  8
 
d) uzyskania
możliwości dofinansowania kosztów szkolenia osób uprawnionych
członków ich rodzin oraz innych osób w zakresie PJM, SJM i SKOGN na
różnym poziomie,
e) mechanizm dofinansowania kosztów usługi tłumacza języka migowego lub
tłumacza-przewodnika;
3) monitorowania rozwiązań wspierających komunikowanie się i dostępności
do nich.

3.3. Ustawa o języku migowym i innych środkach wspierania komunikowania się
będzie uwzględniać fundamentalną zasadę swobodnego wyboru metody
komunikowania się osób uprawnionych, której przestrzeganie stanowi gwarancję
osiągnięcia zakładanych celów nowej regulacji. Wybór metody komunikowania się
osoby uprawnionej jest jej wyłącznym i niezbywalnym prawem. Dlatego też osoby
te powinny mieć zapewniony dostęp do dofinansowania kosztów kształcenia na
różnym poziomie wybranej przez siebie metody komunikacji (w przypadku osoby
niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych o jej sposobie komunikowania
się powinni decydować jej rodzice lub opiekunowie prawni oraz ta osoba).

II. Uzasadnienie
szczegółowych rozwiązań.
1.
Zakres podmiotowy projektowanej regulacji.
Ustawa sankcjonuje prawo osób uprawnionych do skorzystania z pomocy osoby
przybranej przez siebie w kontaktach z instytucjami publicznymi, służbami
ratowniczo-interwencyjnymi i zakładami opieki zdrowotnej w dowolnie wybranym
czasie. Ponadto będzie regulowała sposób obsługi osób uprawnionych w kontaktach
z instytucjami publicznymi poprzez skorzystanie z usług tłumacza PJM, SJM i
SKOGN bądź pracownika posługującego się PJM lub SJM.
W celu zapewnienia jednolitości systemów wsparcia osób niepełnosprawnych
do kręgu osób uprawnionych zaliczone będą osoby, których niepełnosprawność
potwierdzona jest zgodnie z przepisami ustawy o rehabilitacji… Istotne jest, aby,
w celu wyeliminowania możliwych trudności w dostępie do rozwiązań ustawy, osoba
niepełnosprawna chcąca skorzystać z uprawnień przewidzianych w ustawie
legitymowała się właściwym dokumentem potwierdzającym fakt niepełnosprawności
– w szczególności legitymacją osoby niepełnosprawnej wydanej na podstawie
  9