Poselski projekt ustawy o języku migowym i innych środkach wspierania komunikowania się

2) w art. 35a ust. 1 pkt 7 w lit. e średnik zastępuje się przecinkiem i dodaje się
lit. f w brzmieniu:
„f) usług tłumacza języka migowego lub tłumacza-przewodnika;”.

Art. 27.
Powołanie Rady nastąpi w terminie 9 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.

Art. 28.
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. z zastrzeżeniem art. 6–7, które
wchodzą w życie po 14 dniach od dnia ogłoszenia.
UZASADNIENIE

I.
Potrzeba i cel wydania ustawy – sytuacja w dziedzinie objętej
regulacją; różnica pomiędzy obecnym a projektowanym stanem
prawnym.

1. Istota
problemu.
1.1. Z badania stanu zdrowia ludności Polski (GUS, 2004 r.) wynika, że osoby
niepełnosprawne z powodu narządu słuchu stanowią 8,3% ogółu zbiorowości osób
niepełnosprawnych. To samo badanie wskazuje, że aż 6,5% osób
niepełnosprawnych w wieku 20–59 lat nie słyszy, z czego 4,4% nie jest w stanie
uczestniczyć w rozmowie nawet po zaopatrzeniu w aparat słuchowy. Według
szacunkowych danych Polskiego Związku Głuchych, ok. 40 tys. osób głuchych
używa różnych form języka werbalnego w komunikowaniu się.
Z danych Polskiego Związku Głuchych, odnośnie do liczby członków i podopiecznych
Polskiego Związku Głuchych, wynika, że w Polsce jest 25.780 dorosłych osób
niesłyszących i 33.073 dorosłych osób słabosłyszących. Łącznie liczba
podopiecznych tego Związku wynosi 58.853 osób. Liczba uczestników szkoleń
z systemu językowo-migowego wynosi 2786 osób, natomiast z polskiego języka
migowego 145 osób – są to głównie osoby słyszące; brak jest natomiast informacji
liczbowych dotyczących osób głuchych i słabosłyszących korzystających z tego typu
szkoleń (źródło: sprawozdanie z działalności statutowej Polskiego Związku Głuchych
za rok 2009). Jednocześnie z szacunkowych danych uzyskanych z Polskiego
Związku Głuchych wynika, że liczba wykładowców systemu językowo-migowego
wynosi 111 osób (brak jest natomiast informacji o liczbie nauczycieli polskiego języka
migowego) a szacunkowa liczba tłumaczy Polskiego Związku Głuchych to ok. 232
osoby (źródło: bieżąca dokumentacja Centrum Edukacyjnego Języka Migowego).
Osoby głuchoniewidome nie stanowią jednolitej i łatwej do identyfikacji grupy głównie
ze względu na brak wyodrębnionej kategorii orzeczniczej. W ramach Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki realizowany jest projekt Wsparcie osób
głuchoniewidomych na rynku pracy II – Weź sprawy w swoje ręce, którym objęte
będzie 600 osób z tego rodzaju ograniczeniami. Liczba beneficjentów została
  1
 
ustalona na podstawie szacunkowych danych mówiących o kilkutysięcznej populacji
osób z równoczesnym upośledzeniem narządu wzroku i słuchu.

1.2. Język jest podstawowym narzędziem komunikacji społecznej. Znajomość
i używanie danego języka ułatwiają i umożliwiają dostęp do wiedzy i informacji oraz
ich przekazywanie. Język nie jest tylko zwykłym wyrazem wolności człowieka, gdyż
wykracza on poza sferę osobistą i staje się narzędziem niezbędnym
do funkcjonowania w społeczeństwie.
Wyróżnia się następujące metody komunikowania się osób uprawnionych, w
rozumieniu ustawy:
1) Polski Język Migowy (PJM) – jest to naturalnym językiem wizualno -
przestrzenny, którym posługuje się społeczność osób głuchych w Polsce
(zarówno osoby głuche, jak i słyszące dzieci głuchych rodziców. Posiada
własny system dwuklasowy zawierający słownik i gramatykę - niezależnie od
polskiego języka fonicznego. Język ten powstał na drodze rozwoju
historycznego i jest zróżnicowany geograficznie i społecznie;
2) System Językowo-Migowy (SJM) – forma komunikacji wykorzystująca język
foniczny (mowę dźwiękową) z wyraźną artykulacją oraz równoległy przekaz
znaków migowych odpowiadających poszczególnym wyrazom. Wykorzystuje
on gramatykę języka polskiego, a znaki migowe zaczerpnięte z języka
migowego stanowią ilustrację wypowiedzi słownej. Ta „ilustracja migowa” nosi
nazwę języka miganego i nie występuje samodzielnie, lecz jedynie razem z
językiem fonicznym, który stanowi podstawową bazę systemu językowo-
migowego. Jest wykorzystywany jako środek porozumiewania się osób
uprawnionych, w szczególności tych, dla których pierwszym językiem jest
polszczyzna foniczna.;
3) sposoby komunikowania się osób głuchoniewidomych (SKOGN) – forma
komunikacji w którym sposób przekazu komunikatu dostosowany jest do
potrzeb wynikających z łącznego występowania dysfunkcji narządu wzroku i
słuchu. Do SKOGN zalicza się, w szczególności:
a) kreślenie liter na dłoni,
b) alfabet Lorma oraz inne systemy przekazu liter i innych znaków pisarskich
za pomocą dotykania umownych punktów oraz kreślenia linii na dłoni,
  2
 
