Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

3. Również może budzić wątpliwości propozycja zmiany art. 106. Nie jest
jasne, dlaczego proponuje się wyłączenie możliwości zmiany orzeczenia o władzy
rodzicielskiej zawartego w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź
unieważnienie małżeństwa. Wobec braku zamieszczenia w uzasadnieniu projektu
argumentów przemawiających za projektowaną zmianą nie sposób się do niej
ustosunkować.
4. Należałoby z dużą ostrożnością odnieść się do propozycji zmiany art. 107.
Przepis ten jest obecnie, co do zasady, paralelny do art. 58 regulującego zasady
repartycji władzy rodzicielskiej w wyroku rozwodowym. Nie można zatem
dokonywać zmiany art. 107, pozostawiając bez zmian brzmienie art. 58 k.r.o. Jak się
wydaje, proponowana zmiana art. 107 ma na celu wprowadzenie preferencji dla
modelu naprzemiennego zamieszkiwania dziecka u każdego z rodziców. Należy
wskazać, że problematyka pieczy naprzemiennej pozostaje aktualna na tle obecnego
stanu prawnego obowiązującego po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 6 listopada
2008 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.
Nr 220, poz. 1431), która weszła w życie z dniem 13 czerwca 2009 r.
U podłoża rozwiązań wprowadzonych tą ustawą legło założenie, że rodzice
pozostający w konflikcie nie są w stanie wykonywać wspólnej władzy rodzicielskiej,
gdyż konflikt między nimi determinuje także brak porozumienia przy
podejmowaniu decyzji w sprawach dziecka. Należy jednak podkreślić, że zasada
dobra dziecka jest przede wszystkim realizowana wówczas, gdy dziecko ma jedno
centrum życiowe i możliwie szeroki kontakt z rodzicem niesprawującym bieżącej
pieczy. Taki model zapewnia dziecku niezbędne dla prawidłowego rozwoju
poczucie stabilizacji życiowej (bez zmiany miejsca zamieszkania, placówki
oświatowej, do której uczęszcza, rytmu dnia, kontaktów koleżeńskich itp.). Biorąc
pod uwagę różne sytuacje życiowe, nie można jednak wykluczyć, że w niektórych
przypadkach piecza naprzemienna będzie rozwiązaniem korzystnym dla dziecka.
Jednakże nie można modelu pieczy naprzemiennej ustanowić jako zasady, gdy
rodzice żyją w rozłączeniu. Jest to bowiem rozwiązanie kontrowersyjne z punktu
widzenia dobra dziecka. Zwracał na to uwagę Sad Najwyższy w orzeczeniu z dnia

5
22 kwietnia 1952 r., C 414/52 (OSN 1952, z. II, poz. 47), stwierdzając, że
periodyczne zmiany osoby wykonującej władzę rodzicielską nie tylko nie mogą
zapewnić dziecku należytego zaspokojenia jego potrzeb, ale wręcz wyłączają
jednolitość kierunku wychowania i musiałyby wywrzeć jak najbardziej ujemny
wpływ na kształtowanie się świadomości dziecka.
Regulacja zamieszczona w projektowanym art. 107 § 2 dopuszcza wspólne
wykonywanie władzy rodzicielskiej mimo braku porozumienia między rodzicami
żyjącymi w rozłączeniu. Dopiero wówczas, gdy wspólne wykonywanie władzy
rodzicielskiej stanowiłoby zagrożenie dobra dziecka, sąd mógłby ograniczyć władzę
rodzicielską jednemu z rodziców (projektowany art. 107 § 3). Przy tym
projektodawcy w sposób szczególny kształtują przesłanki tego ograniczenia,
wskazując w szczególności nadużywanie władzy rodzicielskiej i trwały brak
zainteresowania dzieckiem. Należy zauważyć, że okoliczności te stanowią
przesłanki do pozbawienia władzy rodzicielskiej określone w art. 111 k.r.o.
Oznacza to, że sytuacje skrajne, które w obecnym stanie prawnym uzasadniają
pozbawienie władzy rodzicielskiej, projektodawcy chcą potraktować jako
uzasadniające jedynie ograniczenie władzy rodzicielskiej.
W proponowanym art. 107 § 1 posłużono się pojęciem „opieka
naprzemienna”. Terminem „opieka” k.r.o. posługuje się jednak w przypadku innej
instytucji prawnej, unormowanej w Tytule III k.r.o. (Opieka i Kuratela). Zatem
należałoby użyć terminu „piecza naprzemienna”. Ponadto zdanie ostatnie § 2 i 3
projektowanego art. 107 jest zbędne (stanowi powtórzenie normy procesowej
wyrażonej w art. 576 § 2 k.p.c.). Z kolei zdanie ostatnie w § 1 projektowanego art.
107 stanowi powtórzenie normy z art. 95 § 4 k.r.o.
5. Art. 109 k.r.o. powszechnie jest traktowany jako podstawa ograniczenia
władzy rodzicielskiej w różnych sytuacjach zagrożenia dobra dziecka. W tym celu
sąd opiekuńczy wydaje odpowiednie zarządzenia, które w sposób doraźny lub
trwały ingerują w uprawnienia rodziców. Charakteru takiego nie ma zawiadomienie
jednostki organizacyjnej pomocy społecznej o potrzebie udzielenia rodzinie dziecka
odpowiedniej pomocy (projektowany art. 109 § 2 pkt 4a). Propozycja odesłania

