Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

4
2) w art. 1003 § 2 otrzymuje brzmienie:
"§ 2. Na podstawie samego postanowienia o przysądzeniu własności wykreśla się wszystkie
hipoteki obciążające nieruchomość oraz prawo wynikające z umowy darowizny na
wypadek śmierci, jeżeli w postanowieniu stwierdzono zapłacenie przez nabywcę
całej ceny nabycia gotówką.".
Art. 4.
W ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361, z późn. zm.4)) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 16 w ust. 2 dodaje się pkt 7 w brzmieniu:
"7) prawo wynikające z umowy darowizny na wypadek śmierci.";
2) w art. 29 dotychczasową treść oznacza się jako ust. 1 i dodaje się ust. 2 w brzmieniu:
"2. Jeżeli przedmiotem darowizny na wypadek śmierci jest prawo, którego nabycie przepis
uzależnia od wpisu do księgi wieczystej, obdarowany nabywa to prawo z chwilą
śmierci darczyńcy, o ile uprawnienia obdarowanego wynikające z darowizny były
wpisane do księgi wieczystej.".
Art. 5.
W ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. Nr 93,
poz. 768) W ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2009 r.
Nr 93 poz. 768) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 6 w ust. 1 po pkt 4 dodaje się pkt 4a w brzmieniu:
"4a) przy nabyciu w drodze darowizny na wypadek śmierci – z chwilą śmierci darczyńcy.";
2) w art. 18 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"1. Notariusze są płatnikami podatku od darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego,
z wyjątkiem darowizny na wypadek śmierci, albo zawartej w tej formie umowy
nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie.".

4) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2001 r. Nr 125, poz. 1368, z 2002
r. Nr 169, poz. 1387, z 2003 r. Nr 42, poz. 363, z 2004 r. Nr 172, poz. 1804, z 2008 r. Nr 116, poz. 731 oraz z
2009 r. Nr 131, poz. 1075.
5
Art. 6.
W ustawie z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, z
2009 r. Nr 37 poz. 286 i Nr 166 oraz z 2010 r. Nr 182, poz. 1228) w art. 92 po § 4 dodaje się §
4a w brzmieniu:
"§ 4a. Przepis § 4 stosuje się odpowiednio do aktu notarialnego obejmującego darowiznę na
wypadek śmierci.".
Art. 7.
W ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr
175, poz.1361, z późn. zm.5)) w art. 127 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
"2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do ugody sądowej, uznania powództwa i zrzeczenia
się roszczenia, a także do umowy darowizny na wypadek śmierci bez względu na datę
zawarcia tej umowy.".
Art. 8.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.

5) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2009 r. Nr 191, poz. 1484 oraz
z 2010 r. Nr 155, poz. 1037, Nr 230, poz. 1509 i Nr 257, poz. 1724.
UZASADNIENIE
I.
Uwagi ogólne
Głównym celem projektu jest wprowadzenie regulacji dopuszczającej możliwość
rozporządzenia konkretnym składnikiem majątkowym w formie darowizny na wypadek
śmierci. Byłaby to kolejna, obok zapisu windykacyjnego, ale prostsza w swej konstrukcji,
możliwość rozporządzenia majątkiem w drodze umowy a nie w testamencie.
Nowa regulacja powinna się znaleźć w księdze trzeciej Kodeksu cywilnego dotyczącej
zobowiązań.
Wprowadzenie następnej instytucji umożliwiającej dysponowanie majątkiem na wypadek
śmierci daje jeszcze większą swobodę dysponowania majątkiem za życia.
Darowizna na wypadek śmierci jest umową zawieraną miedzy żyjącymi. mierć darczyńcy
stanowi element, który należy traktować jako warunek skuteczności zawartej umowy (warunek
zawieszający).
Obdarowany uzyskujący przysporzenie będzie odpowiadał za długi spadkowe o tyle, o ile
egzekucja skierowana przeciwko spadkobiercom i zapisobiercom windykacyjnym okaże się
bezskuteczna.
