Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich

Stanowisko Rządu
wobec senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy
o Rzeczniku Praw Obywatelskich (druk nr 4044)

Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich ma
na celu nowelizację ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich
(Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147, z późn. zm.) poprzez wprowadzenie przepisów
stanowiących właściwą podstawę prawną do wykonywania przez Rzecznika zadań
krajowego organu wizytującego (krajowego mechanizmu prewencji), które zostały
nałożone na Rzeczpospolitą Polską na podstawie Protokołu Fakultatywnego do
Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego
lub poniżającego traktowania albo karania, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne
Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku dnia 18 grudnia 2002 r. (Dz. U. z 2007 r.
Nr 30, poz. 192), zwanego dalej „Protokołem”.
Zgodnie z art. 1 Protokołu jego celem było ustanowienie systemu regularnych
wizyt w celu zapobiegania torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub
poniżającemu traktowaniu albo karaniu przeprowadzanych przez niezależne
międzynarodowe i krajowe organy w miejscach, gdzie przebywają osoby pozbawione
wolności. W tym celu art. 3 Protokołu zobowiązał każde Państwo Stronę do tego, aby
na poziomie krajowym stworzyło, wyznaczyło bądź utrzymywało już istniejący jeden
lub kilka krajowych organów wizytujących (zwanych w dalszej części Protokołu
„krajowym mechanizmem prewencji”).
Minister Sprawiedliwości na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia
25 maja 2005 r., Nr 144/2005, został wyznaczony jako organ właściwy do wykonania
Protokołu. Mając na względzie ustrojową pozycję Rzecznika Praw Obywatelskich
oraz charakter wykonywanych przezeń zadań, Minister Sprawiedliwości porozumiał
się z Rzecznikiem w zakresie pełnienia przez niego funkcji krajowego mechanizmu
prewencji w rozumieniu art. 3 Protokołu.
Biorąc pod uwagę potrzebę stworzenia właściwej podstawy prawnej do
wykonywania przez Rzecznika zadań krajowego mechanizmu prewencji, w projekcie
ustawy zakłada się przede wszystkim wprowadzenie przepisu stanowiącego, że
wykonuje on funkcje organu wizytującego do spraw zapobiegania torturom i innemu
okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu (krajowy mechanizm
prewencji).
Ponadto projekt przewiduje uregulowanie kompetencji Rzecznika Praw
Obywatelskich w związku z wykonywaniem tychże zadań wskazując, że Rzecznik

1
regularnie sprawdza sposób traktowania osób pozbawionych wolności, zaś podczas
wykonywania tych czynności ma również prawo rejestrować dźwięk lub obraz
w miejscach pozbawienia wolności, za zgodą osób, które będą rejestrowane.
Dodatkowo proponuje się dodanie w ustawie o Rzeczniku Praw Obywatelskich
uprawnienia dla tego organu do przetwarzania wszelkich informacji, w tym danych
osobowych, o których mowa w art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.),
niezbędnych do realizacji jego ustawowych zadań.
Projekt zakłada również nowelizację art. 21 ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich poprzez wskazanie, że wydatki związane z funkcjonowaniem
Rzecznika Praw Obywatelskich pokrywane są z budżetu państwa.
Wejście w życie projektowanej ustawy nie powinno powodować skutków
finansowych dla budżetu państwa, ze względu na to, że zadania, o których mowa
w projekcie są wykonywane przez Rzecznika Praw Obywatelskich od 2008 r.
W ocenie Rady Ministrów przedłożony projekt ustawy należy ocenić
pozytywnie, jako nadający odpowiednie ramy prawne istotnym elementom związanym
z pełnieniem przez Rzecznika Praw Obywatelskich funkcji krajowego mechanizmu
prewencji, jakkolwiek jego analiza nasuwa następujące spostrzeżenia.
1. W toku dalszych prac legislacyjnych rozważenia wymaga uzupełnienie
projektu o postanowienie, zgodnie z którym Rzecznikowi wykonującemu funkcje
krajowego mechanizmu prewencji, w toku regularnego sprawdzania sposobu
traktowania osób pozbawionych wolności, przysługuje również prawo do odbywania
spotkań z osobami pozbawionymi wolności, bez obecności innych osób, jak również
z innymi osobami, co do których uzna, że mogą dostarczyć stosownych informacji.
Należy zauważyć, że wprowadzenie przedmiotowego uprawnienia będzie
korespondowało z treścią art. 20 lit. d Protokołu, zgodnie z którym w celu
umożliwienia krajowym mechanizmom prewencji wypełniania ich mandatu, Państwa
Strony Protokołu podejmują się przyznać im możliwość odbywania prywatnych
rozmów bez świadków z osobami pozbawionymi wolności, bądź osobiście, bądź
poprzez tłumacza, jeśli uznane to zostanie za niezbędne, jak również z każdą inną
osobą, co do której krajowy mechanizm prewencji uzna, że może ona dostarczyć
stosownych informacji.
Ponadto przyznanie przedmiotowego uprawnienia Rzecznikowi Praw
Obywatelskich wydaje się kluczowe z punktu widzenia pełnienia funkcji krajowego
mechanizmu prewencji, zaś obowiązujące przepisy ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich, jak również innych ustaw, nie zawierają wystarczających gwarancji

2
w tym zakresie. W tym kontekście trzeba zauważyć, że pojęcie osób pozbawionych
wolności obejmuje szerszy krąg podmiotów, aniżeli osoby, do których ma
zastosowanie ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy
(Dz. U. Nr 90, poz. 557, z późn. zm.). W tej mierze przykładowo należy wymienić
osoby doprowadzone do izb wytrzeźwień, osoby przyjęte do szpitali psychiatrycznych
bez wcześniejszego uzyskania zgody sądu opiekuńczego, czy też cudzoziemców
zatrzymanych przez Straż Graniczną lub Policję.
Argumentacja zawarta w uzasadnieniu projektu, że w przepisach dotyczących
osób pozbawionych wolności na innej podstawie niż ustawa – Kodeks karny
wykonawczy, brak jest zakazu spotykania się tych osób z innymi osobami, a więc
również z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, jest niewystarczająca. Zważywszy na
ustrojową pozycję Rzecznika Praw Obywatelskich zasadne byłoby takie
ukształtowanie jego kompetencji związanych z pełnieniem funkcji krajowego
mechanizmu prewencji, aby nie zachodziła potrzeba odwoływania się w tym zakresie
do przepisów innych ustaw, stąd też za zasadne należy uznać wskazanie powyższego
uprawnienia expressis verbis.
2. Zgodnie z treścią projektowanego art. 13 ust. 1a ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich podczas regularnego sprawdzania sposobu traktowania osób
pozbawionych wolności Rzecznik ma również prawo rejestrować dźwięk lub obraz
w miejscach pozbawienia wolności, za zgodą osób, które będą rejestrowane.
Mając powyższe na uwadze rozważyć należy uzupełnienie projektu o przepisy
regulujące zasady na jakich zarejestrowany materiał będzie wykorzystywany,
udostępniany oraz przechowywany.
Reasumując Rada Ministrów pozytywnie opiniuje senacki projekt ustawy
o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich (druk nr 4044) i opowiada się za
skierowaniem go do dalszych prac legislacyjnych, w trakcie których należałoby
rozważyć uzupełnienie projektu w zakresie wskazanym w niniejszym stanowisku.

3