Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy

U C H W A Ł A
SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 17 marca 2011 r.
w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy
Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie
ustawy – Kodeks pracy.
Jednocześnie upoważnia senator Grażynę Sztark do reprezentowania Senatu w
pracach nad projektem.
MARSZAŁEK SENATU
Bogdan BORUSEWICZ
p r o j e k t
USTAWA
z dnia
o zmianie ustawy – Kodeks pracy
Art. 1.
W ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn.
zm.1)) w art. 50 § 5 otrzymuje brzmienie:
"§ 5. Przepisu § 3 nie stosuje się w razie wypowiedzenia umowy o pracę pracownicy w okresie
ciąży lub urlopu macierzyńskiego, pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko
w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego, a także pracownikowi, w okresie
korzystania z ochrony stosunku pracy na podstawie przepisów ustawy o związkach
zawodowych. W tych przypadkach stosuje się odpowiednio przepisy art. 45.".
Art. 2.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

1) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 113,
poz. 717, z 1999 r. Nr 99, poz. 1152, z 2000 r. Nr 19, poz. 239, Nr 43, poz. 489, Nr 107, poz. 1127 i Nr 120,
poz. 1268, z 2001 r. Nr 11, poz. 84, Nr 28, poz. 301, Nr 52, poz. 538, Nr 99, poz. 1075, Nr 111, poz. 1194, Nr
123, poz. 1354, Nr 128, poz. 1405 i Nr 154, poz. 1805, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 135, poz. 1146, Nr 196,
poz. 1660, Nr 199, poz. 1673 i Nr 200, poz. 1679, z 2003 r. Nr 166, poz. 1608 i Nr 213, poz. 2081, z 2004 r. Nr
96, poz. 959, Nr 99, poz. 1001, Nr 120, poz. 1252 i Nr 240, poz. 2407, z 2005 r. Nr 10, poz. 71, Nr 68, poz. 610,
Nr 86, poz. 732 i Nr 167, poz. 1398, z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 133, poz. 935, Nr 217, poz. 1587 i Nr
221, poz. 1615, z 2007 r. Nr 64, poz. 426, Nr 89, poz. 589, Nr 176, poz. 1239, Nr 181, poz. 1288 i Nr 225, poz.
1672, z 2008 r. Nr 93, poz. 586, Nr 116, poz. 740, Nr 223, poz. 1460 i Nr 237, poz. 1654, z 2009 r. Nr 6, poz.
33, Nr 116, poz. 740, Nr 98, poz. 817, Nr 99, poz. 825, Nr 115, poz. 958, Nr 157, poz. 1241, Nr 219, poz. 1704 i
Nr 58, poz. 485, z 2010 r. Nr 105, poz. 655, Nr 135, poz. 912, Nr 182, poz. 1228, Nr 224, poz. 1459, Nr 249,
poz. 1665 i Nr 254, poz. 1700 oraz z 2011 r. Nr 36, poz. 181.
UZASADNIENIE
1. Ustawa wykonująca wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 lipca 2010 r. (sygnatura akt P 4/10),
stwierdzającego niekonstytucyjność przepisu art. 50 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. –
Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.; dalej jako: k.p.) w zakresie,
w jakim przepis ten pomija prawo pracownika – znajdującego się pod ochroną przewidzianą w
art. 32 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z
2001 r. Nr 79, poz. 854, z późn. zm.; dalej jako: ustawa o związkach zawodowych) – do
żądania przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach w razie wypowiedzenia umowy o
pracę zawartej na czas określony z naruszeniem przepisów o tej ochronie.
Sentencję wyroku opublikowano w Dz. U. Nr 135, poz. 912 (data publikacji: 26 lipca
2010 r.). Pełny tekst orzeczenia wraz z uzasadnieniem ukazał się w OTK Z.U. Nr 6A.
2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 50 § 3 k.p. w zakresie wskazanym
w sentencji wyroku.
Sąd konstytucyjny skonfrontował zaskarżoną normę z gwarancjami wywodzonymi
z art. 2 oraz art. 59 ust. 1 ustawy zasadniczej. Trybunał przypomniał przy tym, że art. 59
Konstytucji dotyczy fundamentalnej sfery wolności człowieka, jaką jest wolność zrzeszania
się, poręczona w odniesieniu do związków zawodowych, jak również organizacji społeczno-
zawodowych rolników oraz organizacji pracodawców. Wolność ta jest zarazem jedną z zasad
ustrojowych Rzeczypospolitej. Według art. 12 Konstytucji Rzeczpospolita Polska zapewnia
wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych
rolników, a także stowarzyszeń, ruchów obywatelskich i innych dobrowolnych zrzeszeń oraz
fundacji.
2
Wolność koalicji związkowej została umieszczona wśród innych form dobrowolnego
zrzeszania się i organizacji obywateli, mających na celu wyrażanie ich interesów, dążeń i
aspiracji. Ma ona swój aspekt indywidualny, jak też pochodny od niego – kolektywny.
W pierwszym z wymienionych aspektów jako wartość konstytucyjna chroniona jest swoboda
pracobiorców w zakresie tworzenia związków, przystępowania do tychże związków oraz
występowania z nich i ich rozwiązywania, a w drugim – niezależność owych związków, jak
również swoboda podejmowania przez nie działań na korzyść ich członków i pozostałych
pracowników.