Odpowiedzialność za zachowek może zostać wyłączona, jeżeli darczyńca oświadczy, że
darowizna została dokonana ze zwolnieniem z obowiązku doliczania do spadku i umowa
została zawarta przed więcej niż dwoma laty, licząc wstecz od dnia otwarcia spadku.
Materia, której dotyczy proponowana regulacja jest niezwykle doniosła. Odnosi się do
podstawowego prawa jednostki, jakim jest prawo do swobodnego dysponowania swoim
majątkiem. Jest przy tym prawem autonomicznym właściciela, który realizuje w ten sposób
jeden z atrybutów własności. Prawo to podlega też szczególnej ochronie.
Prawo cywilne z istoty swojej chroni własność, a przez wynikającą z zasad tego prawa
możliwość swobodnego ukształtowania treści stosunku prawnego przyczynia się do rozwoju
gospodarczego. Jest przy tym oczywiste, że swoboda kształtowania przez jednostkę treści
stosunku prawnego nie jest absolutna i we współczesnym obrocie prawnym muszą istnieć od
niej odstępstwa. Odstępstwa te są podyktowane rozmaitymi względami, a ich katalog w
ustawodawstwach poszczególnych krajów nie jest stały. W systemach prawnych kontynentu
europejskiego można dostrzec znaczną różnorodność regulacji odnoszących się do
dysponowania majątkiem na wypadek śmierci. Można wprawdzie podjąć próbę znalezienia
pewnych podobieństw poszczególnych unormowań, jednakże występują w nich istotne różnice
2
dotyczące kwestii dopuszczalnego rodzaju czynności prawnych na wypadek śmierci,
zamkniętego katalogu, ich mocy wiążącej, czy wreszcie usytuowania poszczególnych
przepisów w systematyce kodeksu. W tym względzie dominującą formą dysponowania
majątkiem na wypadek śmierci jest testament. Nie jest to jednak forma wyłączna. Obok
testamentu mogą występować umowy dziedziczenia oraz umowy darowizny na wypadek
śmierci. Tego rodzaju umowy wywodzą się z tradycji rzymskiej. Współcześnie niektóre
ustawodawstwa wprost przewidują możliwość zawierania umów darowizny, których
skuteczność prawna uzależniona jest od śmierci darczyńcy. W innych natomiast systemach
prawnych możliwość zawierania takich umów dopuszcza się w drodze wykładni. Kraje, w
których przepisy prawa wprost przewidują zawieranie umów darowizn na wypadek śmierci to:
Niemcy, Szwajcaria, Austria, Holandia czy Węgry. Natomiast we Francji czy we Włoszech
przyjęto w drodze wykładni możliwość zawierania umów tego rodzaju, z zastrzeżeniem
warunku przeżycia darczyńcy przez obdarowanego i z niemożnością swobodnego odwołania
przez darczyńcę.
W obowiązującym w Polsce stanie prawnym, co do zasady, dysponowanie majątkiem
na wypadek śmierci jest wyłączną domeną prawa spadkowego. Na gruncie tego prawa
odmienne, niż nakazuje ustawa, ukształtowanie stosunków prawnych jest niedopuszczalne.
Spadkodawca jest jednak ograniczony przepisami w sprawach dokonywania czynności
rozporządzających na wypadek śmierci, między innymi przez dwa postanowienia dla prawa
spadkowego fundamentalne. Po pierwsze, że rozporządzić na wypadek śmierci można tylko
przez testament. Po drugie, że umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna. W myśl
przywołanych zasad nie można poza testamentem wskazać innej czynności prawnej, mocą
której doszłoby do przejęcia spadku. Sprzeczna z prawem pozostałaby też umowa zawarta za
życia spadkodawcy z jednym lub kilkoma spadkobiercami określająca porządek dziedziczenia i
sposób przejęcia oznaczonych w niej składników majątkowych. Polskie prawo spadkowe jest
w tym zakresie jednoznaczne i ściśle zakreśla granice dopuszczalnych działań osób
uczestniczących w procesie spadkobrania.
