Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Drugiego Protokołu do Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisanej w Hadze dnia 14 maja 1954 r., sporządzonego w Hadze dnia 26 marca 1999 r.

Drugi Protokół rozszerzy aktualnie istniejący zakres zasad ochrony polskich dóbr
kultury w razie konfliktu zbrojnego o dorobek prawa międzynarodowego, umożliwi
wykorzystanie przewidzianych w nim procedur w działaniach planistycznych
i organizacyjnych dotyczących ochrony dóbr kultury w czasie pokoju, jak i w razie konfliktu
zbrojnego, stworzy możliwości szerszej prezentacji na forum międzynarodowym rozwiązań
prawnych i organizacyjnych obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej, a dotyczących
ochrony dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego, wreszcie umożliwi Rzeczypospolitej
Polskiej ubieganie się o powołanie jej przedstawiciela w skład Komitetu ochrony dóbr
kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, który będzie m. in. przyznawał, zawieszał lub cofał
ochronę wzmocnioną, a także promował listę dóbr kulturalnych objętych ochroną
wzmocnioną.
Z powyższych powodów związanie się przez Rzeczpospolitą Polską Drugim
Protokołem uznać należy za w pełni uzasadnione, zarówno z powodów politycznych, jak
również potrzeby wzmocnienia ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego w razie konfliktu
zbrojnego lub niepokojów wewnętrznych.

II. Różnice między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym

Drugi Protokół stanowi uzupełnienie zobowiązań, które Rzeczpospolita Polska przyjęła
w 1956 r., ratyfikując Konwencję o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego.
Stroną Drugiego Protokołu może być tylko państwo, które wcześniej związało się
postanowieniami Konwencji. Strony Drugiego Protokołu będą mogły ubiegać się o uzyskanie
dla swoich dóbr kultury przewidzianej nim wzmocnionej ochrony.
Drugi Protokół składa się z preambuły, 9 rozdziałów i 47 artykułów. Definiuje on
katalog środków przygotowawczych, realizowanych w czasie pokoju w celu zabezpieczenia
dóbr kultury przed dającymi się przewidzieć skutkami konfliktu zbrojnego (art. 5). Ustanawia
zarówno zasady, które należy stosować w czasie prowadzenia operacji militarnych

(art. 6 – 8), jak i zasady ochrony dóbr kultury podczas okupacji (art. 9). W Rozdziale 3 Drugi
Protokół ustanawia zasady zmierzające do zapobieżenia ewentualnym skutkom działań
nieprzyjacielskich, wprowadzając nowy poziom ochrony dóbr kultury – tzw. ochronę
wzmocnioną.

3
Ochrona wzmocniona może być przyznana dobru kulturalnemu o największym
znaczeniu dla ludzkości, chronionemu przez przepisy prawa krajowego na najwyższym
przewidzianym przez te przepisy poziomie, a jednocześnie niewykorzystywanemu do celów
militarnych (art. 10). O przyznaniu danemu dobru ochrony wzmocnionej decyduje Komitet
ochrony dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, utworzony na podstawie art. 24.
Przyznanie ochrony wzmocnionej następuje zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 11,
przez umieszczenie danego dobra kulturalnego na Międzynarodowej liście dóbr kulturalnych
objętych wzmocnioną ochroną, prowadzoną na podstawie art. 27 ust. 1 b). Zgodnie z art. 12
dobro kulturalne objęte ochroną wzmocnioną nie może być obiektem ataku, jak również
w