c) alfabet palcowy oraz znaki języka migowego odbierane dotykiem.
Osoby uprawnione mają ograniczony dostęp do informacji i nie zawsze mogą
komunikować się z otoczeniem. Taki stan rzeczy może być spowodowany zarówno
brakiem tłumacza języka migowego jak i brakiem innych niezbędnych środków
wsparcia pozwalających na komunikowanie się osób uprawnionych, które wymagają
w tym zakresie wsparcia. W większości przypadków brak jest jednak rozwiązań
mających na celu dostosowanie wizualne i akustyczne pozwalające na poprawę
słyszalności i odbioru informacji dźwiękowej, środków wsparcia niezbędnych do
komunikacji ustnej, czy też usług tłumaczy języka migowego.
Z powyższych względów istotne jest podkreślenie znaczenia komunikacji migowej
i systemów komunikacji osób głuchoniewidomych, a także różnego rodzaju środków
wspierających komunikowanie się. Bez zastosowania odpowiednich rozwiązań
ustawowych osoby mające trudności w komunikowaniu się nie przezwyciężą
istniejących barier w funkcjonowaniu w społeczeństwie.

1.3. Warto zwrócić uwagę na istniejące tzw. „dobre praktyki” tj. wszelkie podjęte już
działania pozalegislacyjne, które chociażby w małym stopniu zmierzają do pokonania
barier w komunikowaniu się osób uprawnionych.
Tego typu działania mają na celu umożliwienie udziału osób niesłyszących w różnych
obszarach funkcjonowania społecznego. Przykładami takich rozwiązań są m.in.
montowane w salach wykładowych wielu uczelni wyższych systemy FM (system
komunikacji bezprzewodowej, który składa się z nadajnika wychwytującego głos
mówiącego i wysyłającego go za pomocą fal radiowych, bezpośrednio
do maleńkiego odbiornika, który połączony jest z aparatem słuchowym) czy
wprowadzanie przez nadawców programów telewizyjnych w wybranych audycjach
tłumaczenia na język migowy oraz nadawanie audycji z napisami (w formie teletekstu
lub możliwości wyboru wersji audycji w telewizjach cyfrowych).
Przykładem takich dobrych praktyk może być również pierwsza kampania społeczna
„Migaj z nami” zorganizowana przez Polski Związek Głuchych.

2.
Aktualny stan prawny.
2.1.
Sytuacja osób niepełnosprawnych jest przedmiotem szeregu istotnych
dokumentów prawa międzynarodowego. Regulacje mają na celu kształtowanie
  3
 
przestrzeni dostępnej dla wszystkich – środowiska wolnego od barier i wsparcia
zgodnego z indywidualnymi potrzebami. Do najważniejszych dokumentów
międzynarodowych zaliczyć należy m.in. Konwencję o prawach osób
niepełnosprawnych, która została przyjęta wraz z Protokołem Fakultatywnym przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 2005 r. Konwencja ma umożliwić
osobom niepełnosprawnym skuteczne korzystanie z wszelkich praw człowieka
i podstawowych wolności, na równi z innymi osobami, a przez to przyczynić się
do zwiększenia szans i poprawy ich sytuacji. Polska podpisała Konwencję w 2007 r.
a związanie się nią nastąpi w drodze ratyfikacji, za zgodą Sejmu RP wyrażoną
w ustawie. Kolejnym istotnym dokumentem jest Zalecenie nr Rec(2006)5 dla państw
członkowskich – Plan działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego
uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia
osób niepełnosprawnych w
Europie 2006–2015, zgodnie, z którym państwa
członkowskie Rady Europy są zobowiązane do podjęcia działań mających na celu
m.in.:
• uznanie prawa osób niepełnosprawnych do używania języka migowego
i innych alternatywnych środków i sposobów komunikowania się oraz dążenie
do włączenia tych metod do oficjalnej komunikacji,
• zapewnienie, by wszystkie materiały i programy istniejące w systemie edukacji
powszechnej były dostępne dla osób niepełnosprawnych,
• zachęcanie telewizji oraz pokrewnych sektorów twórczych do zapewnienia,
by osoby niepełnosprawne miały dostęp do telewizji, filmów, sztuk teatralnych
i innych działań związanych ze sztuką w dostępnej formie, co może wymagać
napisów, podpisów i zastosowania tłumacza języka migowego. Zgodnie z Dyrektywą
2010/13/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie
koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych
państw członkowskich, dotyczących świadczenia audiowizualnych usług medialnych
(dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych) (wersja ujednolicona) (Dz. Urz.
L 95 z dnia 15 kwietnia 2010 r., str. 1) zalecono zwiększenie dostępu do przekazu
medialnego dla osób niepełnosprawnych. Dyrektywa ta w nowo wprowadzonym art.
7 statuuje obowiązek zachęcania przez państwa członkowskie dostawców usług
medialnych podlegających ich jurysdykcji do zapewnienia, by świadczone przez nich
usługi stawały się stopniowo dostępne dla osób z dysfunkcjami wzroku lub słuchu.
  4