Gwarancje wolności związkowych w wymiarze indywidualnym przewidują zarówno
regulacje prawa międzynarodowego (w tym zwłaszcza ratyfikowane przez Polskę konwencje
Międzynarodowej Organizacji Pracy: nr 98 – dotycząca stosowania zasad prawa organizowania
się i rokowań zbiorowych, przyjęta w Genewie w dniu 1 lipca 1949 r. i opublikowana w Dz. U.
z 1958 r., Nr 29, poz. 126, oraz nr 135 – dotycząca ochrony przedstawicieli pracowników
w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień, przyjęta w Genewie w dniu 23 czerwca 1971 r. i
opublikowana z kolei w Dz. U. z 1977 r. Nr 39, poz. 178, a także zalecenia MOP nr 143), jak i
normy prawa krajowego, nade wszystko zaś art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Na
gruncie tego przepisu przewidziana została szczególna ochrona trwałości stosunku pracy
działaczy związkowych, przy czym zaakcentowania wymaga to, że powołany art. 32 odnosi się
do wszystkich stosunków pracy, bez względu na podstawę ich nawiązania, a więc w rachubę
wchodzą tu: umowa o pracę, powołanie, mianowanie, wybór i spółdzielcza umowa o pracę. Nie
ma również znaczenia to, czy konkretny stosunek pracy został nawiązany na czas nie
określony, czy też na czas określony, ani to, w jakim wymiarze czasu pracy pracownik jest
zatrudniony. Jak zauważył ponadto Trybunał Konstytucyjny, ochrona poręczona na mocy
art. 32 ustawy o związkach zawodowych znajduje wsparcie w treści art. 3 tej ustawy, zgodnie z
którym nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do związku
zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej. Nie może
to być zwłaszcza warunkiem nawiązania stosunku pracy i pozostawania w zatrudnieniu oraz
awansowania pracownika.
Zdaniem Trybunału ustawodawca ustanowił ochronę na zasadzie art. 32 ust. 1 i 8
ustawy o związkach zawodowych, aby „(…) umożliwić pracownikom będącym działaczami
związkowymi podejmowanie działań zmierzających do realizacji celów, dla których dany
związek został powołany, tj. do obrony praw pracowników, ich interesów zawodowych i
socjalnych. Pracownicy ci, z racji pełnionych funkcji, są szczególnie bezpośrednio narażeni na
konflikty z pracodawcą, a w konsekwencji na działania zmierzające do ograniczenia ich
aktywności w obronie interesów oraz praw pracowniczych, bądź też na niebezpieczeństwo
3
niekorzystnej zmiany warunków pracy lub płacy albo utratę zatrudnienia, ze względu na ich
działalność związkową. Przyczyną tych konfliktów jest rozbieżność interesów ekonomicznych
pracodawców i pracowników oraz niewywiązywanie się z obowiązków spoczywających na
pracodawcach w zakresie zapewnienia pracownikom należytych, odpowiadających wymogom
bezpieczeństwa i higieny pracy, warunków pracy, lub naruszenia uprawnień pracowniczych.”
W świetle zatem celu, któremu ochrona trwałości stosunku pracy ma służyć, brak jest
przesłanek, które uzasadniałyby różnicowanie tej ochrony z uwagi na podstawę stosunku
pracy. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego: „(…) za element gwarancji trwałości stosunku
pracy działaczy związkowych należy uznać, jak zostało to ujęte w zaleceniu MOP nr 143,
możliwość wystąpienia – w razie wypowiedzenia umowy o pracę z naruszeniem przepisów – z
żądaniem przywrócenia do pracy. Ochrona trwałości stosunku pracy przez przywrócenie do
pracy umożliwia działaczom prowadzenie działalności związkowej, a tym samym realizację
prawa do zrzeszania się w związki zawodowe. Prawo to wyraża się bowiem zarówno
w korzystaniu z biernego statusu przez zrzeszonych, jak i w wykonywaniu aktywnej działalności
związkowej. Ta ostatnia bywa prowadzona w miejscu pracy i ma związek ze stosunkiem
zatrudnienia. Dlatego też przyznanie – w wypadku pracowników, którym wypowiedziano
umowę o pracę na czas określony z naruszeniem art. 32 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy o związkach
zawodowych – jedynie roszczenia o odszkodowanie stanowi ograniczenie prawa do zrzeszania
się (…). W rozważanym przypadku została wyłączona gwarancja efektywności ochrony
zatrudnienia, która wymaga istnienia restytucyjnych instrumentów jego ochrony. Zwolnienie z
pracy – nawet jeśli naruszałoby prawo czy nosiło cechy szykany – w skuteczny sposób
pozbawiałoby działacza związkowego możliwości realnego prowadzenia działalności
związkowej w miejscu pracy. Odszkodowanie jest rekompensatą interesu majątkowego, lecz
nie zapewnia warunków do prowadzenia działalności związkowej.”
Trybunał podkreślił, że poszanowanie i ochrona wolności związkowych jest obowiązkiem
wszystkich organów władzy publicznej. Wszelkie ograniczenia wolności związkowych muszą
być zgodne nie tylko z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi, ale
także muszą spełniać wymogi określone w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Tymczasem omawiane
ograniczenie wolności koalicji związkowej – jakkolwiek mające na celu ochronę praw innych
osób (pracodawców) – nie posiada waloru niezbędności w rozumieniu wskazanego wzorca
konstytucyjnego. Co więcej: wypowiedzenie umowy działaczowi związkowemu może osłabić
działanie związku (brak lidera), jak również mieć poważny wpływ na dalsze funkcjonowanie
organizacji zakładowej, a to ze względu na wymaganą minimalną liczbę członków. Dodatkowy
argument na rzecz przyznania związkowcom możliwości dokonania wyboru roszczenia
w sytuacji, o której mowa w art. 50 § 3 k.p., stanowi okoliczność, iż alternatywnie zgłoszone