Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich

2
wszelkimi osobami (nie ma takiego zakazu) i Rzecznik często z tego korzysta. Co prawda, w
kodeksie karnym wykonawczym istnieją ograniczenia w zakresie spotykania się osób
pozbawionych wolności z innymi osobami, ale jednocześnie w art. 102 pkt 10 tego kodeksu
istnieje wyraźny wyjątek przewidujący, że „Skazany ma prawo (…) do (…) składania
wniosków, skarg i próśb organowi właściwemu do ich rozpatrzenia oraz przedstawiania ich, w
nieobecności innych osób (…) Rzecznikowi Praw Obywatelskich”. Przenoszenie
(wprowadzanie) do polskiego ustawodawstwa postanowień, które już są zawarte w ustawie o
Rzeczniku albo w innych ustawach jest więc zbędne, a zarazem byłoby niezgodne z § 4 ust. 1
(ustawa nie może powtarzać przepisów zawartych w innych ustawach) lub z § 4 ust. 2 zasad
techniki prawodawczej (w ustawie nie powtarza się postanowień umów międzynarodowych
ratyfikowanych przez Polskę).
Zatem, wykonując funkcje organu wizytującego do spraw zapobiegania torturom,
Rzecznik będzie mógł korzystać nie tylko ze środków i procedur specjalnie mu na to zadanie
przyznanych, ale także z innych środków i procedur, o których mowa w ustawie o RPO, jak i w
innych ustawach. Rzecznik będzie więc mógł podjąć czynności w tym zakresie na wniosek
każdego obywatela, każdej organizacji, jak i z własnej inicjatywy (art. 9).
Rzecznik podejmując sprawę może: 1) samodzielnie prowadzić postępowanie
wyjaśniające, 2) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w
szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej,
3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla
zbadania określonej sprawy lub jej części (art. 12). Nie ma więc też potrzeby, dodawania
przepisu, który wskazywałby, że sprawy prowadzone w ramach krajowego mechanizmu
prewencji, Rzecznik również może prowadzić samodzielnie, albo zwrócić się o zbadanie
sprawy do innego organu, instytucji czy podmiotu.
Niezależnie od tego należy zaznaczyć, że do wykonywania przez Rzecznika funkcji
organu wizytującego stosuje się wszystkie przepisy proceduralne i kompetencyjne ustawy o
RPO (w praktyce może chodzić o art. 8–22), oraz innych ustaw (będzie więc mógł w tych
sprawach występować m.in. przez sądami i Trybunałem Konstytucyjnym).
Po drugie, z tej racji, że ustawa o RPO wprowadziła generalną regułę zgodnie z którą
Rzecznik podejmuje swoje czynności, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie
wolności i praw człowieka i obywatela, natomiast Protokół Fakultatywny (w art. 19 lit. a)
nakłada na organ wizytujący obowiązek „regularnego sprawdzania sposobu traktowania
osób pozbawionych wolności” (a więc nawet w sytuacji braku wiadomości o
naruszeniu wolności i praw w tym zakresie) – konieczne jest wprowadzenie art. 7a.
3
Po trzecie, proponuje się by podczas wykonywania powyżej określonych czynności
Rzecznik miał prawo rejestrować dźwięk lub obraz w miejscach pozbawienia wolności, za
zgodą osób, które będą rejestrowane.
Po czwarte, proponuje się wypełnienie luki prawnej powodującej, że Rzecznik nie miał
dotychczas podstawy prawnej do przetwarzania danych osobowych (także w odniesieniu do
osób pozbawionych wolności). Na powyższą lukę zwrócił uwagę w swoim wystąpieniu do
Rzecznika Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (pismo z dnia 25 sierpnia
2010
r., DOLiS-035-1252/10/33856). Według Generalnego Inspektora niezbędne jest
stworzenie odpowiedniej regulacji ustawowej, która będzie podstawą przetwarzania danych
wrażliwych przez Rzecznika. Warunek taki wprowadza art. 27 ust. 2 pkt 2 w związku z ust. 1
ustawy o ochronie danych osobowych.
Ostatnia zmiana ma na celu dostosowanie nazewnictwa „budżetowego”: w art. 21
zamiast określenia „budżet centralny”, proponuje się określenie „budżet państwa”. Niezależnie
od tego należy zauważyć, że art. 21 przewiduje, że wydatki związane z funkcjonowaniem
Rzecznika Praw Obywatelskich pokrywane są z budżetu państwa. Oznacza to, że wszelkie
wydatki związane z funkcjonowaniem Rzecznika, niezależnie od tego, które z konstytucyjnych
i ustawowych obowiązków wykonuje, pokrywane są z budżetu państwa, także – co oczywiste
– te związane z wykonywaniem funkcji organu wizytującego do spraw
zapobiegania torturom.
Konsultacje
W pracach na ustawą uczestniczyli przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich.
Proponowali między innymi wprowadzenie osobnego przepisu przewidującego, że Rzecznik
może „odbywać spotkania z osobami pozbawionymi wolności, bez obecności innych osób”.
Jak wskazano jednak, przepis ten jest zbędny ponieważ w odniesieniu do osób skazanych na
karę pozbawienia wolności stosuje się przepis art. 102 pkt 10 kodeksu karnego wykonawczego,
który wprowadza dla Rzecznika wyjątek od ograniczeń spotykania się więźnia z innymi
osobami. Rzecznik może się więc już obecnie spotykać z więźniami bez zgody i obecności
innych osób. Ów przepis zezwalający Rzecznikowi na spotkania, dotyczy też, zgodnie z
przepisami kodeksu, osób tymczasowo aresztowanych oraz zatrzymanych. Natomiast w
przypadku osób pozbawionych wolności na podstawie innych przepisów (izby dziecka, szpitale
psychiatryczne itp.) nie ma potrzeby wprowadzać dla Rzecznika wyjątku umożliwiającego mu
odbywanie spotkań, ponieważ w ustawach tych nie ma w ogóle zakazu spotykania się tych
osób z innymi osobami. Tak więc Rzecznik może się z nimi spotykać tak jak z innymi
4
osobami. Pozwala na to już aktualny stan prawny. Jeśli natomiast bywają – jak utrzymują
przedstawiciele Rzecznika – w praktyce odmowy lub utrudnienia tego rodzaju spotkań,
należałoby zwrócić uwagę organom nadzorującym podmioty odmawiające Rzecznikowi
spotkań (Komenda Główna Policji w przypadku izb dziecka, Minister Zdrowia – przypadku
szpitali psychiatrycznych itd.).
Rzecznik proponował też by dodać przepis przewidujący, że „Organy, do których
zwrócił się Rzecznik na podstawie art. 7b, gromadzą w niezbędnym zakresie informacje, w tym
dane, o których mowa” w art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych
osobowych∗ „w celu ich przekazania Rzecznikowi. Po przekazaniu danych Rzecznikowi
organy są obowiązane do ich usunięcia, chyba że na dalsze przetwarzanie danych zezwalają
odrębne ustawy". Przepis ten nie mógłby jednak stanowić podstawy do gromadzenia danych
osobowych przez inne organy na wniosek Rzecznika. Organy te mogą bowiem gromadzić tylko
te dane osobowe i tylko w taki sposób, które przewidują szczególne przepisy (dotyczące
działalności owych organów). Jeśli więc przepisy szczególne uprawniają (zobowiązują) inne
organy do gromadzenia pewnych danych osobowych to one je gromadzą, niezależnie od
wniosku Rzecznika. Jeśli natomiast żaden przepis nie uprawnia tych podmiotów do
gromadzenia pewnych danych, to podmioty nie mogą ich gromadzić, nawet na wniosek
Rzecznika. Obecnie obowiązuje już przepis przewidujący, że „Organ, organizacja lub
instytucja, do których zwróci się Rzecznik, obowiązane są z nim współdziałać i udzielać mu
pomocy, a w szczególności: (…) zapewniać dostęp do akt i dokumentów na zasadach
określonych w art. 13”. Wydaje się on wystarczającą podstawą dla Rzecznika zapoznania się z
danymi zawartymi w tych aktach i dokumentach. Rzecznik będzie więc mógł zapoznać się z
danymi zawartymi w tych dokumentach. Sam wniosek Rzecznika nie może być jednak
podstawą do dostępu do dokumentów, których dany organ nie posiada. Oczywiste jest
natomiast, że Rzecznik zwróci się tylko do tego organu, w którego posiadaniu znajdują się
interesujące Rzecznika dokumenty i dane w nich zawarte.
Skutki społeczne, gospodarcze i finansowe
W zakresie skutków ustawy aktualne pozostają wyjaśnienia w tym zakresie zawarte w
rządowym projekcie ustawy (projekt z 30 maja 2005 r., druk 4085) wyrażającej zgodę na
ratyfikację Protokołu Fakultatywnego, który tą ustawą jest wdrażany.