6
w art. 109 § 4 do art. 109 § 2 pkt 4a może być niezrozumiała (następuje
powtórzenie dyspozycji tych norm). Ponadto w ramach współpracy z jednostkami
pomocy społecznej, sąd opiekuńczy ma możliwość dokonania stosownego
zawiadomienia (art. 100 § 2).
6. Budzi zastrzeżenie propozycja dodania § 1b w art. 111. Jeżeli rodzic
z powodu trwałej przeszkody nie może wykonywać władzy rodzicielskiej,
ingerencja sądu opiekuńczego jest konieczna, bez względu na to, czy jest to sytuacja
zawiniona, czy też nie. Przyjęcie, że pozbawienie władzy rodzicielskiej może
wynikać tylko z zawinionych zachowań rodziców oznaczałoby uznanie
pozbawienia władzy rodzicielskiej za środek penalny a nie opiekuńczy (co nie
odpowiadałoby podstawowym założeniom k.r.o.).
7. Propozycja uchylenia art. 112 k.r.o. (z punktu widzenia ratio legis tej
regulacji) również może budzić wątpliwości. Projektodawcy nie przedstawili
uzasadnienia projektowanej zmiany, co uniemożliwia dalszą ocenę jej zasadności.
8. Jeżeli chodzi o propozycję zmiany art. 1131 § 1, należy wskazać, że
sprowadza się ona do uzupełnienia zdania pierwszego tego przepisu o treść
stanowiącą powtórzenie normy procesowej wynikającej z art. 576 § 2 k.p.c. Z kolei
o potrzebie zastosowania dodatkowych środków (proponowane zdanie drugie art.
1131 § 1) powinien decydować sąd. Nie ulega bowiem wątpliwości, że nie w każdej
sprawie taka potrzeba będzie zachodzić.
9. Proponowane w art. 1132 doprecyzowanie przesłanki ograniczenia
utrzymywania kontaktów rodziców z dzieckiem poprzez wyszczególnienie
nadużywania władzy rodzicielskiej przez rodziców lub zagrożenia ze strony
rodziców dla bezpieczeństwa dziecka, może również nasuwać wątpliwości. Zmierza
bowiem do ograniczenia swobody sądu w doborze środków ograniczających
kontakty z dzieckiem, gdy tego wymaga jego dobro.
10. Projektowane w art. 1132 § 2 uchylenie pkt. 1 oznaczałoby pozbawienie
sądu możliwości orzeczenia zakazu spotykania się z dzieckiem. Propozycja ta może
budzić zastrzeżenia, gdyż sąd opiekuńczy w razie zagrożenia dobra dziecka
powinien dysponować odpowiednimi środkami, adekwatnymi do różnych sytuacji.

7
11. Za mogącą budzić wątpliwość należy uznać również proponowaną
zmianę art. 1133. Nie jest potrzebne przykładowe wskazywanie, na czym polega
stan poważnego zagrożenia lub naruszenia dobra dziecka w związku
z utrzymywaniem z nim kontaktów.
III. Uwagi do propozycji zmian przepisów k.p.c.
1. Jako kontrowersyjną należy uznać propozycję odejścia od ogólnej zasady
określającej właściwość miejscową sądu opiekuńczego. Miejsce zamieszkania
i miejsce zwykłego pobytu osoby, której dotyczy postępowanie, jako kryteria
właściwości miejscowej sądu opiekuńczego, występują także w innych systemach
prawnych. Jest też powszechnie przyjmowaną podstawą jurysdykcji w tych
sprawach (zob. rozporządzenie 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące
jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz
w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej uchylające
rozporządzenie (WE) nr 1347/2000). Proponowane rozwiązanie pomija,

że zbadanie sytuacji dziecka jest najłatwiejsze i najskuteczniejsze przez sąd
najbliższy dla jego miejsca zamieszkania lub pobytu (korzystający w szczególności
z wywiadów kuratora oraz opinii rodzinnych ośrodków diagnostyczno
konsultacyjnych).
2. Może budzić wątpliwości propozycja dodania w art. 59812 § 3. Należy
zauważyć, że zapewnienie obecności psychologa jest możliwe na podstawie art.
59812 § 1 in fine, tj. przez zażądanie pomocy właściwego organu pomocy społecznej
lub innej właściwej instytucji.
3. Podobne zastrzeżenia mogą się nasuwać w związku z propozycją
wyłączenia z katalogu sposobów zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych środka
określonego w art. 755 § 1 pkt. 4, tj. możliwości uregulowania pieczy nad dziećmi
na czas postępowania. Rozwiązanie takie pogorszyłoby bowiem sytuację
uprawnionych.
IV. Rząd opowiada się za skierowaniem poselskiego projektu ustawy o zmianie
ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (druk

8
sejmowy nr 4068) do dalszych prac legislacyjnych, w trakcie których należałoby
rozważyć uwzględnienie zawartych w stanowisku Rządu uwag co do
projektowanych rozwiązań.


9