jakikolwiek sposób wykorzystywane do celów militarnych. Przewiduje się jednak
możliwość utraty przez dane dobro ochrony wzmocnionej w przypadkach określonych art. 13,
jak również możliwość zawieszenia lub cofnięcia tej ochrony przez ww. Komitet (art. 14).
W Rozdziale 4 Drugi Protokół określa zasady odpowiedzialności karnej i jurysdykcję za
naruszenie ochrony dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego, a także zasady udzielania
wzajemnej pomocy prawnej. W Rozdziale 5 określono zasady stosowania Drugiego
Protokołu w razie konfliktów niemających charakteru międzynarodowego. W Rozdziale 6
zawarto przepisy instytucjonalne, przewidujące utworzenie Zgromadzenia Stron Drugiego
Protokołu, Komitetu ochrony dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego oraz Funduszu
ochrony dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego. Fundusz powstaje m.in.
z dobrowolnych składek stron Drugiego Protokołu, a jego środki są przeznaczane zarówno na
ochronę dóbr kultury w czasie pokoju, jak również podczas konfliktów zbrojnych i po ich
zakończeniu (art. 29). W ostatnich Rozdziałach określono zasady współpracy
międzynarodowej przy realizacji postanowień Drugiego Protokołu oraz zasady i tryb
przystępowania do Drugiego Protokołu przez poszczególne państwa.
Przystąpienie do Drugiego Protokołu spowoduje po stronie polskiej potrzebę
uwzględnienia nowych przesłanek w działaniach planistycznych i organizacyjnych,
jednocześnie stanowiąc wzmocnienie zasad ochrony dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego
w obecnie obowiązujących regulacjach prawnych. Zasady tego rodzaju przewiduje m.in.
ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162,
poz. 1568, z późn. zm.), która zobowiązuje ministra właściwego do spraw kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego do opracowania krajowego planu ochrony zabytków na wypadek


4
konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz do koordynacji realizacji zadań mających na
celu zabezpieczenie zabytków przed skutkami zagrożeń wynikających z sytuacji
kryzysowych (art. 88 ust. 1). Ponadto minister ten określa, w drodze rozporządzenia,
organizację i sposób ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji
kryzysowych, uwzględniając zadania administracji i jednostek organizacyjnych posiadających
zabytki oraz wskazując sposób prowadzenia prac zabezpieczających (art. 88 ust. 2).
Rozporządzenie takie zostało wydane; jest to rozporządzenie Ministra Kultury z dnia
25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu
zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. Nr 212, poz. 2153). Ustawa upoważnia także
ministra do przedstawiania Dyrektorowi Generalnemu UNESCO wniosków o wpis zabytku
do „Międzynarodowego Rejestru Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Specjalną”, w celu
objęcia tego zabytku ochroną na podstawie Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie
konfliktu zbrojnego (art. 88 ust. 3). Natomiast w celu koordynacji przedsięwzięć związanych
z ochroną zabytków w razie konfliktu zbrojnego Rada Ministrów może utworzyć, w drodze
rozporządzenia, Polski Komitet Doradczy, będący jej organem pomocniczym (art. 88 ust. 4).
Komitet ten został utworzony na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia
2004 r. w sprawie Polskiego Komitetu Doradczego (Dz. U. Nr 102, poz. 1066).
Ochrony dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego dotyczą następujące akty
prawne:
1) ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej (art. 137 i 218), gdzie uwzględnia się także wymagania
ochrony wzmocnionej przewidzianej w Drugim Protokole;
2) ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (odpowiednio stosowane art. 2 i 5);
3) ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (odpowiednio stosowane art. 4 i 6);
4) ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (art. 5 ust. 1 pkt 4).
Ponadto w Ministerstwie Obrony Narodowej prowadzone są prace mające na celu
przygotowanie map cyfrowych województw z naniesionymi dobrami kultury. Służyć one
będą do ćwiczeń wojsk oraz do prowadzenia zajęć z żołnierzami. Działania te mają na celu
upowszechnianie zarówno postanowień Konwencji z 1954 r., jak i zaznajamianiu się
z zasadami Drugiego Protokołu w razie jego przyjęcia. Podejmowane są także działania