∗ Pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność
wyznaniowa, partyjna lub związkowa, jak również dane o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub
życiu seksualnym oraz dane dotyczące skazań, orzeczeń o ukaraniu i mandatów karnych, a także innych orzeczeń
wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym.
5
Stosunek do prawa Unii Europejskiej
Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.
Warszawa, 17 lutego 2011 r.
BAS-WAPEiM-369/11

Pan Grzegorz Schetyna
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia prawna dotycząca zgodności z prawem Unii Europejskiej
senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich (przedstawiciel wnioskodawców: senator Piotr Benedykt
Zientarski)


Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r. Nr 5, poz.
47, ze zm.) sporządza się następującą opinię:


I.
Przedmiot projektu ustawy
W projekcie ustawy o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich
proponuje się nowelizację polegającą przede wszystkim na:
1) wyznaczeniu RPO jako organu wizytującego do spraw zapobiegania
torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo
karaniu (krajowy mechanizm prewencji) w rozumieniu Protokołu
Fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego
okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania,
2) przyznaniu RPO uprawnienia do rejestrowania dźwięku lub obrazu w
miejscach pozbawienia wolności, za zgodą osób, które będą rejestrowane,
3) wprowadzeniu do ustawy przepisu zezwalającego RPO na
przetwarzanie wszelkich informacji, w tym danych osobowych niezbędnych do
realizacji swoich ustawowych zadań.
Ustawa ma wejść w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.

II.
Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
ustawy
Prawo Unii Europejskiej reguluje problematykę ochrony danych
osobowych. Podstawowym aktem prawnym, którego przepisy powinny zostać
uwzględnione przy ocenie projektu ustawy jest dyrektywa 95/46/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w sprawie
ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i
swobodnego przepływu tych danych (Dz. Urz. WE 1995 L 281, s. 31, dalej jako
„dyrektywa”).