Wyłomem od tej zasady jest zapis windykacyjny, który pozwala zapisobiercy na
nabycie z chwilą śmierci spadkodawcy konkretnego przedmiotu zapisu. Katalog przedmiotów
majątkowych, które mogą być przedmiotem zapisu określa ustawa i jest to katalog zamknięty.
Zapisobierca odpowiada za zachowek zaraz po spadkobiercach a także za długi spadkowe w
ten sposób, że do działu spadku solidarnie ze spadkobiercami, a od chwili działu spadku
proporcjonalnie do wartości otrzymanego przysporzenia.
Jest jeszcze drugi aspekt obowiązującej regulacji spadkowej. W obecnym stanie prawnym, gdy
majątek spadkowy dziedziczy kilku spadkobierców, muszą oni najpierw przeprowadzić
3
postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, a następnie dokonać działu spadku i określić,
któremu z nich przypadną na własność poszczególne składniki majątkowe. W wypadku sporu
pomiędzy nimi, nawet przy sporządzonym testamencie, postępowanie może toczyć się latami, a
nabyte w spadku składniki często o znacznej wartości mogą przestać istnieć. Niejednokrotnie,
gdy spadkobiercy stają się współwłaścicielami przedsiębiorstwa, trudności w jego
funkcjonowaniu mogą pojawić się już na tle bieżącego zarządu, wypłat wynagrodzeń, czy
nawet prostego wypełnienia deklaracji podatkowych i współodpowiedzialności fiskalnej za
jego działanie. Nie trzeba dodawać, że tylko niektórzy z nich mogą być zainteresowani
regulacją spraw spadkowych i prowadzeniem przedsiębiorstwa, a pozostali nie wykazywać
żadnej aktywności. Nie wolno zapomnieć, że do czasu zakończenia postępowań spadkowych,
potwierdzających ich prawa spadkowe, względem np. kontrahentów czy pracowników
spadkobiercy nie będą mogli legitymować się dokumentem potwierdzającym uprawnienia do
prowadzenia firmy, a więc takim, który w efekcie pozwoli na w pełni skuteczne podpisywanie
podstawowych dokumentów. W przeszłości dochodziło w takiej sytuacji do likwidacji
prawidłowo działających firm rodzinnych. Nie jest to zjawisko pożądane.
Należy zatem rozważyć potrzebę wprowadzenia regulacji dopuszczającej możliwość
dysponowania majątkiem na wypadek śmierci w drodze innych niż testament czynności
prawnych. Tego rodzaju czynnością może być darowizna na wypadek śmierci. Jest to
instytucja, która może w wielu przypadkach stanowić alternatywę dla testamentu i zapisu
windykacyjnego.
II. Kierunki proponowanych zmian
Każdy, kto posiada określony majątek i jest podmiotem określonych praw i
obowiązków powinien mieć możność decydowania o jego losach zarówno za życia jak i na
wypadek śmierci. Nie ma żadnego przekonywającego uzasadnienia, dla którego zasadzie
swobodnego dysponowania własnym majątkiem należy się sprzeciwić. W szczególności, nie
może temu stać na przeszkodzie zasada dysponowania majątkiem na wypadek śmierci tylko
przez testament, skoro doznaje ona ograniczeń przez możliwość wyłączenia ze spadku
określonych składników majątkowych. Sytuacje, w których poszczególne składniki majątkowe
należące do osoby zmarłej nie wchodzą do spadku po nim znane są już polskiemu prawu
cywilnemu i najczęściej występują przy okazji wskazania przez zmarłego osób, które
uprawnione są do pobrania po jego śmierci należności z rachunku bankowego lub należności
przypadających z umowy ubezpieczenia.
Przyjęcie unormowania o możności dysponowania majątkiem na wypadek śmierci
wyłącznie przez testament nie wynika z jakiejś naturalnej konieczności, ale jest tylko