5
mające na celu uwzględnienie w regulaminach i instrukcjach wojskowych przepisów
dotyczących przestrzegania postanowień Konwencji i Drugiego Protokołu.
Należałoby także rozważyć uwzględnienie zasad ochrony dóbr kultury wynikających
z prawa międzynarodowego, w tym Konwencji i Drugiego Protokołu, w szkoleniach
i ćwiczeniach przeznaczonych dla wojska, policji i innych służb, organizowanych na
potrzeby misji pokojowych ONZ.
Odnośnie do odpowiedzialności karnej, przepisy polskiego Kodeksu karnego regulują
kwestię odpowiedzialności karnej osób naruszających prawo międzynarodowe przez
niszczenie, uszkodzenie lub zabieranie dobra kultury na obszarze okupowanym, zajętym lub
na którym toczą się działania zbrojne. Zgodnie z art. 125 § 1 K.k. „kto, na obszarze
okupowanym, zajętym lub na którym toczą się działania zbrojne, naruszając prawo
międzynarodowe, niszczy, uszkadza lub zabiera dobro kultury, podlega karze pozbawienia
wolności od roku do lat 10”. Zgodnie z § 2 tego artykułu „jeżeli czyn dotyczy mienia
znacznej wartości lub dobra mającego szczególne znaczenie dla kultury, sprawca podlega
karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3”.
Należy zatem przyjąć, że dobra kultury znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej i mające szczególne znaczenie dla kultury, spełniając warunki określone w art. 10
Drugiego Protokołu, mogą być objęte ochroną wzmocnioną. Każda zaś osoba popełniać
będzie przestępstwo, jeżeli:
1) celem ataku uczyni dobro kulturalne objęte ochroną wzmocnioną;
2) wykorzystuje dobro kulturalne objęte ochroną wzmocnioną lub jego najbliższe
otoczenie do wsparcia działań wojskowych;
3) powoduje rozległe zniszczenia lub zawłaszcza dobro kulturalne objęte ochroną
przewidzianą w Konwencji i Drugim Protokole.
Z powyższego wynika, że wejście z życie Drugiego Protokołu nie będzie wymagało
wprowadzenia zmian w prawie wewnętrznym. Konieczne jest natomiast uwzględnienie
wynikających z niego zobowiązań w praktyce władz cywilnych i wojskowych, gdy chodzi
o ochronę dóbr kultury.


6
III.
Wskazanie przewidywanych skutków społecznych, gospodarczych, finansowych,
politycznych i prawnych, związanych z wejściem w życie Drugiego Protokołu
Skutki polityczne: związanie Rzeczypospolitej Polskiej Drugim Protokołem będzie mieć
pozytywne skutki polityczne. Będzie kolejnym wyrazem poparcia dla działalności UNESCO
oraz wysiłków tej organizacji w celu ochrony dziedzictwa kulturowego. Rzeczpospolita
Polska znajdzie się w grupie tych państw świata, które przyjęły wszystkie międzynarodowe
standardy ochrony dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego.
Skutki społeczne i gospodarcze: związanie Rzeczypospolitej Polskiej Drugim Protokołem nie
będzie mieć skutków społecznych ani gospodarczych.
Skutki finansowe: związanie Rzeczypospolitej Polskiej Drugim Protokołem spowoduje
zwiększenie wydatków z budżetu państwa w części dotyczącej kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego. Zwiększenie wydatków nastąpi w roku budżetowym następującym po roku,
w którym wejdzie w życie Drugi Protokół.
Według szacunków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego kwota wydatków
będzie wynosić rocznie około 180 tys. zł. rodki finansowe w pierwszej kolejności powinny
być przeznaczone na działalność edukacyjną, szkoleniową i planistyczno-organizacyjną.
Część niezbędnych środków finansowych na realizację zadań planistyczno-organizacyjnych
i ćwiczeń związanych z wypełnieniem zobowiązań Konwencji z 1954 r. o ochronie dóbr
kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego i Drugiego Protokołu będzie planowana
i wydatkowana przez instytucje posiadające dobra kultury, ze środków otrzymanych na
działalność statutową w ramach działu kultura i ochrona dziedzictwa narodowego.
Drugi Protokół przewiduje w art. 29 ustanowienie Funduszu na rzecz ochrony dóbr kultury
w razie konfliktu zbrojnego, stanowiącego fundusz powierniczy zgodnie z postanowieniami
regulaminu finansowego UNESCO. Dysponentem Funduszu jest Komitet ochrony dóbr
kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, wybierany przez poszczególne państwa będące
stronami Drugiego Protokołu. rodkami Funduszu będą m. in. dobrowolne składki wpłacane
przez strony. Jeżeli przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej zostałby powołany w skład
Komitetu, należałoby rozważyć opłacenie składki ze środków części 24 budżetu państwa:
kultura i ochrona dziedzictwa narodowego. Trudno jest obecnie oszacować wielkość kwoty
na ewentualną składkę, ze względu na zasadę dobrowolności.

7